а, ы, ұ, о сияқты  жуан дауысты дыбыстары бар сөздерде  и

271
жуан айту керек. Мысалы: 
жыйналыс
(жазылуы: 
жиналыс), 
қыйыңғыстау (қиын-қыстау), быйыл (биыл), сый –сыйапат 
(сый-сияпат).
Сөз ішіндегі 
и
дыбысының жуан не жіңішке екенін ондағы 
өзге дауыстыларға қарап айыруға болады. Мысалы, 
дидар, 
миғұла, мизам, бидай, мирас, миық, мия, қыдию, қалқию 
деген 
сөздерде 
и
– жуан, өйткені бұлардағы өзге дауыстылар – жуан, 
сондықтан айтылуда бұлар 
дыйдар, мыйғұла, мыйзам, быйдай, 
мыйрас, мыйық, мыйа, қыдыйу, қалқыйу
болуы керек. Ал 
ми, 
жи, қи 
үш-төрт сөздің жуан айтылуға 
(мый, жый, қый) 
тиіс 
екенін есте ұстау кажет, өйткені бұл сөздерге жалғау-жұрнақтар 
жуан вариантта жалғанады: 
миы ашыды (мийі
емес), 
мисыз 
(мисіз 
емес), 
жина (жине
емес), 
қиды (қиді
емес).
Есте оңай сақтауға болатын ереже, ол – 
қ, ғ 
дыбыста-
ры бар сөздердегі 
и
дыбысының әрдайым 
ый 
болып жуан 
айтылатындығы:
Жазылуы:
қырғи қабақ
қилы-қилы
қалқиған
қыли (көз)
шиқ етті
шиқан
жан қиярлық
қағида
Айтылуы:
қырғыйғабақ
қыйлығыйлы
қалқыйған
қылый (гөз)
шыйқетті
шыйқан
жаңғыйарлық
қағыйда
Мұндай сөздердің ішінде 
сый, тый 
деген екі сөз түбір 
күйінде де, әр алуан қосымшалар жалғанған тұлғасында да 
жалаң 
и
әрпімен емес, қосар 
ый
-мен естілуінше жазылып 
жүр. Оның себебі осы буындардың жіңішке варианттарында 
айтылатын сөздермен 
(ти, си)
мағынасын шатастырмауға бай-
ланысты. Алдыңғыларын айтқанда, үнемі жуан 
ый 
етіп айту 
керек: 
тый, сый. 
Бұлардың туынды, қосымшалы түрлері де 
әрдайым жуан айтылады: 
сыйлау, сыйлық, сыйды, сыймады, 
сый-құрмет, сыйымсыз, сыйысу, тыйғызу, тыйылу, тыйым-
сыз.
Бұл сөздер осы тұлғада 

жүктеу/скачать 1,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: