Ббк 84 (5К;аз) б к азыбек Би Келд1бек лы



Pdf көрінісі
бет213/307
Дата07.02.2022
өлшемі5,8 Mb.
#87851
1   ...   209   210   211   212   213   214   215   216   ...   307
Байланысты:
kazybek

6ip Kepimci 
сссбшдс 1730-шы жылдардагы окигаларды баяндады. 
Оныц 
6ip 
шст1 Каз дауысты Казыбекке де катысты:
302


«И те оне, киргизцы (цазац, получали от выше показанных 
себе крайния разорении не по их хотению, но их беспокойством 
киргизцы сами всегда их задирали и неволю и с принуждения 
себя заставляли разорять. И от своего беспокойного жития и за 
непостояноства киргиз-кайсацких худых людей принуждены были 
и добрые, как то есть и прочие от сей степи откочевать вдаль, а 
имянно: Болшая Орда - за Ташкент к Ходжанту, Средняя Орда - 
к Самарканду (Уже по принятии их брегадиром Тевкелевым в 
подданство Россий-ской империи в 1732 г.). Средней Орды знатная 
старшина Казбск-бий своим родом, называемой Аргын Каракисяк 
с четырямя тысячами кибитками уже при бытности его, брегадира 
Тевкелева, прикочевал в здешнюю степь, и в каком состоянии 
Казбск-бий свойм родом пришел, едва ли не все пешие, он Букенбай 
батыр (цара балуан-шакшак), сам о том знает. А Меньшая Орда 
отдалелася от них ото всех к Хиве и к Бухарин».
А.Тевкелев - бшмд1 суцгыла адам болганы тарихта белгш . 
Балуан Бегенбайды 30-шы жылдардыц нацты деректер1мен 
мойындата сейлеп, цуптатып отырып цазацтьщ ещц ерлшке, 
жаугершшкке эуестене берушщ цажет ем естш н дэлелдеп-ац 
багады. Елшшщ сезшен осынау жауынгер халыцтыц орыстыц 
кипземш деген цамытына кенбей, бул га к жургенш аныц сезем1з. 
Сонымен цатар 23-шы жылдардыц ацтабан-шубырындысыныц 
ызгары да б ш недг МошЬур Ж у ан шсжлрсан ацтарып осыган 
дэлел де тапцандаймыз:
«Ацтабан шубырынды» Орта жуздщ басынан кешкен уацига 
болса керек, - дейд1 Мэшекец, - молшермен есептеушшердщ 
айтуына цараганда 1727-mi жылдар ма цалай(?). ¥ л ы жуз цалмацца 
царап цалды да, Орта жуз жугтан, жаудан цашып, кеппп, босып, 
opi жутца, opi жауга ушыраган екен. Тамтыгы Сарыарцага келш 
цалган дсссдг Булардан бурын Арцада «Он ею Казылык ой 
Тущцкте» наймандар бар екен дсссдг Канжыгалы, Бэсентшн бар 
екен дсссдг Ауып жудеп келген ел наймандардыц цырыц биссш 
6ip тунде сойып алыпты. Наймандар: «цырыц бие ерул1ктерщ 
болсын, ез1м1зге руцсат цылындар», - деп орге царай кеппп кетп. 
Жет! момын отырып цалыпты. Буларды шет пушпацтап азыц
303


eiiim . Зорлыц жасамапты. канжыгалы Абыз-Шомацтыц кызын 
колынан емес, жолынан алып, Каз дауысты Казыбсктщ туцгышы 
Конайга косыпты (непз1нде Конай емес, Канай - Казыбсктщ улкен 
улы Казымбеттщ баласы), Конай жастайынан ел 
in. 
Шщертнп 
езенш щ жагасына койыпты. 1Шдерт1 бойында «Конай» суыньщ 
аты да содан атаныпты. канжыгалы, Бэсентшндер Баянаулага 
келш орныгыпты. Сушндпч к с л т . коныстана бастаган соц, одан да 
сыргып Аккел-Жайылмага Tycin кетштЬ>.
XIX 
гасырдыц соцында цазац жер1нде кептеген жыл цызмет 
атцарып, Курбангали Халид сияцты шсжтрсиллсрмсн жолдас 
болган Н.Н. Балкашин деген тарихшы 1882 жылы жарияланган 
зсрттсушдс, цазац ацыздарына суйене отырып аргындардыц 
Сарыарцага т у п к ш к п цоныстануы (цыстау салуы) XVIII гасырда 
болганын жэне оныц уш кезещ бар екешн жазады:
«Прежде из за Каратауских гор к р. Чу и к Улутауским горам 
направились момуны. В их числе были роды: атыгай, багыс, 
канджигали, табуклы, сарджетим-чакчак, басентеин, караул. 
Далее басентеин и табуклы ушли к Баянаулу. После момунов
из за Каратау пришел союз кувандык, состоявший из аргынских 
родов алтай, калкаман, агыс, карпык и темеш. Этот союз оттеснил 
момунов к северу и расположился в степях по верховьям р. Сарысу 
по р. Нуре и т.д. С кувандыками прикочевал еще род каракисяк, 
занявший горы у Балхаша. Позднее пришел третий аргынский союз 
суюндук, состоявший из родов дюрть-аул, карджас с козганом и 
каксалом. Дюрть-аул отличался жестокостью и отбросил момунов 
от Баянаула к Иртышу».
1905 жылы жарияланган Ф.Шербин экспедициясыныц «Кар- 
царалы уезЬ> ютабында Каз дауысты казыбек б ид 
in 
заманына 
цатысты эцг1ме кеп. Соныц 
6ipiH 
Мухамбетше Иткараулы айт- 
цан: « Казактар Каркаралы ец1р1нде кептен мекен етед1, эуелде 
цалмацтан босатып алган. Б1рсыпыра жылдан кешн Турюстанга 
цайта кешш, сол жацта «ацтабан шубырынды, алцакел сулама» 
деген жутка ушырап, кеп малдан цалган б1рен-саран туяцпен 
солтуст1кке 
K e m in T i. 
Ацызга царай алдымен келген Темеш, Алтай 
руы осы жерде кеш ш журген наймандардыц 
6ip 
тунде 40 
oncciH
304


жеп койыпты. Сонда наймандар «6i3 сендерден бул биелерд1 кайта 
сурамайьщ, сендердщ еругпктерщ, конакасыларыц болсын, оз1м1з 
кетешк. «Bip адам аш болса 6ip ауылды аш кылады. 6ip аш ауыл 
тутас руды аш кылады» деген, осы жерге не болып кала бервдер, 
ток бола аш баламен ойнамайды, деп кеппп кетштк
Сарыарка - кец байтак елке, в р т а жуз баласыньщ алтын 
казыгы. XVIII гасырдыц 30-шы жылдары 6ipimn вкшссш 6ipi баса, 
Турюстаннан кетерЫ п Арка деп ещреп келгенде жер мол едк 
BipaK 
малдыц камы, жанныц амандыгы 
ymiH, 
мал баккан казак cni ovcni 
жалпак жаткан жазьщты, орман суды болген жок, тауды кездедк 
Ce6e6i тау мен тебе кыекы панац, кипз уйщщ 
Tirin, 
баурында 
отырсац кыстыц кары мен аязы, дауылы алмайтын корганыц. Жел 
куган карабауыры кыс ш ш д е малыца жайылым. Сарыарканыц 
¥лытау, Каркаралы. Баянаула, Кекшетауы квздщ сугындай болып, 
казак баласы 6ipi-6ipmeH кызганып журуше осындай себептер бар.
Найман мен Керей эуелден шыгыска багыт алганы белгЫ. 
¥лытаудага Балталы-баганалыдан баска найман калмакты тьщ- 
сырып, керейге косылып, Тарбагатай мен Алтайга врледк Тогыз 
тацбалы найман « Каракойын-Кашырлыда айрылыпты» деген сез 
сол заманда туган.
Момын балалары Ертюкс карай, Есшд1 куып солтуспкке жыл- 
жыды. Тобьщты мен Канжыгалы гана жан-жагына карайлап шегш- 
шектей бергеш. 0зге момынныц 1ппнде осы 
CKCvi 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   209   210   211   212   213   214   215   216   ...   307




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет