Ббк 84 (5К;аз) б к азыбек Би Келд1бек лы

К1Р1СПЕ
Хальщты Жер жузш щ баска улттарымен катар тургызатын, 
елдш н керсететш -
eHcpi 
мен бЫ м к улттьщ бсйнса opi сыйпаты. 
0нер мен бш м де уздп«лз урпактар сабактастыгы болуы - шарт. 
Ал, енер-бшмд1 урпактан-урпакка жетюзетш - улттьщ тэрбие. 
¥лтты к тэрбие туралы айтканда: жастарымыздыц 6iл iicri маман 
болуымен 6ipre, азаматтьщ жауапксршЫ п. отаншылдьщ рухы 
жогары, мэдениетп opi ултжанды азамат болып калыптасуы -
ем1рдеп басты максатымыз. Озшщ ту тан ултыныц ана тЫ н
жэне тел тарихын бшмеген жастарымыз отаншыл азамат болып 
калыптасады деген ой - болашагы жок киял. Ал, казак секшд1 
даркан да жомарт, акпсшл де аккецш, ал конакжайлылыгы олсмгс 
танылган халыкка жаны ашитын адам ез ултыныц т ш н , салты мен 
мэдениетш сактап. келешек урпактыц бойына einipin отыруы -
оныц улт алдындагы перзентпк парызы.
Осы орайда ойымызга улы эл Фараби айткан: «Адамга oycni 
тэрбие беру керек. Тэрбиесгз бершген бЫ м адам OMipme KacipcT 
экеледЬ), - деген ee3i тусед1. Оны мэнгурт замандастарымыздьщ 
улттьщ рухсыз 
O M ip i 
тольщ дэлелдеп отыр. Бул орайда отбасына 
да, мектепке де, окушыга да кшэ кою киын. Заман зандылыгы со- 
лай болды. Ал, бугш п мэцгурт жастарымыздыц ултты к рухсыз 
OMipiHe отбасы мен мектеп толык кшэл1м1з. 20 жылдан аса уакыт 
«Тэуелсгз слмп». - деп берюм1зд1 аспанга лактырып ж у р т . кезшде 
касистп бабаларымыз арман еткен рухани азат OMipre сай урпак 
тэрбиесшен тым алшак кеткешм1зд1 бшмей де калдык.
Жас урпакка саналы тэрбие, сапалы бЫ м беру - унс\п ойда бо- 
латын мэселе. Дуниетанымы кец, коз-карасы толык дамыган жаста- 
рымызды тэрбиелеу1м1з керек. Бул орайда коршаган орта мен ата- 
ананьщoipairiHC непзделген улттьщ тэрбиенщ 6epepiмол. Bi j улттык 
тэрбие туралы айтканда улттьщ сана, улттык дуниетаным, улттык 
менталитет жэне жалпы улттык руханият туралы ойлаймыз. Осы 
аталган улттык угымдардыц туп негЫ - улттык тш, улттык тарих. 
Сана - адамньщ ана т ш мен улт тарихыньщ н е п зв д е калыптасады,
3

ана тш н щ нспзшдс кызмст аткарады. Ал, дуниетаным улттьщ 
санага непзделтен, демек, ол да ана т ш аркылы калыптасады. 
Жалпы, адамзаттьщ руханияты ана тш н щ жэне улттьщ тарихтьщ 
нспзшдс калыптасады. Сондьщтан жас балага беретш адташкы 
жэне шынайы улттьщ тэрбие ана т ш мен улттьщ тарихтьщ 6ipiiniii 
opi басты тарауы - шсжчрс уйретуден басталуы - шарт.
Елдеп жа кс ы л ы к-жа м а нд ы к сшъизден басталатыны жэне оньщ 
жаксы-жаман нэтижесш ез1м1з керет1шм1з анык. Iciм1здiн жаксы- 
жаман нотижссш ез1м1з Kepin ка на коймаймыз. болашак урпакка 
Tepic 
тэрбие берет1шм1з де аньщ. Жогарыда айтылган тш жэне 
удттык шсжчрс м эселеа сез1м1здщ дэлел1 Tiлд1 шубардап бузуда. 
шеж1рем1зд1 ксрсксп кылып тастауда кш энщ бэрш бiрдей орыстьщ 
удт саясатына итере беру орынсыз. Кснсстп< заманда езш щ дара 
т ш н ерекше бузтан тек казак кана.
Же pi не. сдщс кызмст ету - кщщк канын тамтан тутан жерщнщ, 
елщнщ алдындагы перзентпк парызьщ. ¥льщ болсац да, талым 
болсац да тутан халкыннын алдында будда на алмайсьщ. Елщнщ 
алдында буддану - надандьщтыц oc.inci. 0 з ултыннын. ез елщнщ 
азаматы болу деген цасиетп сездщ магынасы - сдщс ершбей 
ецбек ету. Тутан жершщ судулыгын. касистш. тутан елшщ кад1рш 
терец туелнген 9pi курмсттстсн адам тана езш щ перзентпк боры- 
шын тольщ актай алады.
Суртсн 
eMipi, 
елше аткартан к ы зм с т ю н болашак урпакка удп 
болардай азаматтьщ 6ipi, казак халкынын ардакты п ерзетт - Каз 
дауысты Казыбск би. Ол - «Ж ел Жарты» атанган Эз Тэуке за- 
манында жуйелентен жаца бюпк дэстуршс ец 6ip жауапты адам 
жэне ineinyini кызмст аткартан. Олардыц ш ш д с п би ецбепнщ ба­
сты нотижеа деп зулмат заманньщ сынына тозш, езш щ удттык 
озетшен. тоусдсп рухынан айрылмаган, айныматан казак халкын 
айтамыз. «Ж ел жартыда» бас ко скан казак елшщ кемецтерлер1 
ез татлымымен, у д п ам сн жасампаз, м эц тш к рухтьщ ipre тасын 
цалап, халкынын болашак татдырын ineinin кетп. XVIII г. ойрат- 
калмак жаутерш ш пнде, XIX тасырдьщ отаршылдытында, XX 
гасырдьщ аштыты мен канды-касабында казак елш щ жойылып 
кетпей, аман калуы 1710-шы жылдары котерштен рухани камал- 
корганнын. намыс пен удттык сананьщ аркасы.
4

Каз дауысты Казыбск слш. жерш, халкын курметтеп, оны 
жеке эрекелмен де, келер урпакка калдырган данальщ есиспмсн 
де дэлелдеп еткен. Ж аугерш ш к заманда Казыбск би Жоцгарга 
елш ш кке барган сапарларында алгыр ойын, акылдылыгын, 
бш прлш н халкынын м уддса жолында жумсады. Хальщ жадын- 
да сакталган ел ш ш к ee3i: - « Bi j. цазац деген мал баккан елм1з, 
еппамге соктыкпай жай жаткан елм1з...», - деп басталатын атакты 
ел ш ш к сезш айтатын сапары ею елдщ дау-жанжалын бейб1т жол- 
мен ineinin, 6iTiMFe келт1рш, е й елдщ жер шебш белгшеуге же- 
телеген. Мундай тарихи факторлар ел данышпаныньщ элеуметпк 
философиясындагы Отанына деген бершгещцк пен терец 
ойшылдыгын куэландырады. Оныц ie-opcKCTi. шешещцк касист1 
мен тапкырлыгы - улт рухыньщ керсетюпп.
Рухы жок ел - бейшара ел. Inii бос, сырты коргансыз ел. Bip рет 
рухынан айрылган соц, оны калпы на кслт1ру де оцай емес, елдщ 
енсесш жаца, жас урпац кетеред1 Bipai< соган дешн кан жутып, 
сорлы болып, озгенщ тепюс1н керед1. Кеудесше кек сактап. ба- 
рып кана езпден цутылады. Осындай кезде ерлштщ туын 
KOTepin
шытатын азаматтар туады. Олар ез муддссшсн repi ел намысын 
жогары кояды. Осындай улдардыц саны арткан сайын, хальщ 
рухы сауыга береди Ал, ту кетерген азаматы аз ел койша уйлыгып, 
озгеге жем болмак.
Эуел1 еткен тарихты бшмей турып, хальщты тану, б у п в д
olicm. деу мумкш емес. Бул - акикат. Тарихи таным, тарихи бЫ м 
6ip жагынан рухани т1рек боле а, ещц 6ip жагынан, билп< журпзу, 
саясат пен идеологияныц Heri3i. Адам мен мемлекет арасындагы 
каты нас - адамныц бас е р ю н д т мен билп< арасындагы каты нас. 
аталган когами цубылыс хальщ е р ю н д т , улт азаттыгы, оныц елдш, 
мемлекетпк не m i не т
1
келей байланысы нэрсе.
Сондьщтан сапалы тарихи бЫ м тарихи сана калыптастыру 
аркылы улттьщ сананы оятады, езшген хальщты азаттьщ у пин 
куреске шакырады. адамды цулдьщ санадан арылуга тартады, 
азаматка айналдырады. Бул жешнде кезшде Ахмет Байгурсынов: 
«Тарихтыц цызмет! - бутш адам баласыныц 
O M ip i 
не идей табигат 
зацымен озгеретшщ бшу». Ал, МэшЬур Ж у с т казакты орыс импе-
5

риясыныц уысынан тек бЫ м тана кугкарады, ocipccc тарихи бЫ м 
кажет деп укты:

жүктеу/скачать 5,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: