ip тамаша ецбек - жерлес галымымыз т.г.к., КарМТУ доценп С.С. Касымованын  «Даналар  C03i

Тэуке хан сырткы жауга тойтарыс беру yniiH алдымен коныс. 
су мен жайылым жерлерге деген iinKi руаральщ кыркыстарды 
жойып, 6epiK м ем лекеттш к куру кажет екещцгш тусш дг Алай- 
да Epric пен Едшдщ арасында бытырай шашылып жаткан казак 
руларын жалпы баскару. б1ртутас казак жасагын курып куш 
топтастыру курдел1 мэселе болды. Тэуке хан сол кезде г i саяси 
мэселелерге байыппен карай отырып, казак хандыгын ныгайтуда 
тыц озгер1стер снпздк
Тэуке ханныц керегещцк саясатына сэйкес билер казак 
когамында аксуйсктср мен султандар арасында басты жэне 
айрыкша элеуметпк ерекшелшке ие болды. Ол «билер кецесшщ» 
беделш арттырып, 6ip ортальщтан баскаруды уйымдастырды, 
билерд1 елдщ iniKi жэне сырткы саяси ем1рщдсп аса мацызды 
мэселелерд1 шешуге катыстырды. Осылайша хан билш не карсы 
шыгып, елдщ берекесш Keiipin, белшектенуд1 жактаган жеке фе- 
одалдар мен аксуйсктсрдщ ic-эрекетше шек койды. Жыл сайын 
Ташкент мацындагы Култобеде уш жуздщ nri жаксыларынын жи- 
налуымен цурылтай отюз1лд1. Тарихта бул «Култобешц басында 
кунде кецес» деген атпен белгш .
Kimi жуздщ саны аз жэне элеп жст1 руын жст1ру деген 6ip 
тайпага, ал Орта жуздщ уактары мен ксрсйлср1н 6ip уак-керей 
oip.iecTiriHC oipiKTipyni халыктын ауызша дэстуpi осы ханныц 
eciMiMeH байланыстырады.
Тэуке хан енпзген езгср1стср1н1н 6ipi - «Жет! жаргы» зандар 
жинагыныцжасалуы. Галым Ж. Омари ез зсрттсущдс Тэуке ханды 
мемлекет цурылымы, ел билеу мэсслслср1 терец толгандырганын 
айтады. Кемецгер хан монголдыц торгауыт, дурбет, хошоуыт, чо- 
рос деген терт тайпасынан жоцгар мемлекет!шц цурылуыныц 
непзАнде олардыц «Ац жол» немесе «цааджин 6i ч i к» деп аталатын 
зацдар жинагыныц жатканын айкын туелнген.
1710 жылдыц куз1нде Карагсумда улкен жиналыс ет1п, оган 
казактын барльщ уш жузш щ еюлдер1, батырлар мен аузы дуа- 
лы билер шакырылады. Жиындагы басты мэселе жоцгарларга 
карсы куш 6ipiicripy болды. Батырлар мен билер жиынында казак 
колынын жетекш1с1 болып Бегенбай батыр сайланады. Кешннен
289

жоцгарлармен шайкастагы казак жасактарыньщ табыстары осы 
Каракумдагы кецестщ нэтижеа екендш н долслдсдк
Ж.Омаридьщ зерттеуше суйенсек, осы жиында казак билер1 
мен акылгей кариялары жаца зац курастырудыц жобасына icipiccfli. 
Ym жуздщ басын коскан бул алкалы жиында казактьщ беделд1 90 
бш сейлеген. Билер кенса уш кунге созылып, тек соцгы куш гана 
Kimi жузден Эйтеке би, Орта жузден Казыбек би, ¥ л ы жузден 
Теле билердщ сез1мен корытындыланады. Озшщ Heri3iH «Касым 
ханныц каска жолы» мен 
«EciM 
ханныц есю жолынан» алган жаца 
зац «Ж ел жаргы» деп аталып, жацадан кун дауы жэне жер дауымен 
толыктырылады. Жаргыныц алгашкы бел1мшде жерге байланысты 
мэселелер талданды. Kemneni eNiip салтын устанган казак халкы 
ymiH 
жер ец алдымен ата-бабасы калдырган мурасы, турагы болса, 
екшппден, жоцгарлардыц жойкын 
жи\
шаикыншылыгы мал жайы- 
лымын тарылтты, соныц салдарынан жер 
ymiH 
жш кактыгыс, 
Tim i 
Kici ел1мше дешн аиарган жанжалдар болып турды. Сондьщтан 
жерге байланысты дау-дамай, кайшыльщтарды реттеу жэне оды 
белу ел ш щ д с п ец кекейтест1 шаруа деп саналды.
Еюнш1 бел1мде отбасы м эсслса карастырылады. 

жүктеу/скачать 5,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: