Ббк 85. 118. 7 C-85 Рецензенттер

Г.Ж.Султангазина., Б.Х.Утебаева

Қостанай, 2013

Қонысбаева Дамиля Туремуратовна - биология ғылымдарының кандидаты,

Қостанай мемлекеттік педагогикалық институтының жаратылыстану-математикалық факультетінің деканы

Сулейманова Куляй Уразгалиевна - биология ғылымдарының кандидаты,

ветеринарлы медицина кафедрасының меңгерушісі

Жемпиисов Шаруан Сыздыкович - ауылшаруашылық ғылымдарының кандидаты, агрономия кафедрасының профессоры

Утебаева Балауса Хантаевна, биология және химия кафедрасының оқытушысы

Султангазина Гүлнар Жалелқызы, биология ғылымдарының кандидаты, доцент, биология және химия кафедрасының меңгерушісі

C-85 Султангазина Г.Ж

Орманпарктік шаруашылық. 5В060700- Биология мамандығы бойынша оқу әдістемелік құралы – Қостанай, 2013.-74б.

«Орманпарктік шаруашылық» пәні бойынша тәжірибелік жұмыстарды ұйымдастыруға және өткізуге арналған әдістемелік оқу құралы «Биология» мамандығы студенттеріне арналған, сондай ақ магистранттармен жоғары оқу орындарындағы оқытушыларына осыған сәйкес тәжірибелік сабақтарды өткізуде көмекші құрал болып табылады.

ББК 85.118.7

А.Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университетінің Оқу-әдістемелік кеңесімен __ ________2013 жылы № ­­­­­­­­­­­­­­­­­____ хаттамасымен бекітілген.

© Султангазина Г.Ж .,2013

Мазмұны
Кіріспе...…………………………………………………………………………........4

1 Қазақстанның табиғи – рекреациялық ресурстары

және оларды бағалау.........................…................................................................…..5

2 Рекреациялық орман пайдаланудағы нысандар .................................................11

3 Орманпаркті ландшафты қалыптастыратын негізгі ағаш тұқымдары............16

4 Жеке ағаштың таксациясы.....................................................................................21

5 Сүрекдіңдердің таксациясы................................................................................. .23

6 Орманбақтың адамға эстетикалық, физиологиялық, психо-эмоционалды тигізетін әсері.............................................................................................................27

7 Орманшаруалық-таксациалық қалыптасудың негіздері және орманпарктік көшеттерді кесу арқылы өсіру.................................................................................29

8 Жаратылыстану-табиғи композициялық элементтердің анализі,

олардың қасиеттері және ландшафты құрылыста пайдалану...............................36

9 Саябақтың композициялық табиғи элементтерін қырқу әдісімен құру.............................................................................................................................41

10 Бақты-саябақтағы жемісті және декоротивті ағаштарды

отырғызудағы шаруашылық жұмыстар..................................................................42

11 Бақ – саябақтың отырғызылған көшеттердің

төлқұжаттарын жасау...............................................................................................61

12 Гүлбақтардың эскизін жобалау..........................................................................64

13 Жасыл рекрециялық аймақтың дендрожоспарын құру....................................66

14 Саябақтың күту жұмыстарын жүргізудің жоспарын құру.............................. 68

15 Өртке қарсы профилактикалық шаралары ........................................................71

Қолданылған әдебиеттер тізімі................................................................................75

Қазақстан аз орманды мемлекетке жатады. Қазақстанда ортаны қорғайтын және ортатүзетін рольдерін көтеру мақсатында, мемлекетті арнайы көгалдандыруға арналған бағдарламалар жасалған, соған сәйкесінше орман шаруашылығы мамандарына қажеттілік сұранысы атты.

Тәжірибелік сабақтарды өту кезінде студенттер алынған білімін эксперименттер мен бақылаулар арқылы бекіте алады, ғылыми зерттеу жұмыстарын қалыптастыра білуіне және алынған мәліметтерге анализ жасауға мүмкіндік береді.

Практикумның негізгі міндеттеріне орманды қорғау және сақтап қалу шараларын жүргізу, декоротивті және орман түзетін ағаштар мен бұталар тұқымдастарын өндіру, ормандарды күту, ормандарды қалпына келтіру және орман шаруашылығын дамыту, күту үшін кесу жұмыстарын жүргізу, ортаның қолайсыз факторларына қарсы тұрақтандыру, эстетикалық көркемдеу жұмыстары жатады.

1. 
   «Қалалардың жасыл аумағы мөлшері және құрамы» мемлекетаралық стандартты оқыңыздар. Мемлекетаралық нормативтер арқылы Қостанай, Лисаковск қалалары үшін қажетті жасыл аймақ пен орманпарктік аймақтың аумағын есептеп шығарыңыз.
   
2. 
   Орман топтары мен әртүрлі орман топтарының қорғалу категориясын оқыңыз. Қазақстандағы әртүрлі орман топтарына мысалдар келтіріңіздер.
   
3. 
   Қазақстан Республикасының облыстық деңгейдегі Орман қорын сипаттайтын бос мәліметтерді оқыңыз. Облыстардың, жалпы республика бойынша ормандылықтардың пайызын есептеп, сәйкесінше кестені толтырыңыз. Келтірілген көрсеткіш бойынша облыстардың рейтингісін құрыңыз.
   

Мемлекетаралық стандарт. Табиғатты қорғау. Земли Nature protection. Lands. Composition and size of suburban green plantations ГОСТ 17.5.3.01-78

1. Осы стандарт 1 млн. тұрғыны бар қалар үшін жасыл аймақтың мөлшері мен және құрамын құрайды: тайгалы, аралас орман, жалпақ жапырақты орман, ормандыдалалы және далалы.

Осы стандартта қолданылған терминдердің анықтамасы, қосымшада келтірілген.

2. 1 млн. тұрғыны бар қалалар үшін жасыл аймақтар жеке жоба бойынша бөлінеді.

3. Қалалардың жасыл аймақтары мемлекеттік орман қорының жерлерінде бөлінуі керек. Қалалардың жасыл аймақтарындағы ормандар бірінші топтағы орманға жатады.

4. Табиғи ормандар мен басқа жасыл көшеттіктері жоқ қалалар үшін, ауылшаруашылығы үшін пайдасыз жерлерге жасанды жолдармен жасыл көшеттіктерді жасайды.

5. Қалалардың жасыл аймағының жалпы мөлшерінің мөлшері 1-кестеге сәйкес құрылады.

Кесте 1- Ормандылықтың нормасы ГОСТ 17.5.3.01-78

Орман өсімдікті аймақ	Ормандылық, %	Қала тұрғындармен, мың. адам
		жоғ. 500 дейін 1000	жоғ. 250 дейін 500	жоғ. 100 дейін 250	жоғ. 50 дейін 100	жоғ. 12 дейін 50	Дейін 12
Тайгалы	жоғ. 25	190	155	120	100	70	55
	"    20 до 25 қосқанда.	150	120	95	80	55	45
	"    15  "  20      "	120	100	75	65	45	35
	"  15      "	85	70	50	45	30	25
Аралас орманды	жоғ. 25	200	165	125	105	70	55
	"   20 до 25 қосқанда.	160	130	100	85	55	45
	"   15  "   20    "	135	110	85	70	50	40
	"   10  "   15    "	90	75	55	50	30	25
	"     5  "   10    "	60	45	35	30	20	15
Жалпақ жапырақты орман	жоғ. 25	200	165	125	105	70	55
	"   20 до 25 қосқанда.	160	130	100	85	55	45
	"   15  "   20    "	135	110	85	70	50	40
	"   10  "   15    "	90	75	55	50	30	25
	"     5  "   10    "	60	45	35	30	20	15
	"     5    "	30	25	20	17	11	10
Орман далалы және далалы	жоғ. 15	160	130	100	85	60	45

Екінші тапсырманы орындау үшін, орман топтарын және бірінші топқа жататын әр түрлі орман топтарының қорғалу категорияларын оқыңыздар.

Орман қорының экономикалық, экологиялық және социалдық маңыздылығына сәйкес, және оның орналасуы мен атқаратын функциясына қарай орман фондының орман топтарына бөлінуі жүреді, және де бірінші топтағы ормандардың қорғау категорияларының шектелуіне қарай орман фондында орманды бірінші, екінші, және үшінші топтағы ормандар деп бөледі.

Жоғарыда көрсетілген топтар ормандарда аса қорғалатын участоктері немесе шектеулі режиммен орманды пайдалануға болуы мүмкін.

Ормандарда аса қорғалатын участоктерін кесуге тиым салынады.

Бірінші топтағы ормандар

Бірінші топтағы ормандарға негізінен суқорғау, қорғау, санитарлы-гигиеналық, сауықтыру үшін пайдаланатын және де аса қорғалатын табиғи территорялардағы ормандар жатады

Бірінші топтағы ормандарды келесі қорғау категорияларына бөледі:

1. 
   Өзен, көл, суқойма, және тағы басқа су объектілерінің жағалауларындағы тиым салынған орман жолақтары;
   
2. 
   Эрозияға қарсы ормандар;
   
3. 
   Республикаолық және оьлыстық деңгейдегі теміржол магистральдарының, автомобильді жолдардың бойындағы тиым салынған орман жолақтары;
   
4. 
   Мемлекеттік қорғайтын орман жолақтары;
   
5. 
   Таспалы борлар;
   
6. 
   Шөл, жартылай шөлейт, далалы, ормандыдалалы және азорманды таулы территорияларда, қоршаған табиғи орталарды қорғау үшін маңызды ормандар;
   
7. 
   Ерекше құнды орман массивтері;
   
8. 
   Ғылыми немесе тарихи маңыздылығы бар ормандар;
   
9. 
   Табиғаттың ескерткіштері;
   
10. 
    Жаңғақты- кәсіптік аймақтар;
    
11. 
    Жеміс беретін көшеттіктері бар ормандар;
    
12. 
    Мемлекеттік табиғи қорықтардың ормандары;
    
13. 
    Ұлттық парктердің ормандары;
    
14. 
    Табиғи парктердің ормандары;
    
15. 
    Қорықты орманды участоктер;
    

Үшінші топтағы ормандар

Үшінші топтағы ормандарға эксплуатациялық маңызы бар көпорманда аудардарды жатқызады. Ағаштарды дайындаған кезде осы ормандардың экологиялық функциясы сақтап қалып отырлуы керек.

Үшінші топтағы орман игерілген және резервті топтарға бөлінеді.

Үшінші тапсырманы орындау үшін кестені оқу керек, онда Қазақстан Республикасының облыстық деңгейдегі орман қоры жайында мәліметтер келтірілген.

Кесте 2 –Қазақстан Республикасының облыстық деңгейдегі орман қорлары (1 қаңтар 2008 жылғы жағдай бойынша). Аудан , мың. га

Төртінші тапсырманы орындаған кезде 3- кестедегі аудандардың бөлінуі мен жас және піскен сұрыптардың жайғасуын оқыңыз. Рейтингті құрған кезде ормантүзетін негізгі тұқымдар жайындағы мәліметтерді ескеріңіздер.