«Бекітемін» Жаратылыстану-математика факультетінің деканы Медешова А. Б 2010ж География Мамандығы бойынша кредиттік оқу жүйесінде оқитын студенттерге арналған Топономика Пәннің оқу-әдістемелік кешені

Жаратылыстану-математика

факультетінің деканы

________ Медешова А.Б

«____» ________ 2010ж
География

Мамандығы бойынша кредиттік оқу жүйесінде оқитын студенттерге арналған

Пәннің оқу-әдістемелік кешені _Бакалавриат –«География» мамандығы, Типтік оқу бағдарламасы. Алматы, 2007ж., 31-55б.б.Жоғарғы жоғарғы оқу орнынан кейінгі Мемлекеттік оқу-методикалық кеңесінде протоколдық шешім бойынша іске енгізілді және бекітілді МОН РК 22.06.2006ж.

(типтік бағдарлама атауы, қаласы, жылы)

Құрастырушы: Б.Х Ходжанова, география магистрі

(аты-жөні, лауазымы, ғылыми дәрежесі)


Геогафия кафедра отырысында қарастырыллды.

« » 200 ж. № хаттама.

Кафедра меңгерушісі Амельченко В.И

(қолы) (аты-жөні)

Факультеттің оқу-әдістемелік Теміралиева С.Б

кеңесінің төрағасы _____________________________________________

(қолы) (аты-жөні)

Ходжанова Б.Х.

География кафедрасы.

«Жаратылыстану» бөлімі, БҚМУ.

Достық даңғылы, 121

21 бөлме

Семестр 15 оқу аптасынан және 2 апта сессиядан тұрады. Аптасына 1 кредит сағат, әрбір кредиттік-сағат бір кездесу сағатынан ( дәріс, ОЖСӨЖ ) және бір сағат студенттердің өзіндік жұмысы (СӨЖ).

Кредиттердің апта бойынша бөлінуі:

Сабақ	Өтілу ұзақтығы	Өзіндік жұмыс сабақтары	Өтілу ұзақтығы
Кездесу сағаты (дәріс сағаты 1)	50 мин.	ОЖСӨЖ СӨЖ	50+50 мин.

Кредиттер саны – 1. Өтілетін орны №5 оқу ғимараты.

Курстың негізгі мақсаты топономика ғылымының зерттеу нысаны. География ғылымындағы алатын орны. Топонимдер – ономастиканың тарихи және ұлттық ерекшеліктер бояуымен өрнектелген ерекше категориясы жайлы түсінік беру.

Студенттерді топономика ғылымына қатысты, географиялық ерекшеліктермен таныстыру, сонымен қатар басқа ғылымдармен байланысы және ғылымдағы алатын орны жайлы толық мағлұмат беру.

Сабақты оқу нәтижесінде студент:

• 
  топономика ғылымының зерттеу нысаны
  
• 
  лингвистика, картография-топография ғылымымен байланысын
  
• 
  этнографиялық негіз және ерекшелігін
  
• 
  сандық және сындық топонимдерді
  
• 
  гидронимдер мен этнотопонимдерді
  
• 
  география мен топономиканы байланыстырып отырған заңдылықтар
  
• 
  Орта Азия және Қазақстан топонимдері
  
• 
  Батыс Қазақстан облысы тапонимдері
  

Курс бойынша жақсы баға алу үшін үнемі жұмыс жасауды қажет етеді. Курс бойынша бағалану бүкіл семестр бойына жүргізіледі. Ең жоғарғы максималды баға барлық жоспарланған жұмыстардағы тапсырмаларды дұрыс толық орындаған жағдайда қойылады. Әрбір студент кредит сғаттар бойынша жинаған баолдарының есебін жүргізіп отыруы тиіс. Сонымен қатар студенттерге қойылатын негізгі телептар:

1. 
   Сабаққа қатысуы тиісті. Жіберілген сабақтар оқу-әдістемелік кешенде көрсетілген жоспар бойынша толық көлемде орындалып өтелуі тиіс. Курстағы сабақтың үштен біріне себепсіз қатыспаған студенттер, курстағы жоспарланған сабақтарды игере алмаған болып есептелінеді. Де университеттен шығарылады.
   
2. 
   Студенттердің аудиториялардағы мінез-құлқы. Студент сабаққа кешікпеуі тиіс, сабақ кезінде сөйлесуге, рұқсатсыз жүруге, газет-журналдар оқуға, ұялы телофонмен сөйлесуге аудиториядан рұқсатсыз шығуға тиым салынады. Сабақ үстінде ұялы ұялы телефонын айырып тастауы тиіс. Оқу процесіне белсене қатысып отыру керек.
   
3. 
   3. Үй тапсырмаларын орындау және оның есебін оқйтушымен клісе отырып тапсыру міндетті. Үй тапсырмасын есебін тапсыруға келісілген уақытта себепсіз келмеген студенттерден сабақ алынбайды. Осы есептер негізінде бағалау жүргізіледі, бұл бағалар қорытынды бағаға әсерін тигізеді.
   
4. 
   Жеке тапсырмалар. Жеке семестрлік тапсырмалар студенттерге міндетті түрде беріледі. Олар рефераттар түрінде беріледі және қорғалады. Тапсырмаларға баға қойылады
   

Апта 1

Дәріс № 1

Тақырыбы: Кіріспе

Дәріс мазмұны: Топономика ғылымы жайлы түсінік.

Қолданылған әдебиеит: № 1, 3-7 беттер, № 3, 3-5 беттер

ОЖСӨЖ

Әдебиеттер: № 3, 18-27 беттер

СӨЖ мазмұны: Топономика не үшін қажет.

Әдебиеттер: №2, 8-16 беттер.

Апта 2

Кредит сағат 2

Тақырыбы: Топономика ғылымының орны және термині.

Әдебиеттер: №1, 7-14 беттер

ОЖСӨЖ

Әдебиеттер: №3, 27--29беттер

СӨЖ мазмұны: Обьект топонимге байланысты өзгеріп отырады.

Әдебиет: № 1, 112-121 беттер.

Апта 3

Кредит 3

Тақырыбы: Топономика ғылымының орны және термині.

Әдебиет: №1, 14-28 беттер

ОЖСӨЖ

Әдебиет: 3, 29-30 беттер.

СӨЖ мазмұны: Топономикадағы кальканың орны.

Әдебиет: 2, 121-124 беттер.

Апта 4

Кредит 4

Тақырыбы: Топономика ғылымының даму тарихы.. ( Топономика ғылымының Ресейде және Қазақстанда дамуы)

Әдебиет №1 28-80 беттер, №3

ОЖСӨЖ

Әдебиеттер: №3 30-42 беттер

СӨЖ мазмұны: Топономикадағы (хаос) өзгерістер.

Әдебиеттер: №2, 147-152 беттер

Апта 5

Кредит 5

Тақырыбы: Топономика және география.

Әдебиеттер: №1 80-92 беттер

ОЖСӨЖ

Әдебиеттер: №3, 42-46 беттер

СӨЖ мазмұны: Өзгеру заңдылықтары.

Әдебиет: №2, 147-152 беттер.

Апта 6

Кредит 6

Тақырыбы: Жергілікті жердің географиялық топонимдері және олардың топономикадағы ролі.

Әдебиет: №1 94-126 беттер.

ОЖСӨЖ

1. 
   Адамның іс-әрекеті мен тұрмыс-тіршілігіне байланысты қалыптасқан топонимдер.
   

СӨЖ мазмұны: Топономика және басқа ғылымдар.

Әдебиет: №2, 168-175 беттер

Апта 7

Дәріс №7

Әдебиет: 136-144 беттер.

ОЖСӨЖ

Мазмұны: Батыс Қазақстан облысы топонимдерінің мағыналық топтары.

1. 
   Қоршаған ортаның физикалық-географиялық қасиетін көрсететін топонимдер.
   
2. 
   Жан-жануарларға, өсімдіктерге байланысты жер су атаулары.
   

Әдебиет: №2 66-72 беттер.

Апта 8

Кредит 8

Тақырыбы: Аймақтық зерттеулер.

1. Азия құмдарының аталуы.

Әдебиет: №1 168-179 беттер.

ОЖСӨЖ

Мазмұны: Топонимдік детерминативтер мен топорманаттар.

СӨЖ мазмұны: Жер-су атауларының лексика-семантикалық сипаты.

Әдебиеттер: №3, 54-57 беттер.

Апта 9

Дәріс №9

1. 
   Зерттелген территорияның қазіргі заманғы жағдайы.
   
2. 
   Географиялық атаулар жүйесі.
   

ОЖСӨЖ

Әдебиеттер: №3, 85-93 беттер.

СӨЖ мазмұны: Топонимдерді мағаналық тұрғыда классификациялау мәселесі.

Әдебиет: №3, 57-62 беттер.

Апта 10

Кредит 10

Тақырыбы: Орта Азия және Қазақстанның географиялық атаулары.

1. 
   Республикалардың астаналарының аталуы.
   

ОЖСӨЖ

Әдебиет: №3, 76-80 беттер

СӨЖ мазмұны: БҚО топонимдерінің мағыналық топтары.

Әдебиет: №3, 59-62 беттер

Апта 11

Кредит 11

Тақырыбы: Орыс жазығының бұрынғы географиялық жағдайларының топономикалық атаулары..

Әдебиет: №1, 155-168 беттер

ОЖСӨЖ

Әдебиет: №3, 103-108 беттер

СӨЖ мазмұны: Сындық топонимдер түске байланысты атаулар.

Әдебиет: №3, 121-128 беттер.

Апта 12

Кредит 12

Тақырыбы: БҚО топонимдерінің қалыптасу кезеңдері.

1.БҚО жер-су атауларының тарихи қабаттары.

Әдебиет: №3, 6-18 беттер

ОЖСӨЖ

Мазмұны: Жер-су атауларындағы тарихи- әлеуметтік негіз (фактор)

СӨЖ мазмұны: Жер су атауларындағы географиялық негіз.

Әдебиет: №3, 93-103 беттер.

Апта 13

Дәріс №13

Тақырыбы: БҚО-ы топонимдерінің этнолингвистикалық сипаты.

1. 
   Ұлттық таным жер-су атауларына байланысты.
   
2. 
   Жер-су атауларындағы географиялық негіз.
   

ОЖСӨЖ

Әдебиет: №3, 121-128 беттер.

СӨЖ: Жер су атаулары құрамындағы сан есімдер.

Әдебиет: №3, 128-130 беттер.

Апта 14

Кредит 14

Тақырыбы: Ұлттық мазмұнды жер-су атауларының кумулятивтік қызметі.

1. 
   Гидронимдер және олардың ерекшеліктері.
   
2. 
   2. Этнотопонимдер және генотопонимдер.
   

ОЖСӨЖ

Әдебиет: №3, 128-130беттер

СӨЖ мазмұны: Топономика фонетикасы.

Әдебиет: №2, 100-107 беттер.

Апта15

Кредит 15

Тақырыбы: Топономика ғылымы.

Қорытынды.

Әдебиеттер: №3 140-145; №1322-325; №3 145-152 беттер

ОЖСӨЖ

Мазмұны: Антротопонимдер және олардың ерекшелігі.

СӨЖ мазмұны: Топонимдер құрамы.

Әдебиет: 3, 73-74 беттер
3. Пән бойынша тапырмаларды орындау және тапсыру кестесі.

№	Жұмыс түрі	Тапсырманың мақсаты мен мазмұны	Ұсынатын әдебиеттер	Орындау мерзімі және тапсыру уақыты /аптасы/	Балл	Бақылау түрі
1	ОЖСӨЖ бойынша тапсрымалар (барлығы 29)	Топономика ғылымының зерттеу нысанын.	ОЖСӨЖ тақырыбына сай	Оқу үрдісінің кестесіне сай	100	Тақырып бойынша есеп тапсыру
3	Бақылау жұмысы	1-7 аптаның тақырыптары бойынша 5 сұрақ.	ОЖСӨЖ және СӨЖ тақырыптары бойынша	50 мин 7 апта	4	Бақылау жұмысы
5	Сөздік	Топономика бойынша жаңа сөздермен танысу.	Дәріс, ОЖСӨЖ және СӨЖ тақырыптары бойынша	3,6,9,12,15 апта	4	Сөздік дәптерлерін тексеру.
6	Емтихан	Барлық курс бойынша алған білімді тексеру.	Пайдаланатын әдебиеттер.	Емтихан кестесіне сай.	40	Тест сұрақтары.

4. Пәннің әдебиеттерімен қамтамасыз етілу картасы.

Кафедра география

Пән: Қазіргі заман географиясы

Тьютор : Ходжанова .БХ

Кредит саны – 1

№	Әдебиет атауы	Б а р л ы ғ ы				Ескерту
		Кітапханада	Кафедрада	Студенттердің қамтылу пайызы	Электронды түрі
1	2	3	4	5	6	7
1	Э.М Мурзаев.Очерки топономики. Академия наук СССР институт географический. Москва, 1974 г	3 дана 5-корпус		10%	-	Кітапха-наның жабдық-тау бөлімі-нен кафедра-ға алу керек.
2	В.А. Никонов Введение топономику.Москва, 1965 г.	3 дана		10 %	-
3	Ұ. Ержанова Ақжайық өңірінің топономикасы.Алматы, 2001 жыл	1-3 дана 1-корпус, 5-корпус		10 %	-
4	А.ВСуперанская Что такое тапономика. Москва «Наука» 1985г	1 дана -7 корпус		10 %	-

5. Пән бойынша дәріс конспектілері.

№1 дәріс

Топономика ғылымы жайлы түсінік.

Тірек сөздер: топономика, термин, қоршаған орта, ономастика

Адамзат пен қоршаған ортаның қарықатынасы, олардың арасында қалыптасқан мәңгілік гармония туралы бізге дейін де аз айтылып жүрген жоқ. Адам және табиғат. Адам және қоршаған орта. Адам және географиялық кеңістік. Осы бір ұғымдарбір-бірімен үнемі байланыста болып келеді. Осы тығыз байланыстың нақты көрінісі бізқарастырып отырған тақырыпқа да қатысты.

«Тапоним», «тапонмия», «топономика» терминдеріне түсінік беріп, олардың арасындағы мағыналық бірлік мен алшақтықтарды анықтап алған дұрыс.

Табиғатты алғаш адам игергендігіне дау жоқ. Адамды өзінің қанатының астына алып, құшағына аялаған да табиғат – ана екендігі даусыз. Тапоним терминінің мағынасын осы ұғымдардың қиылысқан жерінен іздеген дұрыс. Қоршаған орта-адамзаттың бағзызаманнан бері орын тепкен орны. Осы орындардың барлығы адамзат тарапынан белгіленіп отырады. Ол атаулар тапонимдер деп аталады.Тапоним гректің топос- орын, мекен онума- есім, атау сөзінің негізінде қалыптасқан. Термин жер-су атаулары ұғымына да толық сәйкес келеді. Белгілі бір аймақтың жер-су атауларының жиынтығы топономия деген терминмен белгіленсе, жер-су атауларын зерттейтін ғылымның саласы топономика деп аталады.

Тексеру сұрақтар:

1. 
   Топономика ғылымының зерттеу нысаны.
   
2. 
   Топономика сөзі қай тілден енген.
   
3. 
   Грек тілінен аударғанда топономика сөзінің түсінігі.
   

Тірек сөздер: теңіз, өзен, көл, тау, орман, қала, село, ауыл.

Жер-су атаулары өзі тектес атаулармен бірлесе отырып жалқы есімдер тобын құрайды. Сондықтан топономика тіл білімі ғылымының жалқы есімдерді зерттейтін саласы ономистиканың құрамына кіреді. Топонимдер өзішінде бірнеше түр мен тектерге бөлінеді. Географиялық обьектінің сипатына қарай олардыңойконим (елді мекенде атауы), гидронимдер (су атаулары), ороним (тау атаулары), урбаноним (қала атаулары), гороним (көше атаулары), некроним (зираттар мен молалардың атаулары) және тағы басқа түрлері кездеседі. Шағын географиялық обьектілер атауын микротопоним, ал белгілі бір немесе аймақты қамтитын көлемді жер-су атауларын макротопоним деп атайды.Топонимдердің кейбіртүрлері тарихи сипатқа ие бола алады. Ондай атаулар арқылы сол жерді мекендеген тайпалар мен халықтар жайлы мәлімет соның ішінде тұрмыс-тіршілігі, өміріндегі елеулі оқиғалар туралы. Топономика осындай көптеген ерекшеліктерден тұрады.

Тексеру сұрақтар:

1. 
   Топономика ғылымының басқа ғылымдармен байланысы.
   
2. 
   Геогрфия ғылымындағы орны.
   
3. 
   Топономика ғылымының зерттейтін саласы.
   

Тірек сөздер: СССР, карта, Самарқанд, тарих, география, ежелгі.

Географиялық атауларға, терминдерге деген қызығушылық Ресейде ертеден пайда болды. Ол атаулар қалай пайда болды, неліктен осылай атала бастады, қай тілден енген, беретін мағыналық мәні және т.б ерекшеліктері. Бірінші арнайы топономика ғылымымен айналысқан 11 ғасырда өмір сүрген, «Диван лугатат турк» деп аталатын 3 томдық түрік лексикасынан тұратын сөздігін жазып шығып және карта құрастырған белгілі түрік тіл маманы, географ Махмуд Кашкарский болды. Оның топономикаға байланысты географиялық еңбектерін Х.Х Хасанова (1962 ж) талдау жасады. М.Кашкарский қырғыстандатуылып, сонда өмір сүрді. Ол түрік тілдерінен парсы және араб еркін меңгеріп осы тілде еңбегін жазды. Содан кейін топономика ғылымына үлес қосқан ғалымдар 16 ғасырда өмір сүрген Хайдар Мырза, 7 ғасырларда өмір сүрген армян ғалымы Мовсес Хоренаци армяниядағы географиялық топономикалық атауларға байланысты өзінің ғылыми еңбегін жазып шықты. Ресейдің ежелгі жылнамаларында, 18 ғасырдың өзінде географиялық атаулардан тұратын терминдерді кездестіруге болады. Қазіргі таңда орыс жылнамасының 29 томы жарияланып шықты.

Тексеру сұрақтары:

1. 
   КСРО территориясындағы алғашқы топономист ғалым.
   
2. 
   Топономика жайлы еңбектер қашаннан бастап жариялана бастады.
   
3. 
   Қазіргі таңда орыс жылнамасы қанша томы шықты.
   
4. 
   20 ғасырда топономика ғылымына үлес қоқан ғалымдар.
   

Тірек сөздер: Орыс география қоғамы, басылымдар, су, өзен ,көл, тау, жота.

Географтар әрқашанда географиялық атауларға әрқашан да көңіл бөліп отырды. Әсіресе үлкен еңбекті Орыс география қоғамы сіңірді. (Вальская 1962 ж) Қазіргі кезде Москва және Санкт-Петербургте Географиялық қоғамда топономикалық коммисия жұмыс жасап отыр.

Топономикаға байланысты кең көлемдегі басылымдар негізінен: Полша, Болгария, Англия, Франция және т.б мемлекеттерде арнайы басылымдар шығып тұрады.

Топономикалық атауларға байланысты кейбір территорияның физика-географиялық ерекшеліктерін, қоныстану сипатын, тұрғын елді мекендердің құрылуы және пайда болуы жайлы мағлұматтарды алуға болады. Мысалы: Новгород, Белгород, Дон өзені, Подолия, Каменка өзені және т.б. Көбіне талас-тартысты , қиын болып келетін Москва, Волга, Самара, Сібір, және т.б. Географиялық атауларды оқу, олардың мазмұны, (олардың семантикасы-яғни тіл мамандар айтпақшы), тапономикадағы дәстұрлі және ежелгі бағыты, ежелгі ғалымдардың еңбегінде кездесетіндігі. Қарапайым жергілікті терминдерге : су, өзен, көл, тау, жота, қала, село және т.б.

Тексеру сұрақтары: ,

1. 
   Топономика мен география ғылымының өзара байланысы.
   
2. 
   Топономика ғылымын дамытудағы Орыс география қоағамының еңбегі.
   
3. 
   Топонмикаға байланысты ғылыми еңбектер қай мемлекеттерде шығып отырады.
   
4. 
   Европадан шығатын топономикалық басылымдар атап шық.