Бибеков қаныш тілеужанұлы қазақ тілінің семантикасы
жүктеу/скачать 464 Kb.
|
БИБЕКОВ ҚАНЫШ ТІЛЕУЖАНҰЛЫ(1)
| жинармын, жинап жатыр, жиса игі еді т.б. Белгілі бір тілдегі сөз сол тілдің грамматикалық заңдары бойынша түлғаланады да, өзіне тэн түлғаларының бірінде көріне алады. Сөз - грамматикалық жағынан біртүтас түлғаланған бірлік. Сөз біртүтас түлғалану қасиеті жағынан еркін сөз тіркесінен де, тұракты сөз тіркесінен де ажыратылады.
Сөз сөйлемде басқа сөздермен грамматикалық байланысқа түсіп, белгілі бір сүраққа жауап беріп, сөйлем мүшесі қызметін атқарады. Сол арқылы ойды білдіруге қатысады. Мысалы, Кейде есер көңіл қүрғырың, махаббат іздеп талпынар. Осы сөйлемде махаббат сөзі тура толықтауыш қызметінде келіп, қимылдың тура обътісін білдірген. Біртүтас сөздің ішіне, оның мағыналық бөлшектерінің (морфемалардың) аралығына, әдетте, басқа бір сөз ене алмайды. Ал сөз тіркестерінің сыңарларының аралығына басқа бір сөздің енуі эбден ықтимал. Мына мысалдарды салыстырыңыз: жол - жолза иіыгу, егін - егін егу; сагат сагаттың тілі жэне т.б. Сөз сөйлеу кезінде жасалмайды, даяр түрған түтас бірлік ретінде жүмсалады. Ол даяр күйінде сөз тіркесінің немесе сөйлемнің қүрамында қолданылады. Еркін сөз тіркесі мен сөйлем сөйлеу кезінде қүрастырылса, сөз өзінен күрделі бірліктер - сөз тіркесі мен сөйлемнің қүрамына бүрыннан бар даяр калпында енеді. Сөз сөйлеу кезінде қүрастырылмай, даяр күйінде жүмсалу қасиеті жағынан түрақты тіркестермен үқсас болып келеді. Түрақты тіркестерден ерекшелігі: сөз атауыштық қызмет атқарды. Ал түрақты тіркестің біріншілік қызметі бейнелеуіштік қызмет болып табылады. Фразеологизм үғымды бейелі, экспрессивті-эмоционалды етіп беру үтттін тілдегі белгілі бір сөздің орнына жүмсалады. Мысалы, жүрегі тас төбесіне шызу, төбе шашы тік түру - қорқу, екі езуі екі цүлагына жету - қуану т.б. Тацырып бойынша сүрацтар: Сөз қандай бірлік? Сөз дыбысталу мен мағынаның бірлігінен түрады дегенді қалай түсінесіз? Сөздің фонемадан ерекшелігі қандай? Сөздің морфемадан қандай ерекшелігі бар? Сөздің фразеологиялық бірліктерден ерекшелігін көрсетіңіз. Сөздің еркін сөз тіркестерінен ерекшеліктерін атаңыз. Сөзге тэн белгілерді саралап беріңіз. ю жүктеу/скачать 464 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|