Білім беру бағдарламасы МҰҒалімге арналған нұСҚаулық

23 
беру саласындағы зерттеулерге, соның ішінде зерттеуге негізделген оқуды пайдалануды 
бағамдауға ықпал етті (мысалы, Simon et al., 2006; Katchevich et al, 2013). Зерттеуге негізделген 
оқу барысында оқушылар, қажет болған жағдайда мұғалімнің көмегімен, идеяларды түсіндіру, 
талқылау, оларға қарсы шығу және өз ойларын қайта қарау арқылы пікірталасқа араласа 
отырып, белсенді рөл атқарады (Goos, 2004). 
Негізінен мұғалімнің басымдығымен өтетін кейбір сабақтарда оқушыларға өздері көріп
зерделеген көрнекі материалды қайталап сипаттау ұсынылады. Жаңартылған оқу бағдарламасы 
бойынша оқытуда әлеуметтік-мәдени тәсілге басымдық беріледі, сабақ барысында пікірталас 
пен ұжымдық дәлелдеуге барынша назар аударылады (Miller, 1987; Brown&Renshaw, 2000). 
Осындай сабақтарда оқушылар басқа оқушыларға тұжырымдаманы өз сөзімен түсіндіру үшін 
бірқатар сұрақтар мен топтық талқылауды пайдалана отырып, проблемаларды шешу үшін 
бірлесіп жұмыс істейді. Мұғалімдер оқушылардың берген түсініктемелеріне құрметпен 
қарайды және оның құнды екенін түсінеді, проблеманы шешудің осындай ерекше тәсілдері 
басқа оқушыларға мәселені түсінуге көмектесе алатындығын мойындайды. Бірлесіп дәлелдеу 
– бірлескен тұлғааралық өзара әрекеттесуді өрбітуге көмектесетін педагогикалық құрал. 
Оқу бағдарламаларында оқушылардың дәлелдеуді қолдану дағдылары (ақпарат 
дереккөздерін талдау, өздерінің зерттеу нәтижелерін таныстыру және талқылау) сыныптан 
сыныпқа көшу шамасына қарай күрделеніп отырады. Бастауыш сынып оқушылары зерттеу 
тапсырмаларын орындау барысында әртүрлі ақпарат көздерінен деректер іздейді.Алдағы 
уақытта оны пайдаланып, қорытынды жасайды. 4-сыныпқа қарай оқушылардың дәлелдеу 
дағдылары дами түседі; олар жиналған деректердің негізінде өз көзқарасын ортаға салып, 
талқылауға қатысады. 
Дәлелдеумен бір қатарда тұрған дағдылардың бірі – проблемаларды шешу. Поляның (Polya, 
1945) тұжырымдауынша, проблемаларды шешу – бұл: 
-
шынайы проблемамен айналысу; мәселе туралы болжам жасау, зерттеу және 
мағынасын түсіну; 
-
рәсімдерді есте сақтау ғана емес, сонымен қатар, шешімдерді іздеу; 
-
формулаларды есте сақтау ғана емес, сондай-ақ үлгілерді зерттеу; 
-
жаттығуларды орындау ғана емес, сондай-ақ болжам жасау.
Оқушыларға өз сөзімен түсіндіруге мүмкіндік бере отырып, мұғалім олар үшін тақырыпты 
білуі мен түсінуінің арасында байланыс орнатуға мүмкіндік ашады, сондай-ақ кез келген қате 
түсініктерін анықтай алады. Осыны іске асыру үшін мұғалім дәлелдеу тәсілін қолдана алады, 
оның төрт кезеңі бар; әр кезең бірнеше сабақты қамтуы мүмкін: 
-
елестету; 
-
салыстыру; 
-
түсіндіру және дәлел келтіру; 
-
мақұлдау (келісу). 
Дәлелдеу үдерісі зерттеуге негізделген оқу тәсілін толықтырады. Зерттеу тақырыбы 
белгіленгеннен кейін, мұғалім оқушыларға шағын топтарда жұмыс істеп, сурет, диаграмма, 
график немесе алгоритмдерді пайдалану арқылы зерттеу немесе проблеманы «елестетуді» 
ұсынады. Содан кейін оқушылар өз ақпаратын басқа топпен немесе топтармен «салыстыруы» 
керек. «Түсіндіру және дәлел келтіру» деп аталатын келесі кезең оқушыларға өздерінің 
көзқарастарын түсіндіруге, түзетуге, ретке келтіріп, кез келген қате пайымдауларды анықтауға 
мүмкіндік береді. Әрбір топ идеяларды талқылау және «мақұлдау (келісу)» үшін барлық 
сыныпқа өз шешімдерін ұсынады. 
Оқушыларға бастауыш сыныптарда проблеманы шешуді ұсыну арқылы мұғалім 
оқушылардың Пиаже сипаттаған танымдық даму сатыларының нақты бір операциялық 
кезеңінде екенін есте сақтауы керек. Осы жастағы балаларға проблема ұсынғанда мұғалімдер 
абстарктілі, ойдан шығарылған нәрселермен жұмыс істегеннен гөрі, қарапайым бірақ нақты 

24 
мысалдарды пайдаланғаны абзал. Физикалық материалдар мен шынайы өмірден алынған 
мысалдарды жиі пайдалану оқу үдерісін тиімді етеді (Soylu, Y., 2010). 
Бастауыш сыныптың оқу бағдарламалары оқушыларға ХХІ ғасырдағы қарқынды 
дамып келе жатқан зияткерлік және техникалық ортада табысты болу үшін қажетті 
дағдыларды меңгертуге бағытталған. Олар оқушыларды сын тұрғысынан ойлау, бірлесіп 
жұмыс істеу, ақпаратты өңдеу, проблемаларды шешу сияқты анағұрлым жоғары деңгейдегі 
көптеген дағдыларды өз бетінше меңгеруге және зерделеуге дайындайды және 
ынталандырады. Осы дағдыларды жоғары дәрежеде меңгеру математика бойынша білім беру 
бағдарламасында проблемаларды шешу, жаратылыстану бойынша білім беру 
бағдарламасында бірлескен зерттеу және ғылыми зерттеу жүргізу дағдыларына баса назар 
аударса, дүниетану пәні аясында ойлау дағдыларын дамытуды көздейді. Қазақ тілінде 
оқытатын мектептердегі бастауыш сынып мұғалімдерінің біліктілігін арттыру бағдарламасы 
оқушылардың бұрын меңгерген білімдері мен дағдыларын жетілдіруге, сонымен қатар, жаңа 
түсініктерді қалыптастырып, қабілеттерін дамытуға бағдарланған. ХХІ ғасырдың қарқынды 
ілгерілеу ырғағына қатар ілесу үшін, өзара тығыз байланысты және көпмәдениетті әлемде 
қалыптасқан қазіргі жағдайда оқушылардың өз бетінше оқу дағдыларын дамыту аса маңызды 
болып табылады. 
Бастауыш сынып пәндері бойынша оқу бағдарламалары оқушылардың алдыңғы 
меңгерген білімдері мен дағдыларын жетілдіруге, сонымен қатар, жаңа түсініктерді 
қалыптастырып, оқу қабілеттерін дамытуға бағдарланған. Пәндердің оқу бағдарламасы 
оқушылардың төменде аталған мүмкіндіктерін дамытуды көздейді: 
-
зерттеу дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндік беру; 
-
кез келген қабылданатын ақпаратқа сын тұрғысынан қарап, талдай білу дағдысын 
белсенді дамыту; 
-
өзіндік рефлексияға және тәуелсіз, өз бетінше ойлануға ынталандыру; 
-
қазір және келешекте кез келген өмірлік жағдайда кездесуі мүмкін негізгі жаһандық 
проблемаларды түсінуге және оларға сәйкес әрекет ете білуге ынталандыру. 
Бастауыш пәндерін оқу арқылы оқушылар өз түсінігін кеңейте отырып, өзінің оқуы 
үшін жауапты болуға үйренеді. Оқушылар өзіндік көзқарасы мен пайымдауын 
қалыптастырып, дамытуға, мұқият зерделеуге және өз ойын сенімді айта білуге дағдыланады. 
Мысалы, олар дәлелдерді талдау мен бағамдауды және ойлау дағдылары туралы ойлануды 
үйренеді. Сонымен қатар, пәнаралық байланыс орнату арқылы олар ақпаратты тиімді 
пайдалануды үйренетін болады. 

жүктеу/скачать 0,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: