Биоэлектрлік құбылыс немесе Биопотенциал, Биоток — тірі жасушалардың барлығының биоэлектрлік белсенділігі, яғни тірі жасушалардың сыртқы жарғақшасында электр заряды бар. Бұл цитоплазмадағы және қоршаған ортадағы оң және теріс иондардың біркелкі таралмауынан іске асады.Соның нәтижесінде кез келген тірі жасуша тыныштық жағдайда сырттай-оң, ішкі жағында (цитоплазмада) теріс зарядталады. Бұл заряд тыныштық әлеуеті немесе жарғақшалық әлеует деп аталады және 60-70 милливольт (мВ) шамада болады.
Қозғыштық дегеніміз- бұл тірі жүенің тітіркендіргіш әрекеті қабылдап, оған қозу (өз жағдайын өзгерту) жасауы - тыныштық жағдайдан іс-әрекет жағдайына өтуі. Ағзамыздағы жасушалардың барлығы бірдей өз жарғақшаларындағы зарядтардың өзгеруіне еткен әсерге жауап қайтара бермейді. Жарғақшаларында заряд өзгерісі пайда болған жасушалар қозғыш жасушалар деп аталады.
Жүйке, бұлшықет және безді эпителий қозғыш ұлпаларға жатады. Бұл жасушаларда қоздырғыш әсер еткен кезде жарғақша заряды өзгереді. Оның үстіңгі бетінде 90-120 мВ электр тоғы пайда болады. Ол әрекет әлеуеті деп аталады.Бұлшықеттердегі және эпителий жасушаларындағы "қозу толқыны" таралып,көршілес үлескілердегі жарғақшаларға беріледі. Жүйке жасушалары қозуды бір жасушадан екіншісіне тоғысу (синапс) арқылы бере алады.
Биопотенциалдары заңдар үлкен практиканың мәні бар. Медицинада мүшелер мен ұлпаларға биопотенциалдар туғызған электр өрістерін зерттеугу негізделген диагноздың әдістері бар. Мысалы: электрокордиография, электроэнцмфолография, электромиография. Сонымен бірге ұлпалар мен мүшелерге сыртқы электр мен электростимуляция жасап емдеу әдісі де практикада кеңінен қалыптасады.Тіршілік әрекеті барысында клеткалар мен ұлпаларда электр потенциалдардың мынадай түрі туындауы мүмкін:
1.Тотығу тотықсыздану потенциалдары Потенциалдардың бұл түрі 1 молекулалардың 2- молекулаға электрон тасымалдану нәтижесінде туындайды.
2.Мембраналық потенциалдар:мембрана арқылы иондардың консентрациясын градиенті және мембрана арқылы иондар тасымалдайды нәтижесінде туындайтын потенциалдар организмде тіркеуге болатын потенциалдар негізінде мембраналық потенциалдар.
Микроэлементтің әдіспен тек алып аксонындағы ғана емес, сонымен бірге барлық жүйке талшықтарын, бұлшық ет клеткаларындағы биопотенциалдарды өлшеуге болады. Мембрананың потенциал 2-ге бөлінеді.
1.Тыныштық потенциал.
2.Әрекет потенциалдары.
Тыныштық потенциал дегеніміз не –қазбаған күйдегі мембрананың сыртқы және ішкі бетіндегі арасында тіркелген электр потенциалдардың айырмасын айтады.Тыныштық потенциал мембрананың 2жағдайда иондардың концентрациясының әрекетіне байланысты болады. Егер қандай да бір ионның клетка ішіндегі концентрациясы ішкі осы ионның сыртқы концентрациясын сыртқы өзгеше болса және мембранада осы иондар үшін өнімді болса онда мембрана арқылы зарядтан бөлшектің ағыны пайда болады.Нәтижесінде жүйенің элементтер нитралдығы бұзылып клеткалардың ішімен сырттың арасында потенциалдар айырмашылығы пайда болады.
Әрекет потенциалдары: Электр нерв импульстарға әрекет арқылы тірі организмде рецепторлардан мидың нейрондарына және мидың нейрондарынан бұлшықеттерге ақпараттар тасымалданып тұрады.Тірі организмнің толық электрленген жүйе болып тпбылады. Электрсіз өмір жоқ Әрекет потенциалдары тарихи тұрғыдан тыныштық потенциалынан орта ашылған.Электрлі нерв импульстерін Волоня қаласының анатомия профессоры Я.Гальвани ашты.Ол 1791 ж. Бұлшық ет қозғаласы кезіндегі электрлік күштер туралы деген еңбегінде бақа препаратының бұлшық етінің жиырылуы және импулстер әсерінен болатын.
