Биотехнология негіздері
жүктеу/скачать 0,52 Mb.
|
Microsoft Word на 5 формат doc-emirsaba.org
- Бұл бет үшін навигация:
- Тура селекция
- Кері немесе негативтік
| 3.2.4. Клеткалық селекция
Өсірген жасушаларда мутацияларды қоздырып, оларды сұрыптап алып, кейін регенерант өсімдіктерін шығару, генети- калық базисті кеңейтудің тағы бір жолы, ол клетка деңгейінде өткізілетін селекция. Практика үшін ең маңыздысы, осы əдіспен жоғары жəне төмен температураға, тұздарға, гербицид- терге, патотоксиндерге төзімді мутант жасушаларын сұрыптап алу. Мысалы, ақуыз бен ауыстыруға болмайтын амин қышқыл- дарды (лизин, триптофан, треонин) өте мол синтездейтін биохимиялық мутанттарды алу немесе ауыстыруға болмайтын амин қышқылдардың аналогтарына төзімді жасушаларды өсіру арқылы темекінің лизинді 10 есе артық синтездейтін, сасық 66
линиялары алынған. In vitro өсірілген жасушалардың арасынан нақтылы бір селективтік жағдайға сəйкес өзгеріске ұшырап, пайдалы қасиетке ие болған жасушаларды көбейтіп сұрыптап алуды клеткалық селекция дейді. Əрбір жасушадан өсімдік шыға алатын болғандықтан, клеткалық селекцияны қолданып, өсімдіктердің жаңа пішіндерін тез алуға болады. Оларға бастама болған жасуша белгілі бір төтенше факторға төзімді келсе, одан шыққан өсімдікте көбінесе сол қасиетті сақтай алады (8-сурет). 8-сурет. Жасанды ортада каллустан пайда болған регенерант-өсімдік Клеткалық селекцияның артықшылығы: • ауа райына жəне климат факторларына тəуелсіздігі; • жасуша деңгейінде жасушалық популяцияны зерттеп тез арада селекцияны (сұрыптауды) өткізу; • уақыт пен егіс көлемінің үнемделуі. In vitro өсетін жасушалық популяцияның əрбір жасушасын жеке организм деп теңесе, бір тəжірибенің өзінде-ақ миллионда- ған дарақпен айналысуға болады, ал дала жағдайында ең көп дегенде ғалым мыңдаған ғана өсімдіктермен жұмыс істей алады. Молекулалық жəне хромосомалық деңгейлердегі өзгерістері мен организм деңгейінде белгілердің өзгергіштігі арасындағы байла- ныстар туралы мағлұматтардың жеткіліксіздігі клеткалық селекция жөніндегі зерттеулерге үлкен кедергі келтіреді, сондықтан бұл жұмыстар көбінесе эмперикалық жолмен жүргізіледі. 67
яғни өсіп жатқан жасушалардың арасынан белгілі мутациялары бар жеке жасушаларды сұрыптау үшін оларды арнайы селек- тивтік ортада өсіреді. Сондай жағдайда тек мутант жасушалар ғана өсе алады. Клеткалық селекцияны іске асыру үшін алдымен өсімдік ұлпаларынан протопластарды бөліп алады немесе каллус ұлпадан жасушалық суспензияны алады, содан кейін стрестік факторы бар сүйық ортада өсіреді немесе агарланған ортаға егеді. Стрестік фактор ретінде антиметаболиттерді, гер- бицидтерді, тұздың гипертоникалық еретендісін, ауыр метал- дарды, рН-тың төмен көрсеткіштерін, осмостық заттарды, төтенше температураларды, патотоксиндерді қолданады. Селективтік факторға төзімді клондарды сұрыптау (төзімді клондарды сұрыптап алады), төзімді каллус ұлпаны алады, органогенезді индукциялау, регенерант өсімдікті алады, соңғы кезең төзім- ділікті тексеру (төзімділікті тексергенде) іn vitro жағдайында ортадағы стрестік факторына жəне экологиялық стрестік факторына (яғни тірі патогендерге, топырақтағы ауыр метал- дарға, қышқыл топыраққа, температураға, ылғалдылыққа) төзім- ділікті тексеру болады. Сондай-ақ гормондарға, витаминдерге, амин қышқылдарына прототрофтық немесе ауксотрофтық жасушаларды сұрыптайды, яғни сол заттар ортада болмағанда немесе болғанда ғана өсе алатын жасушалар іріктеліп алынады. Клеткалық селекцияның екі: тура селекция жəне кері немесе негативтік селекция сияқты негізгі əдістері бар. Тура селекция барысында өсімдік жасушаларды (немесе протопластарды) стрестік зат қосылған ортаға егіп өсіреді. Біраз мезгілден соң жасушалардың көбі бөліне алмай, өсе алмай құриды, тек мутация немесе эпигенетикалық өзгерістер арқасында сол факторға төзімділік көрсеткен жасушалар ғана тірі қалады. Осындай тəсілді (тура селекция тəсілді) кейбір метаболиттерді (мысалы, амин қышқылын) көп мөлшерде түзіп өндіре алатын жасушаларды алу үшін қолданады. Кері немесе негативтік жүктеу/скачать 0,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|