қалемшелеп көбейту 32-сурет. Вируссыз көшет алу технологиясы (Уәлиханова Г.Ж., 2001) тың көбею күшті тежеледі, сондықтан жаңадан пайда болған мери стема клеткаларында вирустың болмауы мүмкін. Жылумен өндеу нәтижелі болу үшін донорлық өсімдіктерді жоғары температура да (34-40°С) өсуге жақсы жағдай жасап үзағырақ үстау қажет. Вирустардың 34-45°С температурасында көбеюінің тежелуі зат алмасудың өзгеруімен байланысты^ Сол кезде жаңадан өсіп шық- қан өркендердің үштары вирустан таза болады. Бірақ барлық өсімдіктер үзақ мерзімді жылумен өңдеуге шыдамайды. Олардың өсуі бәсең келеді және басқа да жағымсыз өзгерістер байқалады. Өсімдіктердің түріне байланысты және вирустың түріне қарай эксплантты 7 күннен 7 аптаға дейін жылумен өңдейді. Сонымен қатар эксплант вирустарды тежейтін, бірақ өсімдіктердің өсу қар- қынын арттыратын заттармен өңделеді. Танаптық және жеміс- көкөніс дақылдарын сауықтыру үшін термоөңдеу, меристеманы 122
өсіру және вирустық тест арқасында сұрыптау тәсілдері аралас қосыла қолданылады. Өсімдіктер биологиясы және биотехнология институтының б.ғ.к. С. В. Кушнаренко жетекшілігімен көптеген шаруашылыққа бағалы өсімдіктердің биотехнологиялык клондау әдістері жаса- лынды және олардан әр түрлі вирустан сауықкан көшеттер алын- ды. Оларға әсемдік өсімдіктер (раушан, фрезия, қалампыр, орхи дея), жеміс-жидектер (алма, алмұрт, қара қарақат, қой бүлдірген, таңқұрай, өрік), дәрі-дәрмекке жататын (қызыл мия, стахис, цик ламен), техникалық өсімдіктер (қант қызылшасы, құрқұма, сабын- да тамыр) жатады. Институтының Микроклондық көбейту зерт-