Биотехнология

данылатын қоректік ортасына құрамы жақтан ұқсамайды. Жану- 
арлар жасушасын өсіретін ертіндінің құрамында үнемі глюкоза, 
аминоқышқылдар, минералды түздар, витаминдер, холин мен ино­
зит (көмірсутек көзі) және жануарлардың 5-20% қан сарысуы 
болады. Қоректік ортадағы минералды түздар буферлік қызметін 
орындайды, яғни қышқыл-сілті балансты сақтайды. Ортанын рН- 
түрақтылығы - басты талап болып табылады. Мысалы, Эрл-Хенкс 
тұздар ерітіндісінің адамның фибробластарын өсіру үшін рН 7 3
ал тауық фибробластары үшін - 7,12. Әрбір
а л
сарысуы — өте күрделі қоспа, жасушалардын
паидаланады
іды немесе тежейді. Қан сарысуында әртүрлі өте аз мөлшер- 
'У факторалы бар. Эр жасуша, үлпасына тән өсу факторлары 
огендер) болады, мысалы, эпидермистің, фибробластардың 
факторлары. Глюкокортикоидтер, стероидтер, калканша
тежейді, оларды жасушалар
арттырады
ланысты пайдаланады. Сонымен қатар, қан сарысуының күра- 
мында коллаген және фибронектин - жасушалардын жапсырылуын 
және жайылуьга қамтамасыз ететін қосьшыстар және тасымалдау
(альбумин, трансферрин
жасаланады
жасушалар үшін, яғни белгілі түрлері
данылады. Қан сарысуы қосылмаған қоректік ортаның артықшы- 
лығы. 1) тәжірибелерді қайталағанда нәтижелері бірдей болады, 
себебі қоректік ортаның қүрамы тұрақты; 2) жасушалардын ви­
ру спен, саңырауқүлақпен, микоплазмалармен заладданудың кауіп- 
қатері кемиді; 3) жасушалар метаболиггерін (өнімді) тазалауын 
жеңшдетеді; 4) қан сарысуының жасушаларға улы әсері кемиді.
Өсірілетін жануарлар жасушасьшың басым көпшілігі жануар- 
лардың эмбрионынан немесе туылганына көп уақыт болмаған жас 
жануарлардың орнынан немесе үлпадан альгаады. Ұлпаны ажыра- 
тып алғаннан кейін, әуелі трипсин сияқты ферментпен үлпаны 
жеке жасушаларға ыдыратады, онан соң белгілі қою жасуша сус-
ПСНЗИЯСЫН 
аЛЫП. 
ОНЫ ӨСІПУ І і т т т м р г і ы р
и \п л і^ іп
л о т т п ,
өсіреді. Осы кезең алғашқы ұрпақты өсіруі деп аталады. Жасуша 
өсіру шөлмегінің қабырғасына жабысып өседі. Жасушаның өсуі- 
не және көбеюіне ілесіп, өсіру шөлмегіндегі жасушалар барған 
сайын көбейіп, трипсин арқылы жасушаларды шөлмектің
28

қабырғасынан түсіріп, жасуша суспензиясын жасауды, екі неме- 
се оданда көп өсіру шөлмегіне бөліп өсіруді қажет етеді. Бұл -
ұрпақ жалғастьфу деп аталады. Жануардың сомалық жасушала- 
ры шектелген мерзім өсе алады, ал ісік жасушалар шексіз ұзақ 
уақыт өседі. Толық маманданбаған эмбрионалды жасушалардың 
өсу қарқындылығы өте жоғары болады. Оның себебі - дифферен- 
циялану деңгейі әлі төмен және эмбриондарда (ұрықтарда) бөліне 
алатын бастаушы жасушаларының болуы.
Бірнеше рет жаңа ортаға көшірген соң жасушалар тірі қалса, 
тұрақты жасушалық линиясына айналады. Бұндай тұрақты жасу­
шалар линиясының белгілері мьшадай:
- жасушалар көлемі кішірейеді;
- домалақтанады;
- адгезивтілігі (ыдыс бетіне жабысуы) төмендейді;
- ядро мен цитоплазма арақатынасы өседі;
- өсу қарқындьшығы артады (жасушалық циклі: 36—48 сағат- 
тан 12-36 сағатқа айналады.);
- қан сарысуьша мүқтаждығы кемиді;
- гетероплоидтылығы және анеуплоидтылығы артады;
- ісік жасушаларын туғызу қабілеті артады.
Жануарлар жасушасын өсіру техникасының қолданылатын 
жақтары көп. Вирусқа қарсы вакциналар, интерферон, моноклон- 
ды антидене қатарлы аса бағалы көптеген биологиялық бүйым- 
дар жануарлар жасушасын зор көлемде өсіру арқьшы өндіріледі. 
Өсірілетін жануар жасушасы тағы улы затгарды тексеріп анық- 
тауға қолданылады. Күйген адамның терісінен сау жасуша алып 
өсірсе, көп мөлшерде өзіндік тері жасушалары өндіріліп, жарала- 
нған терісіне жалғау ретінде көшіруге болады.
Жануарлардың репродуктивтік қорларьшың генетикалық мүм- 
кіншіліктерін жақсарту мақсатымен жануарларды көбейтеді. Жа- 
нуарлардың көбейту технологияда жыныс жасушаларды үрық- 
тандырып жасанды жолымен үрықтарды алады. Қазақстанда жа­
нуарлар биотехнологиясының дамуына Мухамедгалиев Ф.М., 
Жанабеков К.Ж., Абильдинов Р.Б. үлес қосқан. Олар үрықтармен 
жүмыс істегенде бірінші рет суперовуляция және транспланта­
ция әдістерді қолданды.
* | Тірі организмдердің жасушаларды (өсімдік, жануарлар жасу­
шаларды, микроорганизмдерді) әртурлі тәсіл арқылы өсіріледі. 
Мысалы, жасушаларды қорландырып 
мерзімді өсіреді,
яғни жасу­
шалар суспензиясын жабық ыдыста бастапқы қүйылған қоректік
29

ортасы жаңартылмай өсіреді немесе жасушаларды 
үздіксіз өсіреді
Ол жасушаларды сұйық қоректік ортаның үзілмей беріліп түратын 
ағынында өсіру тәсілі. Жоғарыда айтқандай, микроорганизмдерді 
өсіргенде жасушаларды 
агынды жабық жүйеде
өсіреді. Мұндай 
жағдайда жасушалар өсетін сұйық орта үздіксіз жаңа қоректік 
ортамен қамтамасыз етіліп түрады, сұйық ортаның кіріп құйылу 
қарқыны мен оның төгіліп сыртқа шығу қарқыны бірдей болады. 
Сонымен қатар ағынды-ағынсыз жүйеде өсіру мен жасушаларды 
ағынды ашық жүйеде өсіру тәсілдері бар. 
Жасушаларды агынды
- 
агынсыз жуйеде өсіруде
сүйық қоректік ортада өскен жасушалар

жүктеу/скачать 16,47 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: