Бөж Митоздық хромосоманың құрылысы Мутагенез және мутагендік факторлар. Митоз дегеніміз не? Митоз

БӨж

Митоздық хромосоманың құрылысы

Мутагенез және мутагендік факторлар.

Митоз дегеніміз не?

Митоз (Ежелгі грек тілі μίτος«жіп») — дене (соматикалық) жасушалардың бөлінуі. Митоз жасуша көбеюінің бір түрі, ол ДНК ақпаратын толық қатесіз кошіреді, жаңа жасуша тудырады. Митозтоздық бөлінуі кезінде бір диплойдты жасушадан (2n) генетикалық материалы теңдей бөлінген екі диплойдті жасуша түзілген.

Көп жасушалы азғалар жасушаларының көбеюінің негізгіжолы — митоз немесе жасушалардың бөлінуі болып табылады. Жасушаның тіршілігін шартты түрде екі кезеңгебөлуге болады: интерфаза — жасушаның митоздық бөлінугедайындық кезеңі және нағыз бөліну кезеңі. Екі кезең бірігіп митоздық кезеңді құрайды.

Көп жасушалы азғалар жасушаларының көбеюінің негізгіжолы — митоз немесе жасушалардың бөлінуі болып табылады. Жасушаның тіршілігін шартты түрде екі кезеңгебөлуге болады: интерфаза — жасушаның митоздық бөлінугедайындық кезеңі және нағыз бөліну кезеңі. Екі кезең бірігіп митоздық кезеңді құрайды.

Митоз фазасы

Митоз 4 фазадан тұрады. Митоз көп жасушалы ағзалар жасушарының көбеюінің негізгі жолы болып табылады.

Митоз төрт фазадан тұрады:

• Профаза.
• Метафаза.
• Анафаза.
• Телофаза.

Профаза

• Профазада ядро көлемі үлкейіп, хромосомалар ширатыла бастайды,екі центриоль жасуша орталығы жасушаның полюстерінеажырайды. Хромосомалар ширатылып, жіпшегеайналып, ядрошық бұзылады. Ядро кабықшасы ыдырайды. Жасушаорталығының центриольдері жасуша полюсіне тартылып, олардыңарасындағы микротүтікшелері бөліну ұршығын түзеді. Профазасоңында ядро қабықшасы жеке фрагменттерге бөлініп, олардыңшеткі ұштары қабысады. Нәтижесінде эндоплазмалық торға ұқсасұсақ көпіршіктер түзіледі. Профаза кезеңінде хромосоманыңширатылуы тоқтамайды. Соңында қысқа әрі қалың хромосомаларғаайналады. Ядро қабықшасы жойылғаннан кейін,хромосомалар цитоплазмада еркін әрі ретсіз орналасады. Бұл —метафазаның басталғанын білдіреді.

Метафаза

Метафазада хромосомалардың ширатылуы күшті жүреді жәнеполюстерден бірдей қашықтықта орналасқан қыскарғанхромосомалар жасуша экваторына бағытталады. Бөлінуұршығының түзілуі аяқталады. Хромосомалардың центромерлібөліктері белгілі тәртіппен бір жазықтық бойына орналасады.Метафазада пентромер аймағында ғана байланысканекіхроматидтен тұратын хромосома анық көрінеді. Әр хромосомаекі хроматидтен тұрады. Экватор жазықтығына жинақталғанхромосомалардың әрқайсысы ахроматин (бөліну жіпшесі)жіпшелеріне жабысады. Ахроматин жіпшесі бекінгенхроматидтер жасушаның екі жақ полюсіне жылжиды. Бұл процесанафазаның басталғанының белгісі.

Анафаза

Анафазада центромерлер бөлінелі де, осы кезеңнен бастапахроматин жіпшелеріне бекінген хроматидтер бір-бірінея ажырап,жеке хромосомаларға айналады. Центромерлерге бекітілгенжіпшелер хромосомаларды жасуша полюстеріне тартады, алхромосома иықтары центромерлерге карай енжар түрде ілеседі.Сонымен интерфаза кезеңінде екі еселенген хромосомаларанафазада хроматидтерге айналып, жасушаның полюстерінеажырайды. Жасушаның әр полюсінде бір хроматидтен тұратынхромосома, яғни бүл кезеңде жасушада екі диплоидті хромосомажиынтығы пайда болады. Анафазаның соңында хромосоманыңшиыршығы жазылады, хромосомалар біртіндеп жіңішкеріпұзарады. Бұл — телефазаның бастамасы.

Телефаза

Жасушаның митоздық бөлінуін телофаза аяқтайды.Хромосомалар полюстерге жиналып, шиыршығы жазылып,нашар көрінеді. Цитоплазманың мембраналыққұрылымынан ядро қабықшасы түзіледі. Жануарларжасушасында цитоплазма екі кішкене мөлшерлі жасушаденешіктеріне тартылу арқылы бөлінеді. Оны цитокинез депатайды. Олардың әрбіреуінде бір диплоидті хромосомажиынтығы пайда болады. Хромосомалар екі жас жасушағатең бөлінеді. Ядрошық түзіледі. Бөліну ұршығы бұзылады.Аналық жасуша екі жаңа ұрпак жасушаларына бөлінеді.

Өзгергіштік – бұл, тірі ағзаның тіршілік процесінде жаңа белгілерге ие болу қабылеті.

• Өзгергіштік – бұл, тірі ағзаның тіршілік процесінде жаңа белгілерге ие болу қабылеті.
• Өзгергіштік тұқымқуалайтын және тұқымқуаламайтын болып бөлінеді.

Мутагендердің жіктелуі.

Мутацияны шақыратын заттар мутагендер деп аталады. Барлық мутагендер 3 топқа бөлінуі мүмкін:

• физикалық,
• химиялық
• биологиялық.

Пайдаланылған әдебиеттер

• Қазақстан энциклопедиясы, VI-том
•  Britanica настольная энциоклопедия.Том І «АСТ-Астрель» Москва, 2006. ISBN 978-5-17-08532-4 (T.1) (ACT), ISBN 978-5-271-1512-0 (T.1) (Aстрель)
• Патологиялық анотомия терминдерінің орысша – латынша – қазақша түсініктеме сөздігі.- Ақтөбе. ISBN 9965-437-40-8
• Қасымбаева Т.,"Тіршіліктану",10-11,2003,89 б,ISBN 9965-16-200-X

Назарларыңызға рахмет