Болтаева ә. М

34 
2.5. Психологиялық өлшеу – зерттеу мәліметтерін тіркеу әдісі ретінде 
Психологиялық өлшеу әдістері дегеніміз психологиялық құбылыстардың 
математикалық өңдеуге жататын сандық мәліметтерін алу тәсілдері.
Психологиялық өлшеу– бұл нәтижесінде психологиялық заңдар қалыптасатын 
психологиялық құбылыстардың сандық сипаттамасын анықтау.
14
Өлшеудің 2 бағытын ажыратуға болады.
1) психофизикалық өлшеу- бұл физикалық стимулдар жағдайларын олардың 
психологиялық байланыстарымен бірге зерттеу;
2) психометрикалық өлшеу– бұл индивидуалды даму динамикасының сандық 
анықтамаларын өлшеу және зерттеу әдісі.
Шкалалау (ағылшынша Scalіng- өлшеу бірлігін, масштабын анықтау) реалды 
құбылыстарды сандық жүйелер көмегімен үлгілеу әдісі.
1) Ноль өлшемді шкалалау– бұл нольдік өлшемі және жалғыз мәні бар 
психологиялық шкалаларды құру әдісі. 
2) Бір өлшемді шкалалау– бұл берілген психологиялық айнымалылардың 
барлық мәнін құрайтын психологиялық шкалаларды құру әдісі.
3) Көп өлшемді шкалалау– тұтас психологиялық кеңістік құрайтын, яғни 
бірден бірнеше психологиялық айнымалыны анықтау үшін пайдаланады.
Бұл шкалалау түрлері өзара шкала типтері арқылы ажыратылады.
Шкала дегеніміз
– зерттелінетін объектінің белгілерін, олардың сандық 
жүйесін реттеу жолымен тіркеу формасы.
Өлшеу шкалаларын психологиялық әдіс ретінде 1950ж С.С.Стивенс енгізген. 
Өлшеу шкалалары (латынша Scala – баспалдақ (лестница) зерттеу объектісінің 
белгілерінің жиынын белгілі сандық жүйесін реттеу арқылы тіркеу формасы.
С.Стивенс шкалаларды метрикалық және метрикалық емес түрлерге бөлген.
а) Метрикалық шкалаға: қатынас және интервал шкалалары жатады;
б) Метрикалық емес шкалаға: атау және реттік шкалалары жатады.
Бұл шкалалардың әрқайсысы өзіне тән ерекшеліктерге ие болады. 
№ Шкала 
Анықтамасы 
Сипаттамасы 
Мысалдар 
1 Атау 
шкаласы
Бұл шкала объектілерге «атау» 
беру арқылы құрастырылады. 
Басқаша айтқанда объектілер бір 
–бірімен салыстыра отырып, 
олардың 
эквиваленттілігін 
анықтайды. Нәтижесінде бір–
біріне тең яғни эквивалентті 
объектілер 
бір 
жиынтыққа 
біріктіріліп бірдей атау беріледі. 
Объекті

класс
ификациялық 
кластары

номері 
Биологияда
ғы 
түрлердің 
классифика
циясы
14
Дружинин В.Н. Экспериментальная психология: Учебник для вузов:-СПб: Питер, 2003. – 
230с.- 169-179бб 

35 
2 Реттік 
шкала
Бұл шкала объектілерді реттеу 
арқылы жасалады, реттеудің 
қатаң және әлсіз түрлерін бөліп 
шығарады. Реттік шкала кезінде 
объектілер 
бір–бірімен 
транзитивтік қатынас ережесімен 
орналасады. М: a>b, b>c, онда
a>c. 
Объекті

сандарды 
жазу 

реттеу 
Индивуалд
ы 
қасиеттерді 
тестілеу
3 Интервал 
шкаласы
Бұл шкала қасиеттердің көрінуі 
бойынша объектілер арасындағы 
айырмашылық 
тар 
биіктігін 
анықтайды. Бұл екі объектіні 
салыстыруда қандай да бір 
қасиеттің 
обьектілердің 
қайсысында неғұрлым айқын 
көрінетінін айқандайды.
Өлшеу бірлігі, 
объектісі 
реттеу-жұптық 
айырма ларды 
салыстыру 
- 
интервал 
орнату.
О-
Календарл
ық уақыты 
Температур
алық 
шкалалар
4 Қатынас 
шкаласы
Бұл 
шкаланың 
интервалдар 
шкаласынан 
айырмашылығы 
«табиғи» белгілі яғни өлшеу 
нольден 
басталады. 
Обьектілердің 
бұл 
шкаланы 
пайдалану 
үшін 
теңдігі 
(эквивалентті) рангілік ретімен 
интервалдар теңдігімен қатар 
қатынас интервалы белгілі болу 
керек. 
Абсолюттік 
қатынас 
болады. 
Объективті

э
квивалент 
реттеу 

айырманы 
салыстыру, 
жұптық 
қатынас тарды 
салыстыру. 0-
ден басталды. 
Бойды, 
салмақты 
өлшеу

жүктеу/скачать 2,94 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: