"Ботаника" пәні бойынша ОҚУ-Әдістемелік кешен

1 Жасушаның өлі компаненттеріне нелер жатады.

2. Биологиялық универсалды мембрананың құрылысы, қасиеті қандай.

3. Ядроның атқаратын қызметі қандай.

4. Пластидтердің қандай түрлері бар.

5. Пластидтердің эволюциясы қандай.

Ағелеуов Е., Дөненбаева К., Агитова К., Иманқұлова С. Өсімдіктер анатомиясы мен морфологиясы. –Алматы, «Санат», 1998ж. (72-91 бет)
Тақырып 3. Түзуші және жабындық ұлпалар. Құрылысы мен функциясы.

Сабақтың мақсаты: Өркеннің, тамырдың бой конусын зерттеу. Дара және қос жарнақты өсімдіктердің эпидермасын зерттеу.

1. Микроскоптың кіші ұлғайтқышы арқылы сужапырақ өркенінің бой

конусынан жасалған тұрақты препаратты қарап, жапырақ бастамаларын, одан төмен сабаққа кеткен ұсақ жасушалар тобын тап. Ол прокамбий жасушалары.

2.Сужапырақтың 1см ұзындықтағы өркенін жапырақтарынан тазалап,мөлдір бой конусын тап. КОН немесе ИаОН 5% ерітіндісін тамызып, жабындық шынымен жауып, кіші және үлкен ұлғайтқыштар арқылы зертте.Жасушалардың пішіні мен көлеміне назар аудар.

3. Өркен апексінің суретін салып, белгілерін қой.

4. Микроскоп арқылы дара және қос жарнақты өсімдіктердің жапырағынан үлпекқабатының тұрақты препараттарын зертте. Үлпекқабат жасушаларының ерекшеліктерін ата.

5. Жапырақтың көлденең кесіндісінен жасалған препараттан лептесік аппаратын қарастыр.

6.Қазтамақ және традесканция жапырақтарының үлпекөабатынан уақытша препарат дайындап, микроскоп арқылы лептесіктердің орналасу ерекшеліктері мен түктердің құрылысын анықта.

7. Қорытынды жаз, суреттерін салып, белгілерін жаса.

Бақылау сұрақтары.

1.Ұлпа деген не.

2.Меристемалық ұлпаның негізгі белгілері қандай.

3.Меристемалар қалай жіктеледі.

4.Қандай меристема органның ұзындыққа өсуін, ал қандайы жуандыққа өсуін қамтамасыз етеді.

5.Эпидермичс жасушаларының құрылысының ерекшелігі неде.

6.Устьица аппараты қандай компаненттерден тұрады. Атқаратын қызметі

7.Қыртыс қалай пайда болады және қандай гистологиялық элементтерден тұрады.

Ағелеуов Е., Дөненбаева К., Агитова К., Иманқұлова С. Өсімдіктер анатомиясы мен морфологиясы. –Алматы, «Санат», 1998ж. (128-135 бет)
Тақырып 4. Арқаулық және өткізгіш ұлпалар. Құрылысы және функциясы.

Сабақтың мақсаты: Колленхиманы, склеренхиманы, склереиданы зерттеу. Төменгі және жоғарғы ағыс жолдарын зерттеу. Коллатеральды, биоколлатералды, концентрлі шоқтарды зерттеу.

Тапсырма

2. Шайшөп жапырағының тұрақты препаратын микроскоп арқылы склереид жасушаларын тауып, ерекшеліктерін сипатта.

3. Асқабақ немесе күнбағыс сабақтарының көлденең кесіндісінің тұрақты препараттарын микроскоппен зерттеп, флоэма, ксилема, камбийді тап. Аталған өсімдіктердің сабағының ұзын бойынан дайындалған микропрепараттан трахея түрлерін зертте.

4. Арқаулық ұлпалардың және ксилема, флоэма өткізгіш элементтерінің суреттерін салып, қорытынды жаз.

1. Арқаулық ұлпаның атқаратын қызметі.

2. Склеренхима жасушаларының колленхима жасушаларынан айырмашылығы неде.

3. Қандай өткізгіш ұлпалармен органикалық заттар, ал қандайымен минералды заттар тасымалданада.

4. Флоэма мен ксилема қандай гтстологиялық элементтерден тұрады.

Дара және қосжарнақты өсімдіктердің сабақтары мен тамырларына қандай шоқтар тән.

Ағелеуов Е., Дөненбаева К., Агитова К., Иманқұлова С. Өсімдіктер анатомиясы мен морфологиясы. –Алматы, «Санат», 1998ж. (139-144 бет)
Тақырып 5. Өсімдіктің вегетативті мүшесі- тамыр

Сабақтың мақсаты: Тамыр жүйелерін зерттеу. Жас тамыр ұшының құрылысын зерттеу. Тамырдың анатомиялық алғашқы құрылысын және анатомиялық соңғы құрылысын зерттеу.

1. Кеппешөптен әртүрлі өсімдік тамырларының түрлерін, жүйесін ажырату.

2. Жас өскін тамырынан уақытша препарат дайындап, препараттан тамыр аймақтарын және жасушасының ерекшеліктерін қарастыр.

3. Тамыр аймақтарының және тамырдың алғашқы құрылысының суретін сал.

1. Шығу тегіне қарай тамырдың қандай түрлері бар. Тамыр жүйесі деген не.

2. Тамыр қандай аймақтардан тұрады.

3. Тамырдың алғашқы құрылысының соңғы құрылысына ауысуы қалай жүреді.

Ағелеуов Е., Дөненбаева К., Агитова К., Иманқұлова С. Өсімдіктер анатомиясы мен морфологиясы. –Алматы, «Санат», 1998ж. (179-186 бет)
Тақырып 6. Өсімдіктің вегетативті мүшесі- сабақ.

Сабақтың мақсаты: Сабақтың морфологиялық құрылысын зерттеу. Өсімдік сабақтарының кеңістіктегі түрлерімен және сабақтардың пішінімен танысу. Қос жарнақты және дара жарнақты шөптесін өсімдіктердің, сүректі өсімдіктердің сабағының анатомиялық құрылысын зерттеу.

1. Кеппешөптен әртүрлі өсімдік сабақтарының кеңістіктегі түрлерін ажырату. Сабақтың қырларына көңіл аудару.

2. Микроскоптың кіші ұлғайтқышы арқылы жүгері және құртқашаш өсімдіктерін сабағын зерттеп, ұлпалардың және өткізгіш шоқтардың орналасу ерекшеліктерімен танысу. Өткізгіш шоқтар түрін анықта.

3. Кирказон сабағын зерттей отырып, дара жарнақты өсімдіктермен салыстырғанда қос жарнақты өсімдіктердің сабағының ерекшелігін ата. Шоқтың орналасу ретіне назар аудар.

4. Жүгері, кирказон сабақтарының суретін сал.

Бақылау сұрақтары.

1. Сабақтың алғашқы құрылысы қайда және қашан қалыптасады.

2. Сабақ пен тамырдың алғашқы құрылысының ұқсастықтары мен айырмашылықтары қандай.

3. Сабақтың соңғы құрылысына ауысуы қалай жүреді. Ол қандай өсімдіктерде болады.

4. Шөптесін, дара және қосжарнақты өсімдіктерлің сабақтарының құрылысының ерекшеліктері.

5. Сүректе жылдық сақиналардың пайда болуының себебі неде.

Ағелеуов Е., Дөненбаева К., Агитова К., Иманқұлова С. Өсімдіктер анатомиясы мен морфологиясы. –Алматы, «Санат», 1998ж. (249-250 бет)

1.Кеппешөптен әртүрлі өсімдік жапырақ тақтасының пішініне, жүйкеленуіне көңіл аудару. Жай және күрделі жапырақтарды, орналасуына қарай ажырату.

2. Шайшөп жапырағын микроскоптың кіші және үлкен ұлғайтқышы арқылы зерттеп, ұлпалардың жапырақта орналасу ерекшеліктерін анықта. Үстіңгі және астыңғы үлпекқабат жасушаларын салыстыр.

3. Кәдімгі қарағай қылқанының тұрақты препаратын кіші ұлғайтқыш арқылы зерттей келіп, жапырақ пен қылқан құрылысы арасындағы ұқсастық пен айырмашылықты анықта.

4. Өркеннің бұтақтануын қарастыр. Бүршіктің құрылысын қарастырып, сабақта орналасуын қарастыр.

5. Шайшөп жапырағы мен қарағай қылқанының суреттерін салып, белгілерін қой.

1. Өркен деген не. Буын, буынаралығы деген не.

2. Бүршік деген не. Оның құрылысы қандай.

3. Жапырақтың орналасуының қандай варианттары болады.

4. Гетерофилия деген не.

5. Жапырақ қалай түседі. Оның мәнісі неде.

Ағелеуов Е., Дөненбаева К., Агитова К., Иманқұлова С. Өсімдіктер анатомиясы мен морфологиясы. –Алматы, «Санат», 1998ж. (224-231 бет)

Тақырып 8. Гүлдің морфологиясы. Андроцей. Геницей. Гүл формуласы. Жеміс.Тұқым

Сабақтың мақсаты: Гүлдің құрылысын зерттеу. Аналық және аталықтың анатомиялық құрылысымен танысу. Гүлшоғырлардың типтермен танысу. Жемістің құрылысын зерттеу. Жеміс түрлерімен және таралу жолдарымен танысу.

1. Табиғи материалдан жемістің құрылысымен танысып, төмендегі топтарға бөл: 1) қақырайтын құрғақ жеміс, 2) қақырамайтын құрғақ жеміс, 3) бір тұқымды шырынды жеміс, 4) көп тұқымды шырынды жеміс.

2. Табиғи материалдан жалған жеміс түрлерін ажырат.

3. Асбұршағының, арпа мен бидайдың дәнінің көлденең кесіндісін дайын препараттан микроскоптың кіші ұлғайтқышымен қарап, одан жемісқаппен, ұрықпен және эндоспермен бірігіп кеткен тұқым қауызын табады. Микроскоптың үлкен ұлғайтқышымен дәннің ұрықтық тамыршадан, сабақшадан, бүршікшеден, тұқым жарнағынан тұратындығын көруге болады.

4. Жеміс түрлерінің, дәннің көлденң кесіндісінің суретін салып, белгілеулерін қой.

Бақылау сұрақтары

1. Гүлшоғырының жалпы сипаттамасы.

2. 
   Гүлшоғырының классификациясы.
   
3. 
   Жабықтұқымдылардың өмірлік циклі қандай
   
4. 
   Гүлдің шығу тегі қандай.
   
5. 
   Көбеюдің түрлері
   
6. 
   Вегетативті көбею
   
7. 
   Қалемшелеу деген не
   
8. 
   Түбін ажырата көбейту
   
9. 
   Жемістерді классификациялағанда қандай белгілерді негізге алады.
   
10. 
    Жемістің шығу тегімен құрылысы қандай және ол не үшін қажет.
    
11. 
    Тұқымның құрылысы қандай .
    
12. 
    Эндоссперм неден түзіледі.
    
13. 
    Жемістің шығу тегі мен құрылысы қандай.
    
14. 
    Жеміс пен тұқымның таралу жолдары.
    

1. Көбею деген не?

2. Телу деген не?

3. Қалемшелеу деген не

4. Түбін ажырата көбейту

5. Тамыр атпалары арқылы көбейту.

6.Ұрпақ алмасу және ядро фазаларының алмасуы қалай жүреді?

7. Өсімдіктердің тұқым арқылы көбеюі қалай жүреді?

Ағелеуов Е., Дөненбаева К., Агитова К., Иманқұлова С. Өсімдіктер анатомиясы мен морфологиясы. –Алматы, «Санат», 1998ж. (273-290 бет)

Тақырып 10. Балдырлар бөлімі

Сабақтың мақсаты: Осциллиятория, хламидоманада және диатомды балдырлардың құрылысын зерттеу

1. Судың түбіндегі тұнбадан жиналған үлгіден ине ұшымен алып ұсақтап, уақытша препарат жасаңыз.

2. 
   Уақытша жасалған поепараттардан осциллятория, хламидоманада және диатомды балдырын тауып, суретін салып, белгілерін жаса.
   

1. 
   Жасыл балдырлардың морфологиялық структурасы
   
2. 
   Хломидоманада балдырының клетка құрылыстары
   

2. Диатомды балдырлардың клетка құрылысы.

3. Диатомды балдырлардың жыныстық процесстері.

4. Бентостың және планктонды балдырлардың ерекшеліктері.

5. Диатомды балдырлардың табиғаттағы маңыздылығы

Қолданылатын әдебиеттер: Әметов.Ә.Ә. Ботаника. Алматы. 2000 ж.

В.Г.Хржановский, С.Ф. Пономаренко. Практикум по курсу общей ботаники. Москва. 1989г.

Тақырып 11 Саңырауқұлақтар және қыналар бөлімі.

Сабақтың мақсаты: Хитридиялықтар қатарына жататын ольпидиум, сапролигниялықтар қатарының өкілі сапролигния, зигомицеттер класының өкілі мукор саңырауқұлағының ерекшеліктерімен танысып, зерттеу. Қыналар. Анатомиялық құрлысындағы ерекшеліктерді қарастыру.

1. Капуста көшетінің ольпидиум саңырауқұлағымен зақымдалған жерлерінен уақытша препарат жасап, микроскоп арқылы қарау.

2. Сапролигния саңырауқұлағы өсірілген субстраттан ине ұшының

көмегімен мицелийдің кішкене бөлігін алып препарат жасау қажет.

3. Картоптың зақымданған жапырағының төменгі жағынан оның қоңырқай тартқан бөлігімен зақымданбаған бөлігінің арасынан паразиттің гифасынан тұратын ақ жолақ табылады. Зақымданған жапырақтың көлденең кесіндісінен мезофилдің клеткаларының арасында орналасқан гифаларды сонымен бірге устьица қуысы арқылы сыртқа шығып тұратын бұтақтанған споронгия сағақтарын спорангилерімен қарастырады. Зақымданған жапырақтың суретін сал. Мицелидің аздаған бөлігін спорангилерімен зат айнасының бетіндегі судың тамшысының үстіне салып бетін жабын айнасымен жабады.Микроскоптың кіші үлкейткішімен қатты тармақталып бұтақтанған гифаларды спорангшия сағағын спорангиін споралырымен зерттеп қарастырады. Мицеллидің бір бөлігін спорангилерімен және зиготасымен суретін салып детальдарын белгілейді.

4.Қыналардың коллекцияларын қарап, әртүрлі талломдағы қыналардың бірнеше түрлерінің суретін салу керек.

5. Талломның беткі жақтарында орналасқан жыныс органдарына көңіл

бөле отырып, лупа арқылы апотеций, соредий, изидийлердің

құрылыстарымен танысу қажет.

6. Қарастырылған обьектілердің суретін салып белгілерін жасау.

1-сурет. Мукор: Спорангийі бар мицелии, Б спорангиидің пайда болуы; В-зиготаның өсуі; Г-гаметангиогамия

2-сурет. Қынаның анатомиялық құрылысы.

1-гетеромерлі қабат, 2-қына құрамындағы балдыр, В-гомомерлі қабат
Бақылау сұрақтары.

1. Төменгі сатыдағы өсімдіктердің негізгі ерекшеліктері.

2.Саңырауқұлақтардың биологиялық ерекшеліктері.

3. Хитридиялық саңырауқұлақтар класының жалпы қасиеттері.

4.Синхитридиум және ольпидиум саңырауқұлаұтарының негізгі ерекшеліктері. Көбею жолдары. Күресу шаралары.

5.Сапролегния саңырауқұлағымен күресу жолдары.

6. Қыналардың жалпы биологиялық қасиеттері.

7. Қыналардың анатомиялық құрылыстарындағы ерекшеліктері.

8. Қыналардың құрамына кіретін саңырауқұлақтар мен балдырлардың

түрлерін атаңыз.

Қолданылатын әдебиеттер: Әметов.Ә.Ә. Ботаника. Алматы. 2000 ж.

В.Г.Хржановский, С.Ф. Пономаренко. Практикум по курсу общей ботаники. Москва. 1989г.

Кәдімгі көкек зығырының, түйреуіш тәрізді және селагинелл плаундарының гербарийге салынған үлгісі. Морфологиялық сипаттама жазу. Сипаттаманы мына үлгі бойынша жүргізеді.

1. Гаметофит

а) өркеннің өсуінің формасы: тік, көтеріңкі, төселіп;

б) сырт кескіні: ағаш тәрізді, бұта тәрізді, тармақталған;

в)жапырақ: жалпақ, толқындалған,

2. Спорогон

а) орналасқан жері: гаметофиттің жоғарғы жағында, бүйірінде;,

Қолданылатын әдебиеттер: Әметов.Ә.Ә. Ботаника. Алматы. 2000 ж.

В.Г.Хржановский, С.Ф. Пономаренко. Практикум по курсу общей ботаники. Москва. 1989г.
Тақырып 13. Қырыбуынтәрізділер және папортниктәрізділер бөлімі Сабақтың мақсаты: Егістік қырықбуынның құрлысы ерекшеліктерімен, даму кезеңдерімен танысу. Папоротник тәрізділер өкілі-еркек папоротник қурылысындағы және даму кезендерідегі ерекшеліктері мен танысу.

1.Гербарийға споралы масақтары бар өсімдіктерді жинап салады. 2.Морфологиялық сипатамалар жасау үшін мына схеманы пайдаланады.

3.Суреттерін салып белгілерін жасау.

1.Өсімдік.

а) Өркендері бар: бірдей, спора түзетіп өркендерінің спора түзбейтін өркендерінен айрмашылықтары.

б) Өркендерінің пайда болуы, спора түзейтін, спора түзейтін споралар.

2. Өркен.

а) өмірінің ұзақтығы: бір жылдық, көпжылдық,

б) бұтақтану дәрежесі, бұтақтанбайтын, екі рет бұтақтанбайтын,

в) Сабақтағы қырларының саны

3. Жапырақ қынапшасы:

а) формасы: варонка тәрізді, целиндр тәрізді.

б) орналасуы: бір – бірінен қашықтау, бір – біріне жақын

в) жапырақтарының тістерінің формасы.

4. Спора түзетін масағы.

а) төбетей, үшкір, доғал.

Егістік қырықбуыны А-вегетативті өскін;Б-спорасы бар өскін; 1-тамыр сабақ; 2-спорасы бар масақ; В,Г-қырықбуынның буынаралық аймағынан жасалған көлденең кесіндісінің сызба-нұсқасы; 2-өткізгіш шоғы; 2-сабақтың орталық қуысы.

1-Толық қалыптасқан өсімдік, ұлу тәрізді ширатылған жас жапырақтарымен; 2-жапырақтың бір бөлігі, сыртын жамылғы қаптаған сорусымен (с-сорус); 3-жапырақтың сорус арқылы жасаған көлденең кесіндісі (ж-жамылғы); 4-спорангий сақинасымен.

1. Қырықбуын спораларының дамуы.

2. Қырықбуындардың ерекше белгілері.

3. Егістік қырықбуынның көктемгі – жазғы өркендерінің арасындағы айырмашылықтар.

4. Қырықбуындардың классификациясы.

5. Қырықбуындардың табиғаттағы маңызы.

6.Папоротник тәрзділерің жынысты және жыныссыз көбеюі

7.Попоротник тәрзділерді басқа жоғары споралылардан айырмашылығы неде.

8.Папоротник сорусының, гаметофитінің құрылысы.

9.Спораның құрылысы .

Қолданылатын әдебиеттер: Әметов.Ә.Ә. Ботаника. Алматы. 2000 ж.

В.Г.Хржановский, С.Ф. Пономаренко. Практикум по курсу общей ботаники. Москва. 1989г.