122
құрылыстарды тез аяқтау міндетін қойды. Қарағанды көмір өндіріс орындарын да тез
қарқынмен дамыту қажет болды. Себебі түрлі-түсті металл өндіру елде көмір өнімдеріне
деген сұранысты ұлғайтты.
Қазақстанды индустриаландыру барысында Текелі полиметалл және Жезқазған мыс
қорыту комбинаттары, Өскемен қорғасын-мырыш зауыттары салына бастады. 1933 жылы
ақпан айында Шымкент қорғасын зауытының алғашқы пеші жұмыс істеді. Бұлар
Қазақстанда ғана емес бүкіл ел көлеміндегі түрлі-түсті металдардарды өндіруші өте ірі
өндіріс орындары болды. 1939 жылы Шымкент зауыты бүкіл Одақтағы қорытылған
қорғасынның 73,9 пайызын, Балқаш мыс қорыту зауыты республикадағы қорытылған
мыстың 51 пайызын берді. Осы жетістік Қазақстанды түрлі-түсті металдар шығарудан
одақ көлемінде 2 орынға шығарды. Мұнай өндірісі бойынша Қазақстан 3 орынға шықты.
1940 жылы мұнай өндірудің көлемі 700 мың тоннаға жетті. Ембі мұнай орны игеріліп,
Сағыз және Құлсары мұнай кендері ашылды.
Қазақстанда химия өндірісі қалыптасты. 1933 жылы қарашада Ақтөбе химия
комбинаты мен Аралсульфат комбинаты да іске қосылды. 1928-1940 жж. темір жолдардың
өсуі 50
пайызға артып, оның ұзындығы 6581 км. жетті.
Қазақстан ХХ ғ. 20-жылдардың аяғы-30 жылдары аграрлы елден индустриялы елге
айналды. Индустрияландырудың өте жоғарғы қарқынмен жүргізілгенін мына көрсеткіштер
дәлелдейді: Одақ көлемінде мұнай өндіру 1926-1940 жж. 3 есе көбейсе, Қазақстанда - 5,9 есе
көбейді; көмір өндіру Одақ бойынша 5,7 есе артса, Қазақстанда ол 77,4 есеге артқан; электр
қуатын өндіру Одақ көлемінде 23,7 есе артса, Қазақстанда–486 есе артқан, яғни одақтық
көлемнен 20 еседен артық болған; темір жолдар салу Одақ бойынша 1,4 есеге, ал
Қазақстанда –3,1 есеге артқан.
Қазақстанда индустрияландырудың қарқында жүзеге асырылуы инженер-техник
маман кадрларға деген сұраныс туғызды. Бұл мәселені шешу үшін қысқа мерзімді курстар,
фабрика-зауыт мектептері, техникалық минимум үйірмелер ашылды. Өнеркәсіп орындары
шоғырланған қалаларда орта мамандандырылған оқу орындары ашылды. Жоғары дәрежедегі
маман кадрларды даярлау үшін республикада Қазақ мемлекеттік университеті, Тау-
металлургия институты сияқты алғашқы жоғары оқу орындары ашылды. 1933-1937
жылдары жоғары оқу орындары мен техникумдар 13 мың маман кадрларды даярлады.
Сонымен қатар республиканың өндіріс орындары үшін маман кадрларды Рессейдің орталық
аудандарындағы жоғары оқу орындарында даярлады. Маман кадрлар даярлайтын жоғары
оқу орындары республикада ашылмады.
Қазақстанда өндірілген шикізаттарды өңдейтін өндіріс орындары салынбады. Өлкені
индустрияландыру барысында өнеркәсіп өндірісінің жүрегі болып саналатын машина жасау
бағыты, оның мынадай жетекші салалары: станок жасау, автомобиль шығару, трактор, ауыл
шаруашылығы машиналарын жасау мүлде қамтылмады. Республиканы индустрияландыру
тек шикізаттық бағытта болды.
Осындай сипатта жүргізілген өлкені индустрияландыру саясатының қазақ халқы үшін
зардабы өте күрделі болды. Біріншіден, өлкенің экономикалық дәстүрі толық өзгерді,
өнеркәсіп саласының өркендетілуі ауыл шаруашылығы өнімдеріне қарағанда өнеркәсіп
өнімдері үлесінің көбейюіне әкелді. Екіншіден, қала халқы санының артуына, қалалардың
урбанизациялануы мен күшеюіне әкелді. Қала халқының жартысы дерлік (47,5 %) 50
мыңнан
астам халқы бар қалаларда жинақталды. 1928-1939 жж. Қазақстан қалалары тұрғындарының
санының көші-қонымның нәтижесіндегі механикалық өсуі 1,8 млн адамнан асты.
Үшіншіден, көші-қонымның нәтижесінде демографиялық өзгерістер болды, яғни Қазақстан
көп ұлтты республикаға айналды. Большевиктер өлкеге жұмысқа басқа ұлттардың алдыңғы
қатарлы өкілдерін әкелді деуге болмайды. Себебі кеңес үкіметі әртүрлі қылмысы үшін
сотталып, түрмеде отырғандардың еңбегін арзан жұмыс күші ретінде пайдаланды.
Индустрияландыру саясаты республикада жергілікті ұлт өкілдерінің санының азаюына да
әсер етті. Төртіншіден, индустрияландыру саясаты нәтижесінде өлкедегі ұлтаралық қарым-
қатынас шиеленісті.
123
Қорыта айтқанда, бұрын жетекші орында болған ауыл шаруашылығы, әсіресе, көшпелі
мал шаруашылығы артта қалып, дағдарысқа ұшырады. Халық шаруашылығының барлық
саласы әкімшіл-әміршіл большевиктік басқару әдісіне бағынышты болды. Қазақстанды
Кеңес өкіметі шикізат көзі ретінде ғана пайдаланды.
Достарыңызбен бөлісу: