Чилдибаева асел жумагуловна

138 
Жалпы, Іле өзенінің жайылымаларындағы 
R.iliensis
тамыр жүйесі 
жинақы. Тамыр жүйесінің алып жатқан аумағының диаметрі 2 м құрайды. 
Бұл зерттелген 
R.iliensis
Chrshan өсімдігінің айтарлықтай жас және өзінің 
максималды дамуына жетпегенін көрсетеді. 
Қорыта келе, біз қарастырған 
R.iliensis
өсетін Іле және Шарын 
өзендерінің жайылмаларының аллювиалды-шалғынды топырақтары жер асты 
суларының 
жақын 
орналасуымен 
жас 
аллювиалды 
шөгінділерде 
қалыптасқан. Жер асты суларының тереңдігі өзендегі су деңгейіне және жер 
бедерінің биіктігіне байланысты өзеннің әртүрлі бөліктерінде айтарлықтай 
өзгереді. Жыл сайынғы көктемгі-жазғы су тасқыны әртүрлі механикалық 
құрамның жас аллювиалды шөгінділерін құрайды. Аллювиалды-шалғынды 
топырақтың профилі гранулометриялық құрамның үлкен әртүрлілігімен 
ерекшеленеді. 
Шарын өзенінің жайылмасында (бірінші популяция) Сартоғай шатқалы 
аймағындаа аллювиалды шөгінділер шаңды-құмды төселмелі жеңіл саздақты 
құмнан тұрады. Гумустың мөлшері орташа, азотпен және фосформен нашар 
қамтылған, калиймен жоғары қамтамасыз етілген. Топырақ тұздалмаған, 
ортаның рН мәні сілтілі. Барлық профиль бойынша СО2 карбонаттарының 
мөлшері жоғары. 
Іле өзенінің жоғарғы және төменгі жайылмаларында (екінші және 
үшінші популяция) тасқын сулардың мезгіл-мезгіл су басуы және жаңа 
аллювиалды 
материалдың 
тұнуы 
генетикалық 
профильдің 
толық 
қалыптаспауына және көмілген горизонттардың болуына себепші болады. 
Мұнда топырақ профилі тік және көлденең бағыттарда механикалық 
құрамның әртүрлілігімен, негізінен құмды немесе саздақты болуымен 
ерекшеленеді. Жоғарғы горизонттың қарашірігі өте төмен, ал төменгі 
горизонттарда ол күрт төмендейді. Қоректік заттармен қамтамасыз етілуі 
нашар. Құмды топырақтарда сіңіру сыйымдылығы төмен, сіңірілген магний 
басым. Топырақ тұздалмаған, СО
2
карбонатының мөлшері жоғары, ортаның 
рН мәні қатты сілтілі. Су режимі көктемгі-жазғы уақытта су тасқыны 
кезеңіне, содан кейін су деңгейінің төмендеуіне тәуелді. 
Сонымен, Іле және Шарын өзендерінің жайылмаларында өсетін 
R.iliensis
үш популяциясының тамыр жүйелерін зерттеу бұл түрдің тұқыммен 
де, вегетативтік жолмен де көбейетін тамырсабақты өсімдік екенін көрсетті. 
Алайда табиғи қауымдастықтарда 
R.iliensis
көбінесе вегетативтік жолмен 
көбейіп, клондар түзеді. Сондықтан көптеген жағдайларда аналық өсімдікті 
табу өте қиын. Аналық өсімдікті табу үшін клон түзуге әлі жетпеген, бөлек 
өскен салыстырмалы жас экземплярды таңдау керек. 
R.iliensis
тамыр жүйесін 
зерттеу үшін біз бөлек өскен жас генеративті бұтаны таңдадық. Біздің 
зерттеуіміздің нәтижелері өсу жағдайлары жалпы жер үсті және жер асты 
бөліктерінің қалыпты өсуі мен дамуына және 
R.iliensis
тіршілік жағдайына 
әсер ететінін көрсетті. Теңіз деңгейінен биіктігі, учаскенің жарық болу 
дәрежесі, температуралық режимі, ауаның және топырақтың ылғалдылығы. 
Біз зерттеген
R.iliensis 
өсімдігінің үш популяциясының ішінде Қапшағай су 

139 
электр станциясынан төмен Іле өзенінің ортаңғы ағысының жайылмаларында 
орналасқан 
үшінші популяциясының
жағдайы ең қолайлы. Мұнда Қапшағай 
су электр станциясының құрылысына байланысты экологиялық жағдайдың 
нашарлауына қарамастан, 
R.iliensis
ең жақсы тіршілік ету жағдайында, мол 
гүлдеп, жыл сайын жеміс береді. Біздің ойымызша, бұл ең алдымен, 
климаттық факторлармен, бірінші кезекте учаскенің жарық болуымен, 
температуралық 
режиммен 
және 
тіпті 
қауымдастықтың 
басқа 
компоненттерімен бәсекелестіктің болмауымен байланысты. 
R.iliensis,
мезофит болса да, жақсы жарықтандырылған, ашық жерлерді жақсы көреді. 
Е.И.Рачковскаяның ботаникалық-географиялық аудандастыруы бойынша, Іле 
ойпатының шөлді бөлігі Шығыс-Солтүстік-Тұрандық провинция тармағына, 
Солтүстік-Тұран провинциясына, ал 
R.iliensis
өсімдігінің екі популяциясы 
табылған Іле тау аралық қазаншұңқырын шөлдердің Жоңғар типінің анклавы 
ретінде қарастырады және Жоңғар провинциясына жатқызады 

253

. Жоңғар 
провинциясының климаттық жағдайы Солтүстік-Тұранның жағдайынан күрт 
ерекшеленеді. Атап айтқанда, Іле тау аралық ойпаты рельефінің 
құрылымында, жазықтардағы биіктікте кішігірім қашықтықта (50-60 
шақырым) теңіз деңгейінен 1500-ден 500 м-ге дейін айтарлықтай 
айырмашылық бар. Әрине, бұл Жоңғар провинциясындағы популяцияларда 
кездесетін 
R.iliensis
өсімдігінің тіршілік жағдайына әсер етеді. Бұл жерде 
R.iliensis
популяциясының теңіз деңгейінен биіктігі, температура режимі, ауа 
және топырақ ылғалдылығы Солтүстік Тұран провинциясынан айтарлықтай 
ерекшеленеді.
Сонымен, біз Алматы-Қорғас тасжолының көпірі ауданындағы Іле 
өзенінің жоғарғы ағысының жайылмаларынан табылған 
R.iliensis
екінші 
популяциясында 
өсімдіктер жамылғысы мүлдем басқаша, ағаш түрлерінен 
бірінші кезекте 
Salix caspica 
басымдық танытады. Мұнда 
R.iliensis
өте сирек, 
көбірек жарық түсетін жерлерде жалғыз экземплярлары кездеседі. Оның 
тіршілік жағдайы бірінші популяциямен салыстырғанда әлдеқайда нашар. 
Бұтаның габитусы әлдеқайда төмен және мүшкіл, оның тамырлары топырақ 
горизонттарында біркелкі таралып, жер асты суларына дейін жеткенімен 
гүлдеуі де жеміс беруі де нашар.
Шарын өзенінің жайылмаларынан табылған 
R.iliensis

жүктеу/скачать 5,89 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: