Дарынды балаларды психологиялық ТҰРҒыда анықтау және зерттеу жолдары
жүктеу/скачать 54,05 Kb.
|
|
ДАРЫНДЫ БАЛАЛАРДЫ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ТҰРҒЫДА АНЫҚТАУ ЖӘНЕ ЗЕРТТЕУ ЖОЛДАРЫ 16 ноября 2012, 18:18 | 5 154 просмотра Қазақстан Республикасының жаңа «Білім туралы» Заңына мемлекеттік саясат негізінде ең алғаш рет «Әр баланың жеке қабілетіне қарай интелектуалдық дамуы, жеке адамның дарындылығын дамыту» сияқты өзекті мәселелер енгізіліп отыр. Белгілі ағылшын психологы Г.Айзенк дарындылық туралы түбегейлі, тұрақты қорытынды шығаруға асықпаған жөн деп тұжырымдайды. Неміс ғалымы В.Штерн дарындылықтың түрлеріне анықтама берді. Ол жалпы дарындылық – интеллектіден өзгеше, индивидтің өз бойына жаңа талаптар, мақсаттар мен міндеттерді орындау саналы түрде бағыттай алатын қабілеті деп түсіндіреді. Дарынды балаларды қоғамның ғылыми келешегі ретінде қарап, танып білу үрдісі өте ертеден басталады. «Дарындылық » термині «дарын» сөзінен шыққан, дамудың ерекше қолайлы ішкі алғы шартты дегенді білдіреді. Педагогикалық энциклопедия мынандай анықтама берген: «Дарындылық – іс - әрекеттің белгілі бір саласында ерекше бір жетістікке жетуге жағдай жасайтын, адам қабілетті дамуының жоғарғы дәрежесі.» Дарынды балалар қандай? деген сұраққа жауап іздейтін болсақ олар әр түрлі, бір-біріне ұқсамайды. Дарынды баланы байқамау мүмкін емес, көпшіліктің арасында ол өзінің іс-әрекетімен, бейімділігімен, қабілеттілігімен бірден көзге түседі. Дарынды баланы қалай тануға болады? Белгілі зерттеуші Н.С.Лейтес қабілетті балалардың 3 категориясын анықтап берді. Бірінші категория – ой-өріс қаблеті ерте жастан байқалған жастар. Екінші категория – жеке бір іс-әрекет түрімен белгілі бір мектептегі ғылым түріне қабілеттілігімен көзге түскен оқушылар. Үшінші категория – дарындылық күш қажырмен ерекшеленетін оқушылар. Ой-өріс қабілетімен ерте жастан көзге түскен оқушыларға мектептегі оқу кезіндегі қарқындылық тән. Кейбіреулерінің ақыл-ойы табанды түрде дамиды да өз қатарластарын басып озады. Олардың ақыл-ойының кемеңгерлігі сонша – оларды байқамау мүмкін емес. Мұндай балалар 3-4 жастан оқуды, жазуды, сызуды үйренеді де, өсе келе белгілі бір ғылым түрлерімен шұғылданады. Олардың қызығушылығы ауысып отырғаны мен, ақыл-ойға жүк түсіретін пәндерге деген талпынысы төмендемейді. Бала дарындылығының байқалмайтын жағдайлары да кездеседі. Кейде тіпті баланың есейген шағында сирек кздесетін қабілеттері көрініс тауып жатады. Балалардың бойында белгілі бір қабілеттердің жарқын көрінісі, ой-өріс деңгейінің жалпы көрінуімен, дамуымен, ғылымының, өнердің арнайы бір саласына бейімделуі мен сипатталады. Үшінші категорияға жататын оқушылар жалпы дамуы жағынан өз қатарластарының алдына шықпайды. Бірақ ақыл ойының өзіндік ерекшеліктерімен өзгешеленеді. Бұлардың өзгешеліктері неде? Оқушы пікірінің ерекшелігі мен дербестігінде, сұрақты әр қырынан қарастыруында. Оқушының дарындылығын байқаған сәтте не істеу керек? Дарынды бала ересектерге қарағанда, әлі адам ретінде қалыптаспаған, болашағы алдында, қабілеттерін ашуды қажетсінеді. Бала қабілеті – арнайы құбылыс. Бала дарындылығының арнайы қырларын білген педагог оны оқыту үрдісінде тиімді пайдалануына болады. Қазір ғылыми әдебиетттер әлемінде дарынды балалардың диагностикасы туралы түрлі мағлұматтар бар. Бала дарындылығының негізгі белгілерін Ү.Б.Жексембаева былай көрсеткен: - арнайы психометриялық тест - баланы бақылаудың түрлі әдістері (оқу, оқудан тыс, зертханалық жұмыс) - арнайы бағдарлама аясында сынақ сабақтарын ұйыдастыру - педагог тарапынан оқушының іс-әрекеті мен мінез-құлқын эксперттік бағалау - әр-түрлі зияткерлік жарыстар, байқаулар олимпиадалар т.б. өткізу - оқушы шығармасының туындыларын эксперкттік бағалау (суреттері, өлеңдері) - арнайы психодиагностикалық тренинг. Ү.Б.Жексембаева көрсеткендей дарынды баларды анықтауға болады. Дарынды оқушыларды жетілдіруде олардың психологиялық ерекшелігін ескере келе дарынды, қабілетті оқушыларды анықтау үшін ешқандай психо-диагностикалық әдістің қажеті жоқ. Бақылай білу, әңгімелесу, естіген, көргенді талдау, саралау жеткілікті. Дарындылық, қабілет іс-әрекеттің белгілі бір түрін ойдағыдай, нәтижелі орындауда көрінетін адамның жеке қасиеті. Қабілеттілік күнделікті тәжірибеде жиі кездеседі. Мәселен оқуға бар ынтасымен берілген оқушыларды біз «мына оқушы қабілетті оқушы екен» дейміз не болмаса оның кейбір пәндері жақсы үлгеруіне байланысты, мына оқушының математикаға, екіншісінің әдебиетке, үшіншісінің тарихқа қабілеті бар екен дейміз. Сондықтан жоғары қабілетті, дарынды балаларды 3 топқа бөлуге болады. 1-ші – интеллектілі – ойы ұшқыр, өткір ақылды бала. 2-ші – шығармашыл, әр түрлі идеяшыл өзі шешен лидер бала. 3-ші – академиялы дарынды, өнерпаз, сөз қоры бай бала. Дарынды балалар: 1. әділ 2. әділетсіздікке шыдамсыз 3. қалжыңбас 4. жәй нәрсені үлкейтіп көрсеткіш 5. ойы ұшқыр (тез ойлайды) Әр сыныпта өткізілетін білім сайысында дарынды балалар ерекше нәтижеге жетіп, оқып шығады. Жүргізілген зерттеулерде дарынды балалардың психикалық белсенділігі және өзін-өзі түзетуі – ол нерв жүйесінің мықтылығынан, белсенділігінен. Мысалы: нерв жүйесі осал оқушы берілген тапсырмаға уақыттың аздығын уайымдап, білгенін ұмытып, өзін-өзі жоғалтып жауапты қате беруі мүмкін. Ал дарынды оқушыда ондай кедергілер болмайды. Нерв жүйесінің мықтылығынан, өзін-өзі басқара алады. Дарынды оқушылардың психикалық ерекшелігі деген осы. Жас талапкерлердің жарқырап көрінуі үшін ұстаздарға жүктелер міндет не?деген сұраққа жауап іздейтін болсақ, ол міндет – оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту үшін жан аямай еңбек ету. Шығармашылықтың түрлері көп. Олардың ішіндегі ерекшесі – сөз өнері саласы. Олай болса, оқушылардың сөз өнерін дамыту ұстаздардың алдына қойған негізгі мақсаттарының бірі болуы керек. Оқушылардың сөз өнерін дамыту қай жастан басталмақ? Балалардың шығармашылық қабілетінің ашылуы қай кезде көбірек байқалмақ? Осы сұрақтарға жауап іздеу үшін, олардың ерекшеліктерін білу үшін мектеп оқушыларын жас ерекшеліктеріне қарай үш топқа бөлеміз. Жас буын 6 - 9 жас Орта буын 10 - 13 жас Жоғары буын 14 – 16 жас. Орта буынның шығармашылық қабілеті зор, шығармашылықпен тұрақты айналысуға икемді жас. Оларда мынандай ерекшеліктер бар: - оқушылардың өзіндік ойлау ерекшеліктері басым, түрлі болжамдар жасауға қабілетті, қиялы ұшқыр, өзін көрсетуге құштар келеді. - Жас өспірімдердің барлығы шығармашылыққа ұмтылып тұрады, шығармашылық күшін сынауға тырысады. - Оқушылардың қиялдары жүйрік, бейнелеп санасуға шебер, жан дүниесі нәзік, лирик болып келеді. Болмыстары поэзиядан құралады. Бұл жастағылар ақыл-ой, қабілеттілігін өзін қызықтырған іске бағыттайды. - Оқушылар, мазмұндама мінездеме жазудан бұрын әңгіме, өлең жазуға бейім болады. Оқушыларды шығармашылыққа баулу педагогтар үшін тағы бір қажеттілік баланы психологиялық дайындықтан өткізу. Психологиялық дайындық баланы шабытын оятып, құлшындырып, еліктіріп отырады. Шығармашылық шеберлік үшін оқушыға ұстаздық берер психологиялық әсері мынандай болмақ. - «сенің қолыңнан бәрі келеді», «сен қабілеттісің», «жаз», «үйрен» - деп баланың еркін билеп сенім білдіру. - Оқушының кішкене жетістігін үлкен етіп бағалап, мадақтап, көтермелеу, оқушылар басылымына баланың өлеңдерін жариялап көтермелеу, көмектесу. - Шығармашылық сәтте оқушыға құптаулылық көз қарас білдіру, сезім күйін бақылау, қамқорлық таныту. - Ақын- жазушылардың, өнер адамдарының шығармашылық дәстүрінен қызықты оқиғалар әңгімелеу. - Оқушылар үшін педагог өзін қарапайым жан есебінде таныта білу, оқиға, сюжет, образ жасауда оларға сенім білдіру. - Оқушылардың сұрақтарына пейілмен жауап беру, олардың психологиялық еркіндігін қамтамасыз ету сияқты әдеттерді педагог білуі тиіс. Шығармашылықты тежейтін бірнеше кедергі болуы мүмкін, біреулер жаза алмайтын, қолымнан келмейді деп өзін қорқынышқа билетсе, екіншісі өз жазғанын өзі қанағаттанбайды, ал үшінші біреу жасқаншақтық, ұялшақтық танытады, төртіншісі жалқаулыққа жеңдіреді. Міне, осындай кедергілердің алдын-алу, баланың талабын ұштау ұстазға байланысты. Шығармашылық оқушыға шын ләззат қуаныш сезімін әкелуі тиіс. Жаңаны жасау, өзі жасаған тың дүниеден алған жан ләззаты оқушы үшін шабыт баспалдағы болмақ. Шығарма жаза білген оқушының сұлулық пен әсемдік туралы түсінігі мол болады. Шығармашылық - оқушы үшін сұлулық пен әсемдіктің мектебі. Мұғалім оқушыда шығармашылық қабілет, күйдің тууына себепкер болуы керек. Оқушыларға алуан түрлі тапсырмалар беру, ойындар ұсыну, оқушылар назарын шығармашылық арнаға бұру үшін пайдалы. Дарынды балалардың бірден көзге түсетін ерекшеліктері - Оның шектен тыс белсенділігі, аз ұйықтауы, танып – білуге деген құштарлығы, қолына түскен заттарды реттеп, жүйелеп қайта құру әрекеттерін ұнатуы, ерте сөйлеуі, естігенін сөзбе сөз қайталауы т.б. Осы қасиеттер интеллектуалдық қабілетті көрсеткенмен дарынды балалардың барлығында бірдей біліне бермейді. - Дарынды балалар білуге құштар. «Мұнау қалай құрылған?», «Неге бұлайболады?», «Егер бір жағдайды өзгертсе қайтеді?» деген сұрақтарға жауап іздейді. Қоршаған ортаны белсенді түрде зерттейді. - Дарынды бала өз әрекетін шектеуді ұнатпайды. Дарынды балаларды анықтауда мынандай ұстанымдар тұжырымдалады: 1.Түрлі ақпарат алу кездерін пайдаланып,бала қабілеттерін кең көлемде қамтуға мүмкіндік беретін баланың мінез-құлқы мен іс-әрекетін жан-жақты бағалаудың кешендік сипаты. 2. Баланы танып білу мен зерттеудің ұзақтығы (баланың түрлі жағдайдағы іс-әрекетін кең уақыт көлемінде бақылау); 3.Баланың қызығушылығы мен бейімділігіне барынша сәйкес келетін қызымет аясында баланың іс-әрекетіне талдау жүргізу ( арнайы ұйымдастырылған пәндік – ойындық сабақтарға қатыстыру,сәйкесінше түрлі іс – шараларға қатыстыру); 4.Дамытушылық ықпал ете отырып,баланың психологиялық «кедергілерін» жоюға мүмкіндік беретін тренингтік әдістерді пайдалану; 5.Баланың бойындағы қандай да бір дарынды бағалауда жоғары санатты тәжірибелі мамандарды тарту ( математиктер,филологтар,шахматистер,инженерлер және т.б.); 6.Баланың дарындылық белгісін оның психикалық дамуының нақты деңгейінде ғана емес,сондай-ақ оның болашақтағы даму мүмкіндігін де есепке ала отырыпбағалау; 7.Жұмыс нәтижесін талдау,бақылау,әңгімелесу,мұғалімдер мен ата-аналардың сараптамалық бағалары,баланың эксперимент жағдайындағы нақты іс-әрекетін бағалаумен байланысты психодиагностиканың эксперименттік маңызды әдістеріне сүйену. Ғылыми зерттеулерге қарағанда дарынды, талантты балалардың миының биологиялық, электірлік белсенділігі жоғары келеді. Жоғарыда көрсетілген талаптар әр мектепте орындалса, елімізде дарынды, қабілетті, талантты оқушылар көбейсе нұр үстіне нұр болар еді. Педагогтар дарынды, қабілетті, талантты оқушыларға білім беріп тәрбиелеп дайындаса, еліміздің үлкен бір азаматтары болады деп сенемін. Балалардың дарындылығының Дарынды адамдар туралы айтылған сөздер, ойлар ширек ғасырлардан өте айтылып келеді. Антикалық дәуірде осы дарынды адамдар туралы, яғни ІХХ ғасырда ғылыми трактаттарда «данышпан» және «дарынды» деген түсінік қалыптасты. Антикалық дәуірде дарындылықты кейбір философтар – «құдайдың тартуы» деп түсінген. Олардың қатарына Платон, Сенека, Демокрит жатады. Антикалық философтардың ойынша дарынды адам – ақиқат білімге ие деп түсінген. Орта ғасырларда «дарындылық» құдайдың сыйы деп түсінген. Сондықтан дарындылық бар немесе жоқ деп түсінгендіктен оны ешкім зерттемеген. Дарындылық құбылысына Қайта өркендеу дәуірінде (ғылым мен білімнің) қызығушылық таныта бастаған. Бұл кездейсоқтық емес. Қайта өркендеу дәуірі әлемге Леонардо да Винчи, Микеланджело Буонаротти, Мишель Монтень, Николай Коперник, Николо Макиавелли, Данте Алигьери, Вильям Шекспир және т.б тектес ұлы ғұламалардың, ерекше дарын иелерінің тууына алып келгендіктен, көптеген философтарда сұрақ туындады: «Данышпан және дарындылық дегеніміз не?». Бірақ бұл сұраққа ортақ пікір болмады. ХІХ және ХХ ғасырларда дарындылық тұжырымдамалары пайда бола бастады. Көрнекті ағылшын оқымыстысы Френсис Гальтон ең бірінші рет «Данышпандықтың тұқымқуалаушылығы және оның заңы мен салдары» атты кітабында дарындылық тұқұым қуалаушылықтың факторын эксперименталды түрде дәлелдегі келді. Артынан дарындылықтың адам өміріндегі тәрбиеге, білім алудың жағдайына, өмір сүру сапасына байланыстылығы анықталды. 1940 жылы «Қабілеттілік және дарындылық» атт мақаласында Борис Михайлович Тепловтың ойынша: Дарындылықты қабілеттің және ортаның факторларының үйлесімділігін, болашақта табыстарға жетудің бірден –бір жолы ретінде қарастырған. Қазіргі кезде жекелік, дарындылық, данышпандық, таланттылық, дарынды балалар және балалар дарындылығы түсініктері кеңінен қолданылады. Осыларды тізбектеп қарастырайық: жекелік- қабілеттілік- дарындылық-талант. «Жекелік» кейбір анықтамалардың қайталанбайтындығын көрсетеді, адам бойындағы психиканың ерекшелігі, қабілетінің қайталанбайтындығын көрсетеді. Ережеге сәйкес, «жекелік» жеке тұлға бойындағы қабілеттердің жан – жағындағыларға ұқсамауы. Әр бала ерекше, бірақ кейбір балалардың ерекшелігі өте жарық көрінеді, яғни көзге түседі, басқаларды ескеру мүмкін емес. Жекеліктің қалыптасуына өсіп отырған орта, қауымдастық, бала кезіндегі тәрбиенің ерекшеліктер ықпал етеді. Жеке дарын иесі болу – ол өзінше ойлап білу, жаңа ойларға үлес қосу. Тұқымқуалаушылық және физиологиялық ерекшеліктер. Тұқымқуалаушылық адамның сыртқы пішін ерекшелігін сақтап беріп отырады. Физиологиясы олардың мінез құлқы туралы айтады. Қоршаған ортаның ықпалы адамның жеке дарындылығын қалыптастырады. Адамның жекелік дарындылығына мәденит және әлеуметтік жағдай өте қатты әсер етеді. Жекелік тәрбиеленіп отырған жанұяға байланысты. Жекелікке тәрбиелініп отырған балабақша, мектеп, және қоғамдық орынның ықпалы өте зор. Жеке тұлғаның анықтамасында оның қабілеті маңызды роль атқарады. Қабілетті жеке – психологиялық ерекшелік деп қарастырып, әріқарай белгілі бір істің табысты аяқталуына ықпал етеді. Оқушылар бірдей жағдайда әр түрлі жетістікке жететін болса, онда жақсы игерген оқушыны талапқа сай қабілеттілік танытты дейтін болса, кейбіреуінде ол жоқ. Қабілеттілікті екіге бөлуге болады: жалпы қабілеттер олар адам өміріндегі кадімгі есте сақтау, зеректік, ерекше қабілет олар тек белгілі бір салада көрінеді, мысалға, музыкалық аспаптарда ойнағанда, сурет салғанда, ән айтқанда. Мектепте, колледждерде қабілетті біліммен және икемділікпен байланыстырады және мұғалімге біліммен және икемділікті ажырата білуі керек. Білімнің және икемдділіктің негізі алған және бекіткен жүйе бойынша бастың ми қабығындағы уақытша жүйе. Мысалға көбейту кестесі мен дұрыс жазу жатады. Жеке тұлға қабілеттілігіне сонымен қатар белгілі – бір затты дұрыс орындауды да жатқызуға болады. Бірақ қабілеттілікті білімнен ажыратуға болмайды. Олардың арасында өзіндік байланыс бар: қабілеттілік білімнің игеріліуіне ықпал етеді, ал білімнің болуы қабілеттің дамуына әкеледі. Егер қабілеттердің бірнешеуі дамып белгілі – бір іс – әрекеттердің сәтті орындалуы дарындылықтың белгісі. Дарындылық сөзі «дар» сөзінен шыққан. Дарынды, ақылды адамды көрнекті жеңістерге жеткен, қиын жғдайлардан қағида түрінде қызықты, ойламаған шешім таба білетін, басқалардың қолы жетпейтін жаңа білімді игерген адамды айтады. Дарынды бала- белгілі – бір іс – әрекеттерде жарық, айқындықпен, кейде біртуар тулғаға тән жетістікке жеткен баланы айтамыз. Біздің уақытымызда «дарынды балалар» өте кең мағынада айтылады. Егер бала оқуда немесе шығармашылықта құрдастарына қарағанда жетістікке жетсе, оны дарныды деп атауға болады. Барлық дарынды балалар өте оңай және тез оқиды. Дарынды балаларды ерекше деп санауға болады. Олардың өз ойы, өзінің ұстанымы болады, ойлары жалпылама ортақ шешімнен ерекшеленеді. Олардың әуестенетін заттары әке –шешелеріне де, құрбы-құрдастарынада түсініксіз болуы мүмкін. Дарынды балалардың өзіне тән қабілеттері және ерекшеліктері өте жақсы есте сақтау қабілеті, ерекше зейінділік,білуге құмарлық, тәуелсіз ойлану, жаңаны білуге құмарлығы. Мұндай балалрдың ойлау қабілеттері өте жоғары, мағлұматтарды топтастыру және себеп – салдарын анықтауға қабілеттері жоғары. Дарынды балаларды жинаған білімдерін кең қолдана білетіндіктері ерекшеленеді. Педагогикада бала дарындылығы пайда болған уақытынан бастап айтылады. Баланың дарындылығын психолог, педагог, немесе ата – ана анықтаған болса, онда оны өзекті (актуальная) дарындылық деп атайды. Уақытында анықталмаған дарындылық потенциалды дарындылық деп аталады. Педагогикада дарынды балаларды бірнеше категорияға бөледі Интеллектуалдық қабілеттері ерекше жоғары студенттерді айтады. Ғылымның белгілі бір бөлімінде ерекше ойлау қабілеттері бар, академиялық нақты қабілетімен ерекшеленген студент. Шығармашылық қабілеті жоғары студент. Көшбасшылығы жоғары студент. Белгілі бір себептермен оқуда жетістігі жоқ, бірақ танымдық қабілетінің, ойлау қаблетінің жоғарылығы және психикалық жаратылысының ерекшелігі бар студенттер. Талант дегеніміз белгілі бір салада дарындылықтың жоғарғы дәрежесіне жету. Көбіне талант белгілі бір анықталған ортада байқалып, көрінеді. Егер студент өзінің жұмысымен сүйіп айналысатын болса, онда ол үнемі даму үстінде болады және түпкі ойы бастамасынанда тереңірек болып студентте шығармашылық дарындылық пайда болады. Кемеңгерлік- таланттың жоғарғы дамыған дәрежесі, ол жаңа сапалы, ерекше дүниелер туады, яғни шығармашылықтың бұған дейінгі ашылмаған тұстарын зерттеумен байланысты. Дарындылықты көрсететін балалардың психологиялық ерекшелігі, дарындылықтын нышаны емес,оны алып жүру белгілері ретінде қарастырылуы мүмкін. Дарынды балалар бірден бірнеше жұмыспен айналыса береді. Олар өте қызыққұмар, қоршаған ортаны зерттейді және өз зерттеулерінде шектелмейді. Ерте жасында болып жатқан оқиғаларды жүйелеп байланыстыра біледі, баламалы болжам келтіреді, дұрыс тұжырым жасайды. Дарынды балалар көбіне өзднрінің даму сатыларынан секіріп өтеді. Олардың сөйлеген сөздері негізделген, есте сақтау қабілеті өте жоғары және ойлау қабілеттері тәуелсіз. Дарынды балалардың сөздік қорлары мол, энцеклопедия, сөздіктерді көп оқиды, жаңа сөздер мен анықтамалар ойлап табады. Талантты балалар танымдық белгісіздіктердің тез арада шешімін табады, қиын, ұзақ тапсырмаларды рақаттанып алады, бірақ дайын жауапты бірден бергенді ұнатпайды. Дарынды балалар тапсырма қызықты болса, ұзақ уақыт бойы бір тапсырмаға көңілін бөліп отыра алады. Талантты және дарынды балаларға әділеттілік сезімі өте жақсы дамыған, алыстан көрген мәселелерге бей жай қарай алмайды, олардың әзіл – оспақты мінездері жақсы дамыған. Олар өздерінің жастарына сай келмейтін мәселелерді шешуге ұмтылады, кейбіреулерінде жетістікке жетіп жатады. Дарынды балалардың ерте бастан қызығушылығы математикаға, жаратылыстануға, оқуға байқала бастайды. Оқымыстылардың айтуынша балалардың дарындылықты көрсетіп жүрген психологиялық ерекшеліктері дарындылықты тудырушы емес,тек белгілері болуы мүмкін. Сондықтан дарындылықтың болуына тек негіз бола алады. Сонымен қатар баланың бойындағы жоғарыда айтылган белгілердің болмауы баланының – талантсыз екендігін білдірмейді. Мүмкін оны байқамаған болар. Әдебиеттер тізімі. 1.Одаренные дети и педагогические условия их развития. http://nsportal.ru/shkola/materialy-metodicheskikh-obedinenii/library/odarennye-deti-i-pedagogicheskie-usloviya-ih 2.Психология одарённости детей и подростков. http://library.sgu.ru/cgi-bin/irbis64r_13/cgiirbis_64.exe 3. Иванова Е. А Психологические особенности одаренных детей и их психолого-педагогическое сопровождение. Москва 2006 год. 4. Леднева, С.А. Детская одаренность глазами педагогов. Начальная школа.- 2003.-№ 5. Мандель Б. Р. Возрастная психология. Учебное пособие НИЦ Инфра - М, 2012. 6. Уласевич Светлана Александровна: Одарённые дети. Москва. 2008 год. жүктеу/скачать 54,05 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|