«Дефектология жјне логопедия негіздері»
жүктеу/скачать 0,56 Mb.
|
4da0ac04-b6ab-11e6-94b1-35220bd1f96aУМКД Дефектология и логопедия (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- Мишық дизартрисы .
- Ми қыртысы дизартриясы .
- Жалған сопақша ми.
| Гиперкинез дегеніміз баланың бақылауынсыз сөйлеу тілі мүшелеріндегі және мимикалық бұлшық еттерінің еріксіз күшпен қимылдауы. Бұндай қимылдар тыныш тұрған жағдайда байқалады, бірақ бұл қимылдар сөйлеген кезде күшейеді. Бала ойнау барысында, жақындарымен немесе көңіл – күйінің басқа жағдайда әсерленіп тұрғандағы әңгімелесі кезінде жеке дыбыстарды, сөздерді және қысқа сөйлемдерді дұрыс айтуы мүмкін, бірақ артынша сол дыбыстардың біреуінде айта алмай қалатын жағдайға ұшырайды. Сөйлеу мүшелері құрысады, тілі тартылады, дауысы үзілмелі болады. Кейде еріксіз айқайлап дыбыстардың көмейді бұзып – жарып шығатыны байқалады. Балалар сөзді, сөйлемді жылдамдатып тез – тез сөйлейді немесе керісінше сөздерін бөліп – бөліп айтады. Сонымен қатар, дауысының күші мен саздылығы бұзылады.
Ми қыртысы асты дизартриясының ерекшелігі сөйлеу тілінің шапшаңдығы, ырғағы, сарыны, сарыны жағынан ұйқастығының бұзылуымен сипатталады. Кейде ми қыртысы асты дизартриясы бар балалардың сөйлеу тіліндегі ақаулықтарының асқынып кетуінің салдарынан есту қабілетінің нашарлауына әкеп соғады. Мишық дизартрисы. Қысқа қайырылатын келте сөздермен, кейде жеке дыбыстардың шаңқылдап қатты естілуімен сипатталады. Мишық дизартриясы балаларда сирек кездеседі. Ми қыртысы дизартриясы. Дизартрияның басқа түрлеріне ұқсас болып келеді. Ми қыртысы дизартриясында сөйлеу мүшелерінің дыбыстардың айтылу кезіндегі еркін қозғалу бұзылады. Ми қыртысы дизартриясында дыбыстардың айтылуындағы көріністер алалияға ұқсастығы бар, себебі ең алдымен сөздің буындық – дыбыстық айтылуы бұзылады. Балалардың дыбыстарды жеке тұрғанда анық айтуға қабілеті бар, ал сөйлегенде сөздердің құрамындағы сол дыбыстардың орындарын шатастырады. Әсіресе тіркесіп келетін дауыссыз дыбыстардың қатары бұзылып, жылдамдатып тез сөйлегенде тұтықпаға ұқсап кекештеніп қалады. Ми қыртысы дизартриясының алалиядан айырмашылығы сөйлеу тілінің лексико –грамматикалық құрылысының дамуында бұзылатындығы байқалмайды. Ми қыртысы дизартриясын дсилалиядан айыруға болады. Бұндай балалар сөйлеген кезде бір дыбыстан екінші дыбысқа өтуі қиындайды. Жалған сопақша ми. Бұл балаларда жиі кездесетін ақаулықтың бір түрі. Жалған сопақша ми дизартриясы баланың жас кезіндегі, ананың босанып жатқан уақытта немесе құрсақтағы энцефалит, құрсақ зақымы, ісік, тағы да басқа ауруларға шалдығуының салдарынан мидың органикалық зақымдануының нәтижесінен пайда болады. Жалған сопақша ми сал болып қалуының нәтижесінде баланың жалпы сөйлеу тілінің қозғаушы мүшелері бұзылады. Нәресте нашар емеді, шашалады, қақалады, нашар жұтады. Аузынан сілекей ағып, беттің бұлшық еттері бұзылады. Жалған сопақша ми дизартриясының жеңіл, орташа, ауыр түрі болып үшке бөлінеді. 1. Жалған сопақша мидың жеңіл дәрежесі сөлеу тілі мүшелерінің қозғалыс қимылында өрескел бұзылуларының болмайтындығымен сипатталады. Сөйлеу тілі мүшелерінде кездесетін кемістік баланың тілі мен еріндері салбырап жай қимылдайды және бағытын дұрыс ұстай алмайды. Баланың сирек шашалатындығынан оның шайнап және жұтына алмайтындығы білінбейді. Сөйлеу тілі мүшелеріндегі күрделі ж, ш, р, ц, ч дыбыстарының айтылуында жиі қиналады. Дизартрияның жеңіл дәрежесінде балалардың көпшілігі дыбыстық талдауда біраз қиындықтарды көреді. Кейбір өзгешеліктерді балаларды өте мұқият тексергенде ғана анықтауға болады, оның өзі көзге түсетіндей сипат бермейді. 2. Жалған сопақша ми дизартриясының орташа дәрежесіндегі балалардың көптеген топтары бар. Бұл кемістіктің ерекшелігі беттің бұлшық еттері қимылдамайды. Бала ұртын ауаға толтырып бұртита алмайды, еріндерін алға созып немесе жымқырып қыса алмайды. Тілі нашар қимылдайды. Бала тілінің ұшын жоғары көтере алмайды, оңға, солға бұра алмайды. Бұрынғы қалпында ұстап тұра алмайды. Бір қимылдан екінші қимылға ауысу едәуір қиын. Жұмсақ таңдай нашар қимылдайды, дауысы ыңылдап естіледі. Шайнауы мен жұтуы қиын. Баланың сөйлеу тілі өте түсініксіз, көмескі жай естіледі. Еріндерінің нашар қимылдауының салдарынан сөйлеу тілінде дауысты дыбыстар дұрыс айтылмайды. Ауыздан шығатын ауа ағыны нашар сезіледі. Нәтижесінде жалған сопақша ми дизартриясына шалдыққан балалардың сөйлеу тілінің түсініксіз болатындығы соншалық, олардың тіпті сөйлеуге де құлқы болмайды. Сөйлеу тілінің жетілуінің кешігуіне байланысты бұндай жағдайда баланың адамдармен қатынас тілінің тәжірибесі өте кем болады. Бұндай балалар жалпы білім беру мектебінде үлгеріп оқи алмайтындықтан, сөйлеу тілі қатты бұзылған балаларға арнайы мектеп ашылған. 3. Жалған сопақша ми дизартриясының анартрия деп аталатын ең ауыр үшінші дәрежесі бұлшық еттерінің қатты зақымдануы мен сөйлеу тілі мүшелерінің мүлдем жұмыс істемейтіндігімен сипатталады. Анартрияға шалдыққан баланың бет – түрі өлі бейнеге ұқсас болады. Астыңғы иегі салбырап, аузы әрқашан ашық жүреді. Тілі ауыздың ішінде жалпағынан созылып, қимылсыз жатады. Еріндері болар – болмас қимылдап, шайнауы мен жұтуы қиындайды. Сөйлеу тілі мүлдем жоқ, кейде жекелеген бір дыбыстарға ұқсаған үн шығарады. Ақыл – ойы жақсы жетілген анартриялық балалар да сөйлеу тілі қатты бұзылған арнайы мектептерде оқи алады, сонымен бірге арнайы логопедиялық тәсілдердің жәрдемінің арқасында жазуға дағдылануды және жалпы білім беретін мектептің оқыту бағдарламасын ойдағыдай меңгереді. Жалған сопақша ми дизартриясына шалдыққан балалардың барлығына тән қасиет сөздің құрамындағы дыбыстарды айтылуында алмастырғанымен буындардың реттік санын және екпінін сақтайды. Қағида бойынша олар екі – үш буындық сөздерді айтуды меңгереді, ал төрт буындық сөзді жалпылама үстірт қана қайталайды. Баланың сөйлеу тілін сөздің құрамында қосарланып келген дауыссыз дыбыстардың айтылуы қиындық туғызады. Бала бұндай сөздерді айтқанда бір дауыссыз ( алтын – атын ) немесе екі дауыссыз да ( семсер – сер ) түсіп қалады. Сөйлеу тілі мүшелерінің қозғалуының қиындығынан айтылуында бір буыннан екіншісіне өткен кезде сол буынға ұйқастырып буынның тұлғасын өзгертіп айтатын жағдайлар да кездеседі. жүктеу/скачать 0,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|