- апта. Ақыл-ой кемістіктердің түрлері мен оның ерекшеліктері

Аномальды блалардың үшінші тобы- ақыл-ойы кем балалар. Олардың орталық нерв жүйелері, бұзылған, бұл-балалар организміндегі аса үлкен кемістік. Ақыл-ойы кем балалар ой өрісінің тарлығы кемдігі дәрежесіне қарай айқындалған жеке топтарға бөлінеді.

Ақыл-ойы кемдігінің ең жеңіл түрі дебильдік деп аталады.Олар қосалқы мектептерде оқиды.

Екінші топтағылар – интелектілік дамуы едәуір кейін қалған, ақыл-ойы кем имбецил баллар. Имбецил балаларда сөйлеу тілі дамымайды, яғни ондай блалардың сөйлеу тілі дамымайды,яғни ондай балалар сөйлемейді, логикалық ойлау болмайды, және қозғалу мүмкіндігі кенет төмендейді.

Үшінші топтағы- нақұрыс балалар. Нақұрыстықта психологиялық және денесінің өсуі жағынан алғандағы өзгерістері кенет байқалады.Эдокриндік өзгерістер, бас сүйегімен қаңқа құрылысындағы, тұрпайылық, көріксіздік байқалады. Іс-қимылды үйлестіру, әсіресе қолдың ептейлі қимылында қатты бұзылады.

Бекіту сұрақтары:

1. Аномальді балалардың түрлері қандай?

1. Баланың әлеуметтік “белгісі” ерекше қажеттілікті талап ететін дефектісі бар бала сияқты.

2. Баланы қолдан жасалған ерекше әлеуметтік ортада ұстаз бұл баланың қоғама бейімделу қабілетін тежейді.

3. Арнайы мекемелердегі білім беру мен оқытудың қаталдығы және оның вариантсыздығы.

4. Ерекше қажеттіліктерді талап ететін баланың тәрбиесінде және білім алуында отбасының толық аластатылуы.

5. Депривация- жеке олардың психологиялық дағдарыстың кезеңі.

6. Мүгедек баланың тәрбиесі- дефектологиялық негізгі ұғымдарының бірі.

7. Ауытқушылығы бар балалар тәрбиесіндегі әлеуметтік педагогиканың ролі.

8. Неге кеміс балалар өзін-өзі дамыту үшін шеңберден шыға алмайды.

9. Кеміс балалардың отбасындағы балалар іштей куйзеліске түсу себептері.

10. Студенттердің үй тапсырмасы:

11. Ерекше қажеттіліктерді талап ететін баланың тәрбиесінде және білім алуында отбасының толық аластатылуы.

1.Буянов М.И. Ребенок из неблагополучной семье. М, 1988г

2.Лапщин В.А. Пузанов Б.П. Основы дефектологии М, 1990.

3.Сулейменова Р.А. Хакимжанова Г.Д. Психофизическое здоровье и развитие детей и подостков в Республике Казакстан. А, 1999г

Т е с т

1. Дефектология нені зерттейді?

А/ Педагогиканың бір саласы.

В/ Бала дамуындағы әр түрлі ауытқулар мен денсаулықтың бұзылу себептерін зерттейтін ғылым.

С/ Ақыл-ойы нашар балалар.

Д/ Аномалды балалар.

Е/ Жалпы мектепте оқуға кедергі болатын көру, есту, сөйлеу және ақыл-ес жағынан елеулі кемшіліктері бар балаларды оқытып, тәрбиелеу мәселелерін зерттейтін педагогика ғылымының ерекше саласы.

А/ Бұл организмнің белгілі бір қолайсыз жағдайға ұшырауы, туа, тұқым қуаллап және туғаннан кейін пайда болуы мүмкін.

В/ Құлағы керең болуы мүмкін, сөлей алмауы.

С/ Аномальді баланы оқыут мен тәрбиелеу.

Д/ Екінші кемістіктің пайда болуы .

Е/ Көзі көрмей қалуы .

А/ Аномальді баланы оқыту мен тәрбиелеу.

В/ Бұл бірінші кемістіктен қалған оргонизм ақауларының нәтижесі.

С/ Бірінші кемістіктің жоя алмауы.

Д/ Естімей, сөлей алмауы.

Е/ Ақыл-есі жағынан кем балалар.

А/ Логопедия , арнаулы педагогика , социология.

В/ Тифлопедагогика- көзі нашар көретіндер, логопедия.

С/ Олигофреппедагогика, Сурдопедагогика, Типлопедагогика, логопедия.

Д/ Кекші ,сақау балаларды зерттейді.

Е/ Олигофренпедагогика, дефектология , полит экономика.

А/ Көзі көрмейтін және көру кемістігі бар балалар.

В/ Ақыл-есі жағынан мешеу балалар.

С/ Туылғаннан кемістігі бар балалар.

Д/ Саңырау балаларды оқытып, тәрбиелеу мәселелері.

Е/ Кейін пайда болған кемістіктер.

А/ Көзі көрмейтін және көку кемістігі бар балалар.

В/ Саңырау балаларды оқытып тәрбиелеу.

С/ Деферциялды оқыту.

Д/ Кекші мылқаулар.

Е/ Сөйлеу қабілеті жоқтар.

А/ Туа пайда болған кемістіктер.

В/ Жүре пайда болған кемістіктер.

С/ Денесі мен психикасы жағынан қалыпты дамуынан ауытқыағн балалар.

Д/ Психикалық ауытқулар.

Е/ Соқыр мылқаулар.

А/ Көрген нәрсені айтып бере алмау.

В/ Көргенін есте сақтай алмау.

С/ Ойын жинақтай алмау.

Д/ Есте сақтау қабілеті төмен.

Е/ Көрген нәрсені дұрыс қабылдамау , қабылдаудың бұзылуы.

А/ Эпилепция.

В/ Шизофрепия.

С/ Көзі көрмейтіндер.

Д/ Саңыраулар.

Е/ Мылқаулар.

А/ Көпшіл.

В/ Мейірімді.

С/ Эпоист болады.

Д/ Дара

Е/ Ашуланшақ

А/ Ой өрісінің дамымауы.

В/ Сөйлеу қабілеті өте төмен.

С/ Жұмысқа қабілетсіз.

Д/ Тез-ашуланшақ.

Е/ Жеке бір психикалар мен жүйелер қызметінің бір ыңғай дамымауы.

А/ Тынымсыз болады.

В/ Ол дегбірсіз қимылы, орынсыз айғайлайды, ұйқысы нашарлайды.

С/ Тез шарщайды.

Д/ Қабылдауы төмен болады.

Е/ Өз мүмкіндігін асыра бағалайды.

А/ Шизофрения.

В/ Психопатия.

С/ Органикалық, эпилоптоидты.

Д/ Эпилепся.

Е/ Логопедия.

А/ Ол дегбірсіз қимылы, орынсыз айғайлайды.

В/ Өз мүмкіндігін асыра бағалау.

С/ Тез ашуланшақ.

Д/ Жұмысқа қабілетсіз.

Е/ Күдікшілдік ,қанағаттанбау, сезімі алай-түлей, ашу шақыру, сараудық ашқарақтық сипат алады.

А/ Еңбекке жарамсыз.

В/ Еңбекке жақсы қабілетті.

С/ Тапсырманы ұқыпты орындау.

Д/ Мақсатқа бағыттау.

Е/ Қиындықты төзе білу.

Париждегі соқыр балаларды оқытатын ұлттық институтта білім алған. Осы оқу орнын бітірген соң ( 1820 )институтта оқытушылық қызметін атқарды. Он алты нүктеден құралатын шығыңқы бедерлі алфавит жүйесі мен математикалық сандарды белгілеу жолдары жасады. Өзі жасаған “Б” әрпімен “ Францияның тарихы” ( 1837 ) деп аталатын алғашқы еңбегін жазып шығарды. Брайль әрпімен басылған кітаптар 1862 жылдан бастап францияда және өзге елдерде кеңінен етек алады. Ал ресейде мұндай әріппен етек алады. Ал ресейде мұндай әріппен басылған кітаптар 1885 жылдан басталды.

3.Француз тарих еңбегі ( 1838)

Кемтар балаларды оқыту мен тәрбиелеу ісінде дефектолг мамандар олардың өзіндік еркшеліктерін танымдық әрекеттерін дамытуға баса мән беріп отыруды талап етеді.Кемтар балаларға білім беру,оларды тәрбиелеудегі өзекті мәселенің бірі- бойындағы кемістіктерін толықтырып, қоғамға пайдалы азматтарды даярлау.

Кемтар балалардың ақыл-ойы мен танымын өзін іс-әрекеттерін өрістетіп отыруда олардың бақылампаздығы мен іскерлігін жетілдіру, көрген- білгендерін қорытып, олардан талап лу. Кемтар блаларды өнер адамдарымен, еңбек ардагерлерімен кездестіру, әр түрлі тақырыптарға кештер өткізіп,көрмелер ұйымдастыру мықты шараларды жиі өткізіп отыру- баланың білімге қызығушылығын еңбек әрекеттерін игеруге деген ынтасын арттырады.

Бекіту сұрақтары:

1.Кемтар балаларды оқыту мен тәрбиелеу ісінде дефектолог мамандр олардың өзіндік ерекшеліктері.

2.Олардың білім дәрежесін арттыру жолдары

Т е с т

А/ Еңбекке қабілетті.

В/ Тапсырманы ұқыпты орындау.

С/ Қиындықты төзе білу.

Д/ Өте әсерленгіш, жаман нәрседен қорқады, мезгілсіз тыпырши береді.

Е/ Көпшіл.

А/ Ескерту жасағанды ұнатпайды, тыңдамайды кемел жата қалып жылайды, қалайда ойындағысын істеуге тырысады.

В/ Күдікшілдік, қанағаттанбау, сезімі алай-түлей, ашу шақыру.

С/ Жеке бір психикалық мен жүйелер қызметінің бірыңғай дамымауы.

Д/ Өте әсерленгіш, мазасыз, тынышсыз.

Е/ Құрбылары мен тез ренжісіп қала береді.

А/ Балалардың қимыл қозғалыстары толық жетілмей қалады.

В/ Өте дәрменсіз, ия

С/ Дене бітімдері үнсайын майысып жұмыс істемейді.

Д/ жұмысқа қабілетсіз.

Е/ Тез шаршайды.

А/ Бас сүиегі мен мидың жарақталуы.

В/ Тұла бойы дел сел болып әлсіреу.

С/ Олар не көрсе соны дәл сол қалпында айнытпай салады, өткен өмірін ұмытпайды.

Д/ Есте сақтау қабілеті күшті.

Е/ Ақыл ойдың бұзылуы

А/ Сан мен заттың арасындағы бөлімді ажырата алмайды, сюжеттік cуретті де ажырата алмайды.

В/ Мінез құлқында еліктеушілік басым.

С/ Өте мыжың болады.

Д/ Сабақ жазуға саусақтары майысып кетеді.

Е/ Тынышсыздау.

А/ Сөйлем құрастыру қабілеті жоқ.

В/ Бас миы жоғары бөліктерінің зақымдануы салдарынан адамның танып білу қабілеті бұзылады.

С/ Қабылдау процессі өте төмен.

Д/ Көріп тұрған суреттерінің бейнесін дұрыс пайымдай алмауы.

Е/Көру сезімдері өте нашар.

А/ Логопедиялық сабақтардың көмегімен түзету.

В/ Сөйлегенмен мағынасын ажырата алмйды.

С/ Мидың сілемаи алқабының зақымдануы.

Д/ Сөздерді дұрыс жазудың бұзылуы, даяр тексті көшіріп жазу қабілеті жоқ.

Е/ Сөйлем қорлары өте аз.

А/ Кант.

С/ А.С. Макаренко.

Д/ А.С. Выйгодский.

Е/ Б. Луй.

А/ Бас сүйегінің зақымдануы.

В/ Көргенін дұрыс қабылдамауы.

С/ Балалардың сөйлеуіндегі жетілмеудің айқын байқататын мидың белгілі алабының зақымдануы.

Д/ Көзінің нашар көруі.

Е/ Құлағының естімеуі.

А/ Л.С. Бадамен.

В/ Г.Н. Коберник.

С/ Н.В. Синеев.

Д/ Б. Луй

Е/ Ж.Намазбаева.

А/ Кеміс балаларды оқытып тәрбиелеу.

В/ Соқыр балаларды тәрбиелеу.

С/ Түзету- оқыту барысында ата- аналарға мүмкіндік беру.

Д/ Ақыл -ойын дамыту.

Е/ Кемістігі бар балаларды түзетіп тәрбиелеу.

А/ Б. Луй.

В/ А.С. Макаренко.

С/ О. Сухомлинский.

Д/ А. Луначарский.

Е/ Н.Крупская.

А/ Көру, сөйлеу қабілеттерін ояту.

В/ Балалардың бойындағы кемістіктерді жойып қоғамға пайдалы азаматтарды даярлау.

С/ Кекші саңырауға ерекше нұсқау беру.

Д/ Оқу материялын толық мңгерту.

Е/ Талғамдық әрекетінг байқау.

А/ Оқу, тәрбие даралық ерекшеліктеріне байланысты жүргізу.

В/ Ой- өрісін жетілдіру.

С/ Есте- сақтау қабілетін ояту.

Д/ Сабаққа талпындыру.

Е/ Балалардың бойындағы жетімсіздіктерін жою үшін олардың табыстарын қолдап, жаңа істерді игеруге бейімдеу.

А/ Есту мүшелері кемістіктерді оқыту.

В/ Көзі соқырларды оқыту.

С/ Кеміс балаларды оқыту және тәрбиелеу туралы.

Д/ Кекеш мылқауларды оқыту.

Е/ Ақыл- ойы кемдерді оқыту.

Мысалы: бір көзіңді қысдесең,ол бүкіл бетін тыржитып- жиырып екі көзін де қысады, кейде қолымен бетін жабады. Толық жетілмей кем болып қалған дене мүшелері баланың көздеген мақсатына қарай емін еркін қимылдап, қозғала бермейді. Сондықтан да олардың дене мүшелері әсіресе, қолдары ешқандай бағытбағдарсыз бет алады салдыр салақсілтеніп қимылдайтындары жиі байқалады.

Кеңес өкіметі дефектологтары, егер бірінші кемістігі бар баланы арнайы оқытып, үйретпей семья жағдайында қалдырса, онда ол өзінің әдетте кейін қала беретінін анықтады.

Ондай балалардың арасындағы өсіп-даму айырмашылықтары алғашқы жылы онша көп болмағаныман, екінші жылы бұдан да көп ал үшінші жылы тағы да көп болады.

Сондықтан, кеңес дефектологтары бала дамуына белсенді түрде араласу тәсілдерін көрсетіп, ғылыми түрде негізін берді. Яғни біз аномальді баланың өсіп-дамуындағы ежелеп қалушылыққа жол береміз.

Аномальды баланы оқытып, тәрбиелеу үшін. Оның даму заңдарын, білу керек. Сондықтан оны оқытып, үйрету процессі бізде өзара байланысты екі жүйеден-ғылыми негіздері іліммен қаруландыруды,баланың өсіп дамуын толықтырудан тұрады.

Сондықтанда дефектологтар жасап,қарастырып жатқан екінші мәселе-компенсация ( өтеу, толықтыру) теориясы деп талады.

Егер керең бала сөзді есітпейтін болса оған ешқандай аппарат көмектесе алмаса. Онда компенсация жүйесіне кіреді. Бала көру арқылы төңірегіндегілер сөзін қабылдауға үйрнеуітиіс. Ол өз дауысын есіте алмайтындықтан, есіткендері негізінде сөздер құрастырып айта алмайды. Міне,осы арада толықтыру, өтеу процессі іске қосылуы керең баланың сөз йтуы тербеліс түйсігі негізінде қалыптасады.

Бұл қағиданың қайсыбір дәрежеде ой-өрісі кенже қалған соқырға да қатысы бар. Оларды оқытып, үйрету кезінде міндетті түрде екі жағдайдың қатысы болуы: білім алуға үйрету және кемістігі біліммен толқтыру, білім бере алатындай мүмкіндіктерді қарастыру.

1.Оқу ісін жандандыру қалай жүзеге асады

2. Кеміс балаларды оқытып тәрбиелеудегі мақсат

3. Компенсация теориясы қалай жүзеге асады.

(студенттің сабақта қарастырылған тақырып жөнінде өз ойлары мен түсініктерін, идеялары мен пайымдауларын келтіретін бағалау тәсілі. Эсседе бірінші кезекте студенттің “Мен” көрініп тұруы керек. Эссе арқылы оқытушы студенттің ойлау деңгейі мен сабақта қалай жұмыс жасағандығын бағалайды. Эссе- ағымдағы бақылаудың тиімді тәсілі.)

Егер баланың ақыл-ойы кем болса, онда оны тек нақтылы ұғымдар арқылы ғана қалыптастырған жөн, яғни ақауды жоймай, оған барлық іс-әрекетті бағындыру керек. Кемістікті жойып дамудан тыс о оқшау қарап түсіну және ақауға барығында бағындыру- буржуахзиялық теорияның басты бағыты болды. Аномальды балалардың ақыл-ойы дамуын педагогикалық тұрғыдан анықау, өте қиындап кетті. Ақыл-ойы кем бала белгілі бір дәрежеге дейін ғана көтеріле алады, сондай- ақ мылқау, керең балаларда дамудың жоғарғы сатысына көтеріле алмайды дегенді жақтайтын немесе тұрсы жорамалдар пайда болды.

П. Моор және ФРГ авторлары, олигофрендер жөнінде айта отырып, негізінен алғанада оларды ақымақтар ( имбецильдер)мен дәрменсіздер ( дебильдер) деп түсінеді.

Алайда мәселеге бұлай қару, оның осы заманғы ереже мен сәйкес келмеуі. Өйткені олар күрделі топқа кіретін ақыл-ойы кем балалардың түрліше тобы ерекшелігіне психологиялық тұрғыдан талдау жасамайды. Әрбір топты тиімді түрде оқытып, үйретудің жолын айтпайды. Ақыл-ойы кем адамдарды кішкене балаларға теңестіруге тырысушылықта психологиялық білім дәрежесіне сәйкес келмеуі.

Біз қосалқы мектепті бітіргендерді тікелей немесе жанама түрде зерттегенімізде, олардың алған білімі өздерінің құрбыларынан едәукір төмен болғандығы анықталуы. Олар дұрыс дамып, өскен адамдардың арасында жүргенде, біздің уақытымызда білімі аздықты қалайда толықтырудың қажет екендігін өмірдің өзі талап ете бастайды.

А/ 16.ғ.

С/ 19.ғ.

Е/ 14.ғ.

А/ В.Гаюи

В/ И.М. Сеченов.

С/ И.П.Павлов.

Д/ Ж. Эскароль.

Е/ А.С. Выгодский.

А/ 1810.ж.

В/ 1900.ж.

С/ 1807.ж.

Д/ 1816.ж.

Е/ 1829.ж.

А/ Мылқау.

В/ Алалия, кекештер.

С/ Сақау.

Д/ Саңылау.

Е/ Тілі мүкіс.

А/ Жазуға келгенде қиналады.

В/ Сөз ауытқуын білдірмегенімен сөйлеу мәнері өзгереді.

С/ Сөз қоры аз.

Д/ Ойын жеткізе алмайды.

Е/ Бұлар дарынды күшті дамығандар , сөйлеу кезінде ойын толық жеткізе алмай қиналады.

А/ Балаларда сөйлеу тілі дамымайды, логикалық ойлау болмайды және қозғалу мүмкіндіктері кеш төмендейді.

В/ Аномальды балалардың- үшінші тобы

С/ Сюжеттік суреттерді тез қабылдайды.

Д/ Мағынасыз сөйлейді.

Е/ Нашар көреді.

А/ Миына зақым тиген.

В/ Туа пайда болған.

С/ Бас сүйегі мен қаңқа құрылысындағы тұрпайылық жан – жағына көз тоқтатып , ойлай алмайды.

Д/ Суретті әңгімелеп бере алмайды.

Е/ Шыдамсыз.

А/ Көрмейді.

В/ Ойлау, сөйлеу, есте сақтау, қабылдау және басқа қабілеттерінің бұзылуы.

С/ Сөйлемейді.

Д/ Естімейді.

Е/ Қозғалу мүмкіншілігі жоқ.

А/ Туа біткен.

В/ Жүре пайда блоады.

С/ Зақымдану салдарынан.

Д/ Жедел өтетін, белсенді түрі, бала езден баяу.

Е/ Сәбилік шақта.

А/ Дебилдер.

В/ Имбеция.

С/ Анемия.

Д/ Агнозия.

Е/ Дауна.

А. Сананың белгілі бір зақа не құбылысқа бағытталуын білдіретін психикалық әрекет.

В. Адамның кез келген мақсатты іс-әрекеті

С. психикалық процестің тұрақты бір бөлігі

Д. Сабаққа көңіл аудару

Е. Сезімнің тұрақтануы

А. Еңбек әрекеттерін үйренеді.

В. Ересектерге еліктеудің нәтижесінде үйренеді

С. тілі жоқ кеміс балалар

Е. Ақыл-ойы кемістер

13.Бала бойында жүре пайда болатын кемістіктің себебі

А. Сәби кезеңдерінде жақыннан аурулардың салаларынан менингит, қызылша, тұмау т.б

В. Организмнің улану салдарынан

С. жүре пайда болған қилы жарақаттар

Д. Мидың зақымдануы

Е. Тілдің сөйлеу қабілеті жетімсіздеу

А. Соқырлардың көзілдірікпен көруі

В. Сөйлеу қабілеті жетімсіздеу

С. Адамның басын көтеріп маңындағы кеңістікті көзімен шолып қабылдай алатын заттары мен нәрселері

Д. Жан-жақты байқамау

Е. Алысты жақсы көреді.

А. Өз ойын көз алдына елестету

В. Қиялдау

С. Соқыр немесе саңыраубалалардың елесі

Д. Адамның бұрын қабылдаған нәрселері мен құбылыстарының бейнесін көз алдына келтіріп, жаңғыртуы

Е. Бұрынғы елестердің есіне түсуі

А. Б. Луй

В. И.П.Павлов

С. А.С. Выгодский

Д. А. С: Макаренко

Е. Н. К: Крупская

А. 14 ғасыр

В. 10 ғасыр

С. 15 ғасыр

Д. 19 ғасыр

Е. 12ғасыр

А. 1784ж

С.1860ж

Е. 1705ж

А.1900ж

С.1879ж

Е.1885ж

А. Ана құрсағында ұрығына химиялық, оқыс қозғалыстар

В. Дұрыс тамақтанбау

С. Ұрықтың дұрыс қоректенбеуі

Д. Тұмаудың әсерінен

Е. Уақыттан өтіп босануы.

Зақымданудың уақытына және патогендік әсердің сапасына байланысты Г. Е. Сухорева олигофренияны 3 топқа бөледі.

1. 
   Топ. Ата-ананың генеративті клеткаларының потологиясымен байланысты.
   
2. 
   Топ құрсақ мерзіміндегі залалды әсерлерге байланысты
   
3. 
   Топ туған негізінде жәе туғаннан кейін әуелгі үш жыл ішіндегі залалды әсерлере байланысты.
   

Олигофренияның алдын ашу үшін педагогикалық- психологиялық комитетпен консультация өткізу керек. Бұл консультация арқылы аурудың диагнозын қойып, емдеу шараларын белгілеп, ақыл кемістігі бар балалар тууының алдын алуға болады.

1. кемтарлықтың себептер

2. кемтарларды топтап бөлу.

3. Г.Е. Сухореваның олигофренияны топқа бөлу.

Г. Е. Сухорева олигофренияны 3 топқа бөлуі.ЭССЕ

Ақыл-ойы кем балаларды зерттеп, тәрбиелейтіндіктен, ақыл-ой белсенділігін арттырудың бар мүмкіндіктерін ашуды және олардың әрқайсысына тән күрделі құрылымдық ерекшелік пен дамуын зерттеуді кеңес дефектологтары өз міндетіміз деп санады.Ақыл-ойы кем мектеп оқушыларының жеке басының дамып, жетілуі жайында қамқорлық жасай отырып, оқушыларды еңбек сүйюге, жолдастарына қиындыққа көмеккке келуге, олардан кейін қалмауға бақылауы. Ақыл-ойы кем мектеп оқушыларындағы басты белгі және психикалық ерекшелік ойлану процесстерінің жетілмеуі, атап айтқанда қорытындылаудың талдап, жинақтаудың нашарлығы болып табылуы. Ойлаудың төменгі дәрежесі- олигофренияның негізгі кемістігі.

Ақыл-ойы кем адамдарды “ кішкене балаларға” теңестіруге тырысушылық та психологиялық білім дәрежесіне сәйкес келмейді оларлдың пікір айтуында интеллектілік ерекшелігі жөнінде ғана емес, сонымен қатар, кеміс балаларды айтқанды тыңдап, тіл алғыш болуға тәрбиелеу мәнінде үлкен айырмашылық бар.

Олардың қоғамдық еңбекке белсене қатысуы үшін жағдайлар жасауға атсалысады. Мұның барлығы да оқушыларды әлеуметтік орта тарапынан қойылатын талапты сапалы түрде қабылдап, дұрыс бағалауға және шын ықыласпен орындауға үйретеді.

А. Ұзақ созылмалы ауру

В. Жүйелілік психикалық ұстамалы ауру

С. өзін-өзі игере алмаушылық

Д. Бір-екі жасқа келгенде ұстамалы жағдайы жазылып кетеді

Е. Адам селкілдеп құлап қалады.

А. өзін-өзі игере алмау

В. Дауыстап сөйлеуі нашар

С. Бір мезгілді қайталап науқас есінен танады, кейін ұйықтап қалады.

Д. Айқайлап жылап өзін-өзі жұлады.

Е.Ұмытшақ болады.

А. Түрлі кемістіктерге ұщырау себептері мен сапалы отырып, оларды оқыту мен тәрбие беру істерінде қолданып отыратын тиімді әдіс тәсілдер жүйесі.

В. Кемтар балаларды оқыту

С. оқыту ісіндегі маңызды мәселенің тірі мұғалімнің сөзі

Д. Дефектологтардың қызметі

Е. Кемістігі бар балалардың ой өрісін байқау

А. Жеке топтап оқыту

В. Олардың өзіндік ойлау әрекеттері болып табылатын оқу материялдарын талдау, салыстыру, өзойын жинақтау, сияқты тәсілдерді меңгеруге баулу

С. Жүйелеп оқыту

Д. Еңбекке баулу

Е. Диференциялды оқыту

А. Кемістігі мен қабылдауы мен бейімділігіне қарап топқа бөліп оқыту

В. Соқырларды бөлек оқыту

С. Мылқауларды оқыту

Д. Кереңдерді оқыту

Е. Кекештерді оқыту

А. Алысты тез байқау

В. өзін-өзі айна алдында бақылау

С. адамның өз денесімен іс-әрекетін мінез-құлқын нәтижелі істер мен ұнамды қылықтарды меңгеруге бағыттап алады

Д. Саяхатта өзінің негебейімді екенін байқау

Е. Өзін өзі жетілдіру

А. Ақыл ойын дамыту

В. Адамгершілік тәрбие

С. Табиғатты аялау

Д. Қоршаған өмірді қорғау

Е. Адамның сезім мүшелерінің дамуы мен оларды жетілдіре түсу бағытында жүргізілетін тәрбие істерін педагогикалық әдіс-тәсілдерді қолдану.

А. Сезімдері арқылы еңбек ету

В. Іс-әрекеттері мардымсыз болуы

С. Зағиптар мен нашар көретіндерге адамгершілік тұрғысы қамқорлық көрсетіп, оларды әлеуметтік ортада еңбек етіп экономикалық дамуына өз үлесін қосу

Д. Қоғамның дамуына өз үлесін қосу

Е. Ой еңбегі мен шұғылдану

А. Қатынас құралы

В. Адамдардың бір-бірімен байланысы

С. Ойлау құралы

Д. Байланыс құралы

Е. Ішкі сезімдщі тілмен жеткізу

А. Адамның ойын бейнелейді

В. Сөздер мен сөйлемдер арқылы нәрселер мен құбылыстардың қасиеттерін жалпылап бейнелейді

С. Еңбектегі қарым қатынас

Д. Пікір алмасуды бейнелейді

Е. Байланыс құралы.

А. Адамдар қауымдасып еңбектену әрекетінде бір-біріне ойын білдіруі өз қарым-қатынастар жасау мұқтаждығынан. Туған

В. Еңбектену әрекетінде болған

С. тарихи дамудың жемісі

Д. өткен дәуірдегі ұлттық мәдениетті жетуізу үшін

Е. Бір-бірімен байланысу үшін

А. Мылқаудың сөйлеуі

В. Ыммен сөйлеуі

С. Жай сөйлеу

Д. Адамның огйлеу әрекезтінде дыбыс шығармай өздігінен іштей сөйлеу

Е. Адамның ойы қысқартылып айтылады.

А. Адам миына инфекция түсу улану салдарынан қабынуы

В. Қол аяғы дене еттері салдарынан

С. Көзі көрмей қалады

Д. Мылқау болып қалады

Е. Тұмаудың әсері.

А. Мінез-құлық өзгеріп ашуланшақ болады.

В. Қызуы көтеріліп басы ауырып қалады

С. Тынымсызданып ұйқысықакшады

Д. Сандырақтайды

Е. Көзі қарауытады

А. Жеке әріптер бір бірімен қарам-қарсы орналасуы

В. Әріптердің бір бағытта болуы

С. Арнайы тақташада таңбаланған нүктелер шығыңқы әріптерді соқыр балалар сасақтарымен сипап біліп, оқиды

Д. Буындап оқу

Е. Сезіммен оқу

А. Кеміс балалардың маңындағы нәрселер мен тіршілік ортасын тану арқылы, оларды салыстыра отырып дамыту.В. Еңбек әрекеттері арқылы дамыту

С. Үшінші кемістіктідамыту арқылы

Д. Негізгі белгілерін салыстыра жатады.

Е. Бедерлеп сурет салу.

17.Арнайы мектептерде жүргізілетін оқу- тәрбие істерінің өзекті мәселелері

А. Бала бойындағы жетімсіздіктерін танымдық

В. Таным іс- әрекеттерді меңгеруге үйрету

С. Белсенділігін

Д. Сөйлеуін қадағалау

Е. Балалардың дамуын жетілуін жүйелі түрде бақылап, олардың өзіндік табыстарын қолдап жаңа істерді игеруге бейімдеу.

А. Сурет салу арқылы

В. Оқу материалының мазмұнын сөйлеу арқылы түсіндіру

С. өзіндік әрекетін дамыту

Д. Дене шынықтыру

Е. Ыммен түсіндіру.

А. Көзі көрмейді.

В. Сабақты қабылдай алмайды

С. Шәкірттердің даму деңгейіне байланысты

Д. Тек математиканы игереді.

С. Сурет сала алмайды

№11А.С. Выгодскийдің аномальді балаларды сатыларға бөлу.

• 
  Ақпараттарды қабылдау, өңдеу, сақтау және қолдану қабілеттерінің төмендеуі.
  
• 
  Жаңаша түрдегі ауызша әңгімені түсінудегі қиындық.
  
• 
  Қоршаған шындық туралы түсініктер мен көзқарастардың қалыптасуының баяулауы.
  
• 
  Әлеуметтік- психологиялық бейімсіздендіру жағдайының туындау қауы.
  

Естудің бұзылуы. Есту әр қилы дәрежеде бұзылуы мүмкін. Бірақ мүлдем есітпей, тас керең болып қалу өте сирек ұшырайды. Шын мәнінде бала бірдеңені еститін болады. Ал біз естудің бұзылу дәрежесіне қарай балаларды үш топқа бөлеміз :

1.Керең балалар. Керең бала аздап есіткені мен, сол есіткені негізінде сөз қарастырып, айта алмайды. Кереңнің ауызекі сөзі басқа механизмінде құрастырылады.

Кереңдер үшін арнайы оқыту жүйесі арнайы мектеп жұмыс істейді. Он екі жылдық мектепте бар. Одан алатын білім жалпыға бірдей білім беретін сегіз жылдық мектептің дәрежесіне сәйкес келеді. Құлағы нашар еститін балалар тобы дейтіндер де бар. Олардың естуі азын аулақ бұзылады.

Бірақ есту дәрежесі әркімде әртүрлі болады да, екінші кемістікке түрліше әсер етеді.

Сондықтан нашар еститін балалар екі топқа бөлінеді . Олар :

1. 
   Сөздерінің грамматикалық құрылысы қалыптасқан балалар оқиды да, жалпыға бірдей білім беретін төрт жылдық мектепті бес жыл ішінде бітіреді.
   
2. 
   Екінші бөлімдегілер бастауыш мектепті жеті жылда бітіреді. Бұдан біз екінші кемістіктің балаға қаншалықты әсер ететінін байқаймыз.
   

Сөйлеу кемістігі бар балалар жасөспірімдерге қарағанда есте сақтауы , материалдық мазмұнын айту, ойының тұрақтылығы, тез жалығушылығы психологиялық процестің құбылмалылығы қарым-қатынас және жағдайларда жекеліктерді қабылдауы өте төмен. Сонымен қатар эмоционалды еріктік сферадо- үндеместік , ренжігіштік, мінезі, көңіл күйі, құбылмалы екені де айтылады.

Психотүзету жұмыстары мұндай балалармен кеңестер өткізіп, теріс қылықтарын жоюға және әлеуметтік ортамен қабілетін жақсартып, сөйлеуге қызығушылығын арттыру, әрекет дағдыларын қалыптастырып, дұрыс сөйлей білуге үндеу керек.

Мұндай педагогикалық түзету организациялары кеміс балаларға комплексті және өзара анық медициналық психологиялық пед әдіс тәсілдермен көмектеседі.

Риноалалиялы балаларға мысал келтірсек ; сөйлеу кезінде балада басты рольауыз емес мұрын яғни сөйлегенде мұрнымен сөйлеу. Ал былай сөйлеу кезінде ауа ауызға емес мұрын қуысына барып, сөйлегенде адамдарға түсініксіз естіледі.

Ондай балалар тәжірибе жүзінде шамды өшіре алмайды, дем Алу ерекше болады және ән сала алмайды. Бала дамуында бұл көбінесе шашалып қалғыштық, инфекцияларымен өз тәнін уландыру.

Ашық түрдегі риноалалиялы бала логопед көмегімен мұқтаж тәрбиелеуші ауызбен дем алу, сөйлеу үшін әдіс-тәсілдерді қолданады.

Жабық риноалалаиялы бала мұрын қуысына баратын ауа жолы жабық. Бұл кезде мұрынмен айтылатын дыбыстар м және н дыбыстарға б және д кіреді. Әрі қарай баламен логопед және тәрбиелеуші іс жүргізеді. Тәрбиеші баланың ауыз бен емес, мұрынмен дем алатынын қадағалау керек. Ол баламен күніне бірнеше рет (3-4 ) демалу жаттығуын жүргізу керек.

1. 
   Ең бірінші бір мұрын қуысымен, кейін екінші мұрын қуысымен , ауыз бен басқа оргонды жауып дем алу керек.
   
2. 
   Ауызбен ауа жұтып мұрынан шығару, керісінше мұрынмен жұтып ауызбен шығару керек.
   
3. 
   “М” дыбысы жиі келетін өлеңдер айту керек.
   

А.Педагогиканың бір саласы.

В.Бала дамуындағы әр түрлі ауытқулар мен денсаулықтың бұзылу себептерін зерттейтін ғылым.

С.Ақыл-ойы нашар балалар.

Д.Аномалды балалар.

Е.Дефектология.

А.Бірінші кемістік

В. Құлағы керең болуы мүмкін, сөлей алмауы.

С. Аномальді баланы оқыут мен тәрбиелеу.

Д. Екінші кемістіктің пайда болуы .

Е. Көзі көрмей қалуы .

А. Аномальді баланы оқыту мен тәрбиелеу.

В. Екінші кемістікті тудырады.

С. Бірінші кемістіктің жоя алмауы.

Д. Естімей, сөлей алмауы.

Е.Ақыл-есі жағынан кем балалар.

А. Логопедия , арнаулы педагогика , социология.

В.Тифлопедагогика- көзі нашар көретіндер, логопедия.

С. Дефектологияның салалары

Д. Кекші ,сақау балаларды зерттейді.

Е.Олигофренпедагогика, дефектология , полит экономика.

А. Көзі көрмейтін және көру кемістігі бар балалар.

В. Ақыл-есі жағынан мешеу балалар.

С.Туылғаннан кемістігі бар балалар.

Д. Сурдопедагогика

Е.Кейін пайда болған кемістіктер.

А.Тифлопедагогика

В.Саңырау балаларды оқытып тәрбиелеу.

С. Дефференциялды оқыту.

Д. Кекеш мылқаулар.

Е.Сөйлеу қабілеті жоқтар.

А.Туа пайда болған кемістіктер.

В.Жүре пайда болған кемістіктер.

С. Кемтар балалар ?

Д. Психикалық ауытқулар.

Е. Соқыр мылқаулар.

А.Көрген нәрсені айтып бере алмау.

В.Көргенін есте сақтай алмау.

С. Ойын жинақтай алмау.

Д.Есте сақтау қабілеті төмен.

Е. Шизофрения

А. Л.С. Бадамен.

В.Г.Н. Коберник.

С. Н.В. Синеев.

Д. Б. Луй

Е.Ж.Намазбаева.

А. Көпшіл.

В. Мейірімді.

С. Эпилепция

Д. Дара

Е.Ашуланшақ

А. Ой өрісінің дамымауы.

В. Сөйлеу қабілеті өте төмен.

С. Жұмысқа қабілетсіз.

Д. Тез-ашуланшақ.

Е. Психопотия

А.Тынымсыз болады.

В.Ол дегбірсіз қимылы, орынсыз айғайлайды, ұйқысы нашарлайды.

С.Тез шаршайды.

Д. Қабылдауы төмен болады.

Е. Өз мүмкіндігін асыра бағалайды.

А. Шизофрения.

В.Психопатия.

С. Психопатияның түрлері

Д. Эпилепся.

Е Логопедия.

А. Ол дегбірсіз қимылы, орынсыз айғайлайды В/ Өз мүмкіндігін асыра бағалау.

С Тез ашуланшақ.

Д Жұмысқа қабілетсіз.

Е. Эпилоптоидты психопотияның ерекшеліктері

15. Эпилоптоидты психопаттың жағымды жақтарына кірмейді

А.Еңбекке жарамсыз.

В. Еңбекке жақсы қабілетті.

С. Тапсырманы ұқыпты орындау.

Д. Мақсатқа бағыттау.

Е. Қиындықты төзе білу.

А. Еңбекке қабілетті.

В.Тапсырманы ұқыпты орындау.

С. Қиындықты төзе білу.

Д. Өте әсерленгіш, жаман нәрседен қорқады, өзінен- өзі сезіктене береді.

Е. Көпшіл.

А. Мінезінде ұстама ауру (истерия) белгілері бар балалар ?

В. Күдікшілдік, қанағаттанбау, сезімі алай-түлей, ашу шақыру.

С. Жеке бір психикалық мен жүйелер қызметінің бірыңғай дамымауы.

Д. Өте әсерленгіш, мазасыз, тынышсыз.

Е. Құрбылары мен тез ренжісіп қала береді.

А. Имбецильдер

В. дебилдер

С идиодтар.

Д. жұмысқа қабілетсіздер.

Е. Тез шаршайтындар.

А. Бас сүиегі мен мидың жарақталуы.

В. Тұла бойы дел сел болып әлсіреу.

С. Имбециль балалардың мінезінің жақсы жақтары.

Д. Есте сақтау қабілеті күшті.

Е. Ақыл ойдың бұзылуы

А. Имбеция балалардың танымдық қабілеттерінің төмендігі.

В. Мінез құлқында еліктеушілік басым.

С. Өте мыжың болады.

Д. Сабақ жазуға саусақтары майысып кетеді.

Е. Тынышсыздау.

А. Нақұрыстар.

В. Идиодтар.

С. Имбецильдер.

Д. Дебильдер

Е. Эпилоптаидтер

А. В.Д.Лебединский.

В. Л.С.Выгодский.

С. В.Гаюи.

Д.Крепелин.

Е. Э.Сеган.

А. 5

С. 6

Е. 2.

А. Бас сүйегінің зақымдануы.

В. Көргенін дұрыс қабылдамауы.

С. ақыл-ойы, сөйлеуі кеміс.

Д. Көзінің нашар көруі.

Е. Құлағының естімеуі.

А. граматикалық алфавит

В. орфорграфиялық

С. саңыраулар алфавиті

Д. Алты нүктеден құралатын бедерлі алфавит жүесі мен математикалық сандарды белгілеу жолдарын жасады?

Е. кемістер алфавиті.

А. мектеп

В. гимназия

С.Түзету- оқыту барысында ата- аналар мектебі

Д. Ақыл -ойын дамыту.

Е. Педагогикалық- психологиялық комитеттің мақсаты, міндеті.

А. Францияның тарихы

В. соқырларға өсиет

С. ата- ана педагогикасы.

Д. логопедиялық көмек

Е. кемтарлықтың себептері.

А. Көру, сөйлеу қабілеттерін ояту.

В. Балалардың бойындағы кемістіктерді жойып қоғамға пайдалы азаматтарды даярлау.

С. Кекеш саңырауға ерекше нұсқау беру.

Д. Оқу материялын толық мңгерту.

Е. Талғамдық әрекетінг байқау.

А. Оқу, тәрбие даралық ерекшеліктеріне байланысты жүргізу.

В. Ой- өрісін жетілдіру.

С. Есте- сақтау қабілетін ояту.

Д. Сабаққа талпындыру.

Е. Арнайы мектептің мұғалімдерінің қойылған талаптары?

А. Есту мүшелері кемістіктерді оқыту.

В. Көзі соқырларды оқыту.

С. Арнайы педагогика..

Д. Кекеш мылқауларды оқыту.

Е. Ақыл- ойы кемдерді оқыту.

А. Қоғамдық еңбекке баулу

В. өнер адамдарымен кездестіру

С. Қащықтан оқыту.

Д. әртүрлі әдіс тәсілдерді қолдану.

Е. Барлығы дұрыс.

А. Парижде

В. францияда

С. қазақстан.

Д. россия.

Е. германия.

А. гимназия.

В. мектеп

С. арнайы мектеп.

Д. лицей



Екінші аралық бақылау.

№	Тақырыптар	Апта саны	Бақылау түрі.	Ұпай саны
1	Эпилоптоидты психопатияның негізгі ерекшеліктері	6- апта
2	Мінезінде шизоидті белгілері бар балалар.		реферат тест	3балл
3	Түзету- тәрбиелеу жұмысындағы басты мәселе.	7- апта
4	Мінезінде ұстама ауру белгілері бар балалар.		Эссе тест	3 балл
5	Арнайы педагогика.
6	Тіл мүкісі бар балалар қалай жіктеледі.		Үй тапсырмасы тест	4балл
7	Логопедияның мақсаты мен міндеттері.
8	Баланың түрлі кемістікке ұшырау себептері.	8- апта	Үй тапсырмасы тест	3балл
9	Кеміс балалардың мінез- құлқын тәрбиелеу мен жетілдіру үшін қолданатын шаралар.
10	Кейбір мектеп оқушылары неліктен сабан үлгермейді.	9- апта	Үй тапсырмасы тест	3 балл
11	Оқушылардың белсенділігін арттыру.
12	Саңырау балалармен жұмыста әңгіме әдісі.		Үй тапсырмасы тест	4балл
13	Арнайы психология.
14	Оқушылардың белсенділігін арттыру.	10- апта	Тест тест	2балл
15	Соқырлар мен нашар көретіндердің қоғамдық пайдалы еңбекке баулу.
16	Балаларға логопед тік көмектің негізгі түрлері.		Үй тапсырмасы
	Барлығы:			22 балл