Деканы; э.ғ. к; Жангуттина Г. О

1. Қазақстандағы жолдар байланысы

2. Көлік салаларының негізгі көрсеткіштері

3. Көліктік қызмет көрсеу орталықтары

Транспортное обеспечение в туризме : учебник / А. С. Кусков. - М. : КНОРУС, 2011. - 368 с.

Транспортное обслуживание туристов ] : учеб. пособие / О. Я. Осипова. - 3-е изд., испр. и доп. - М. : Академия, 2011. - 384 с.

Сервис на транспорте : учеб. пособие / ред. В. М. Николашина. - М. : Академия, 2012. - 272 с.

Будко И.И. Транспортное обслуживание туризма : учеб. пособие / И. И. Будко. - М. : МарТ, 2012. - 336 с.

Рубаник А.Н. Технологии въездного туризма : учебное пособие / А. Н. Рубаник. - 2-е изд., испр. - Ростов н/Д : Феникс, 2012. - 384 с.

Смыкова, М. Р. Туризм: экономика, менеджмент и маркетинг : учебник / М. Р. Смыкова. - Алматы : Нұр-пресс, 2011. - 220 с.
13- тақырып: Қазақстандағы жолдар байланысы.

Мақсаты: Студенттерге осы тақырып бойынша негізгі теориялық білімді беру және де оны тәжірибеде қолданудың аясын ашып көрсету

Сұрақтар:

1. Қазақстандағы жолдар байланысы

2. Көлік салаларының негізгі көрсеткіштері

3. Көліктік қызмет көрсеу орталықтары.

Қазақстан Республикасының транспорты – бұл оның территориясында тіркелген жеміржол, автомобиль, теңіз, ішкі су, әуе, қалалық электендірілген және де ел территориясындағы магистралдық құбыр транспорттары.

Қазақстан Республикасының Статистика Агентігінің мәліметіне сәйкес 2007ж. теміржол транспортының үлесі барлық транспорт түрлерінің жүкайналымының 57,4%, жолаушылар тасымалының 11,9% құраған.

Қазақстандағы теміржолдардың жалпы ұзындығы 15,1мың км. оның ішінде екіжолдық линия 5,3 мың км. көбі, электр жүйесімен линиялар 3,7мың км.

Құрлық жол байланысының негізгі үлесі автомобил және теміржолға тиесілі (сәйкесінше 91,6 және 15,1 мың км). Қолданыстағы су жолдары ұзындығы 61 мың км., құбырлар – 16,8 мың км.

Қазақстан Республикасының темір жол саласының негізгі көрсеткіштері мәліметтерге сүйене бүгінгі ақуалға талдау жасауға негіз бар.

Транспорт желілерінің 1000 шары км территорияға тығыздығы 40,8 км. Теміржол тығыздығы – 5,5 км, қатты төсеммен автомобил жолдары – 30,7 км, ішкі су жолдары – 1,5 км. Дамыған елдермен салыстырсақ, транспорт желілер тығыздығының орташа көрсеткіші 500-600 км, дамушы елдерде 50-100 км 1000 шаршы км территорияға.

2007 жылы теміржолмен көрсетілген қызмет көлемі 458,8 млрд. теңге құрады.

Теміржол транспортының табысының негізгі көлемі жүк тасымалынан қалыптасады.

Теміржол транспортының дамуын тежеуші мәселелерге мыналарды жатқызуға болады:

Негізгі бағыттар бойынша жүк және жолаушылар тасымалдаушы теміржолдардың қашықтығын қысқартатын жолдардың болмауы

Жол қозғалысының жылдамдығын арттыруға қазіргі жолдардың сапасының төмендігі

Локоматив, жүк және жолаушылар вагоны паркінің құрамының ескіру деңгейінің жоғарылығы.

Жүк тасымалын аңдып отыратын электрондық жүйенің әлсіздігі немесе жоқтығы

Теміржол инфрақұрылымының халықаралық стандарттарға сай болмауы

Келтірілген таблицадан көргеніміздей, 2005 жылға дейін теміржол транспортында саны азайып отырған. Тек 2006 жылдан тепловоздар, электрооздар және вагондар (жүк және жолаушылар) көбейе бастады.

Автомобил транспорты жағдайы мүлдем басқаша, автомобиль транспорты саны (жүк және жеңіл машиналар, автобустар) тұрақты көбейе бастады. Бұл қазақстан экономикасындағы оның маңызды ролін аңғартады.

2001 жылдан бастап 2006 жылғы кезеңде Үкімет саланы қайта құрылымдаудың екі бағдарламасын қабылдады және іске асырды. Бағдарламалар шеңберінде бейінді емес активтер "Қазақстан темір жолы" ҰК" АҚ құрамынан шығарылды, жөндеу және қамтамасыз ету қызметі кәсіпорындары бәсекелестік ортаға шығарылды . 2007 жылы жолаушы тасымалдау нарығында жолаушыларды темір жол көлігімен тасымалдауды 7 компания жүзеге асырды, конкурстың қорытындысы бойынша 2008 жылы тасымалдауды 12 компания жүзеге асыруда. Өспелі қорытынды бойынша жолаушы вагондарының тапшылығы 2008 жылы - 315 бірлікті, 2009 жылы - 489, 2010 жылы - 608 бірлікті, 2011 жылы - 720 бірлікті, 2012 жылы - 807 бірлікті құрайды.

Автомобил транспорты мен 2007 жылы 1667,3 млн.т.және 7747,9 млн. адам тасымалданған. Автомобил транспортының қызметі 783,9 млрд. теңгеге бағаланды.

Қазақстан Республикасында бүгінгі таңда, жүргізген жұмыс бойынша Нормативтік құқықтық актілер(НҚА) мен стандарттарға келесідей талдау жасауға болады.

Транспорт саласын экономиклық цикл бойынша бес этапқа бөлінеді.

Бұл саладағы басты реттеуші заң ретінде халықаралық келісімдер мен конвенциялар одан кейін ҚР Үкіметінің өкімдерімен іске асуда.

Саланың даму тенденциясы өте қарқынды, бұған келесідей себептер айтуға болады: елдің ДСҰ(Дүниежүзілік Сауда Ұйымы) енуі, халықаралық стандарттарға ұмтылу, ішкі рынок сұранысының артуы және т.б.

Транспорт саласында істеп жатқан субъектілердің ұйымдық құқықтық нысандары бойынша мәліметтер (Кесте 10).

Қазіргі таңда транспорттық қызмет көрсету саласында жұмыс істеп тұрған кәсіпорындар мен олардың ұйымдық құқықтық нысаны жыл сайын өзгеруде. Мемлекеттік кәсіпорындар саны тұрақты қысқаруда, шағын кәсіпорындардың саны жылданжылға өсу үстінде.

Кестеден көргеніміздей, транспорт және байланыс саласындағы кәсіпорындар саны өсіп келеді. 2009ж. шаруашылық серіктестіктердің жалпы саны 90,7% құрап отыр. Кәсіпорындар құрылымы бойынша 2009ж. шағын кәсіпорындар құрамында 50 адамға дейінгі 93,7%, орта 5,1%, шағын 1,2% құрады.

Қазақстан территориясы бойынша жалпы қолданысқа 91,6 мың км. автомобил жолдары келсе, оның 83,7мың км. қатты төсеніш жолдары. Шетел көрсеткіштерімен салыстыратын болсақ, келесі кестеден көреміз(Кесте 11).

Кесте 11 - Дүниежүзіндегі елдердегі автомобил жолдарының тығыздылығы

Өз мәніне қарай жолдар республикалық және жергілікті болып екіге бөлінеді. Оның ішінде республикалық маңызды жолдар үлесі 26,1% жергілікті 73,1% құрайды. Қазақстандағы автожолдардың 88% 3 және 4 санаттағы жолдар қатарына жатады.(Кесте12) Осы себепті өткізу қабілеті де төмен болып келеді.

Дүниежүзілік Банк эксперттерінің мәліметтеріне қарай соңғы 20 жылда дамушы елдер (85 ел) 45млрд долларды инфрақұрылым жағдайының төмен болу себебімен жоғалтты. Мысалы, жылына жолды жөндеуге жұмсалмаған 1 доллар ( трафик 500 машина күніне) жүргізуші үшін 3,4- 6,1$ жоғалтады.

Автомобил транспортының дамуын тежеуші мәселелерге мыналарды жатқызуға болады:

1 және 2 санаттағы жаңа жолдардың жетіспеушілігі (бір бағытта екі полоса) халықаралық транзиттің дамуын тежейді

Автомобилдердің Халықаралық экология стандарттарына сай келмеуі

Жол бойында инфрақұрылым мен қызмет көрсету сапасының жоқтығы немесе әлсіздігі

Жүкті тасымалдау барысындағы әкімшілік тәуекелдердің жоғарылығы

Қазақстандағы негізгі жолдар кеңес үкіметінің саясатымен салынғандықтан қазір көптеген байланыстар ең тиімді деп айта алмаймыз, оған да себеп еңбек нарығының негізгі экономикалық кеңістіктердің өзгеруінен. Қазақстанда бүгін 2 мың ауылдық пунктілерде жыл бойы көрсетілетін транспорттық байланыс жоқ. Халықты байланыспен қамту деңгейі бүгін 69% ды құрайды.

Қазақстанда транспорттық логистикалық кешендерді қалыптастыру

Кез келген экономиканың бәсекелестік деңгейінің жоғары болмауы оның біріңғай транспорттық жүйесінің болмауы, ел экономикасының сұранысы болса екінші жағынан интеграциялық процестердің жүруі. Қазақстан өзінің географиялық орналасу тұрғысынан транспорттық әлеуетін толық қолдануы және мықты транспорттық логистикалық жүйесін құруы қажет.

Қазақстанның аумағы бойынша республикадағы қазіргі көлік инфрақұрылымының негізінде құрылған халықаралық төрт көлік дәлізі өтеді[51]:

Трансазиялық темір жол магистралінің (ТАТМ) солтүстік дәлізі: Батыс Еуропа –– Ресей мен Қазақстан (Достық – Ақтоғай – Саяқ - Мойынты – Астана – Петропавл (Пресногор) учаскесінде) арқылы Қытай, Корей түбегі және Жапония.

ТАТМ оңтүстік дәлізі: Оңтүстік Шығыс Еуропа – Түркия, Иран, Орталық Азия елдері мен Қазақстан (Достық – Ақтоғай – Алматы – Шу – Арыс - Сарыағаш учаскесінде) арқылы Қытай және Оңтүстік-Шығыс Азия.

ТРАСЕКА: Шығыс Еуропа – Қара теңіз, Кавказ және Каспий теңізі (Достық – Алматы - Ақтау учаскесінде) арқылы Орталық Азия.

Солтүстік – Оңтүстік: Солтүстік Еуропа – Ресей мен Иран арқылы Парсы шығанағының елдері, Ақтау теңіз порты - Ресейдің Орал өңірлері және Ақтау -Атырау учаскелерінде Қазақстанның қатысуымен.

Негізгі трансконтиненталдық бағдарларды құрауға енетін бағыттармен қатар Сарыағаш – Арыс – Қандыағаш - Озинки бағыты бойынша өңірлік транзиттік тасымал үшін аса маңызға ие ТАТМ Орталық дәлізін атаған жөн.

Дәліздер Шығыс-Батыс қатынасындағы қашықтықты және жүктерді жеткізу мерзімдерін айтарлықтай қысқартуға мүмкіндік береді.

Транспорт стратегиясына сәйкес 2015 жылға қарай мұндай 20 құрылыс бой көтеру жоспарлануда.

Таяу уақытта Хоргос, Достык шекараларында транспорттық логистикалық орталықтар салыну басталады.

Трансконтинентальдық тасымалдарды жүзеге асыру саласында Қазақстан Республикасыныңтранзиттік әлеуетін дамыту көбіне республика аумағы арқылы өтетін көлік дәліздерін және олардыңтармақтарын дамытумен байланысты:

2. Оазис: Ақсарай, Ақсарай - Оазис (ұзақтығы - 832 км; Қазақстан Республикасы бойынша жеткізу мерзімі - 4 тәулік; 2007 жылғы 12 айда 824430 тонна тасымалданды; 2008 жылы 906873 тонна тасымалдау жоспарлануда).

4. Трансазиялық дәліз (солтүстік бағыт): Достық - Петропавл, Петропавл - Достық (ұзақтығы - 1910 км; Қазақстан Республикасы бойынша жеткізу мерзімі - 10 тәулік; 2007 жылғы 12 айда 111294 тонна тасымалданды; 2008 жылы 122294 тонна тасымалдау жоспарлануда).

5. Трансазиялық дәліз (орталық бағыт): Достық - Сарыағаш, Сарыағаш — Достық (ұзақтығы - 1831 км; Қазақстан Республикасы бойынша жеткізу мерзімі - 9 тәулік; 2007 жылғы 12 айда 1143222 тонна тасымалданды; 2008 жылы 1257544 тонна тасымалдау жоспарлануда).