«Денсаулықты нығайту негіздері» пәні бойынша «ҚДС» факультетінің 2 курс студенттеріне арналған емтихан сұрақтары 2021-2022 оқу жылы

ВИТАМИНДЕР МЕН МИНЕРАЛДАР – ТАПТЫРМАЙТЫН ҚОРЕКТІК ЗАТ

Күн сайын адам ағзасы тері, бұлшықет және сүйек саулығы үшін өте көп қызмет атқарады. Қоректік заттар мен оттегіні барлық мүшеге толықтай жеткізуге қызыл қан өндіреді. Мыңдаған шақырым ми жолдарын жүріп өтетін жүйке сигналдарын жібереді. Ағза осындай ауыр қызметті атқару үшін кем дегенде 30 түрлі витамин мен әртүрлі минералдарға мұқтаж, бірақ өз бетінше жеткілікті өндіре алмайды. Демек, оның мөлшерін реттеп отыру біздің жауапкершілігімізге қалады.

АҒЗАДАҒЫ ВИТАМИНДЕРДІҢ РӨЛІ

Адам ағзасына витаминдердің жетіспеушілігі – гиповитаминоз. Ал белгілі бір дәруменнің немесе дәрумендер тобының мүлде болмауы – авитоминоз.

Қазіргі таңда авитаминоз витаминдердің маңызы жайлы білетін адамға қауіп туғызбайды. Дамыған елдерде мұндай науқастар өте сирек кездеседі. Дегенмен, ғалымдардың зерттеуі бойынша әлемнің 70 пайыз ересектері әртүрлі дәрумендердің жетіспеушілігінен зардап шегеді екен.

Гиповитаминоз белгілері:

ТЫРНАҚТЫҢ СЫҢҒЫШТЫҒЫ

Витаминдердің жетіспеуі кезінде тырнақтар сынғыш болады, тіпті оларды әртүрлі күтім майлары құтқармайды. Витаминдердің жетіспеушілігі тырнақ пластинасының бозаруына, онда шұңқырлардың, жолақтардың немесе дақтардың пайда болуына әкеледі.

ШАШТЫҢ СЫҢҒЫШТЫҒЫ

Шашқа витаминдердің жетіспеушілігінің негізгі белгісі – олардың сынғыштығы мен әлсіздігі. Бас терісінде кенеттен қайызғақтың, ойық жараның пайда болуы да осының себебі.

КӨЗІҢІЗ ЖАСАУРАП ҚЫЗАРАДЫ

Көзіңіздің көруі нашарласа, әсіресе ақшам уақытында жағдайдың ушығуы витамин жетіспеушілігінің айқын белгісі. Сонымен қатар, гиповитаминоз кезінде қабақтың қызаруы мен ісінуі, көздің қышуы, қабыну аурулары байқалады.

АПАТИЯ, ОЙДЫҢ ШАШЫРАҢҚЫ БОЛУ

Витаминдердің жетіспеушілігі біздің жүйкемізге де әсер етеді. Ұйқысыздық, депрессия, апатия, ашушаңдық, энергияның жетіспеушілігі – мұның бәрі витамин тапшылығының белгісі болуы мүмкін.

АС ҚОРЫТУ ЖҮЙЕСІНІҢ БҰЗЫЛУЫ

Іш қату, диарея, салмақ жинау, қандағы холестерин деңгейінің жоғарылауы, тәбеттің нашарлауы, жүректің айнуы және ішекке қоректік заттардың нашар сіңуі – витамин тапшылығының симптомдары.

Адам ағзасы үшін маңыздылығы төмен емес келесі микроағза – минералдар.

Дене салмағының шамамен 4 пайызы минералдардан тұрады. Минералдың 3800 түрі бар. Соның ішінде 21-і ағзаға аса қажет. Олардың әрқайсысы өсу мен даму, жүрек ырғағын реттеу, сүйектерді нығайту және жүйке жүйесінің дұрыс жұмыс істеуі сынды әртүрлі маңызды рөл атқарады.
Егер Сізде тез шаршау, немқұрайлылық, ашуланшақтық, күйгелектік, тәбеттің күрт төмендеуі, ұйқысыздық, депрессия, апатия пайда болса, дереу дабыл қағу керек!

Біз жасайтын әрбір қозғалыстың артында минералдар мен витаминдердің химиялық реакцияларынан туындайтын энергия тұр. Минералдар өздері энергия (калория) бермейді, бірақ Сіз жейтін қоректік микроэлементтерден (көмірсулар, белоктар мен майлардан) энергияны босатып шығарады. Көзді ашып-жұму, тыныс алу, жүректің соғуы, ойлау, оқу, саусақты қимылдату, жүру, тіпті ұйықтау және армандау үшін де энергия қажет. Осы орайда оқырман назарына пайдалы минералдардың бір бөлігі жайлы ақпарат ұсынамыз.

Кремний — бұл байланыстырушы, шеміршектік және сүйектік тіндердің өсуі үшін қажет негізгі микроэлементтердің бірі. Ағзадағы тамырдың эластикалы болуы да осыған байланысты. Сонымен қатар бұл микроэлемент тері қабатының тұтастығына жауап беретін коллаген және эластин сияқты ақуыздарды өндіру кезінде маңызды рөл атқарады.
Марганец – тыныс алу мен жүйке жүйесінің жұмысын қалыпқа келтіреді. Егер денеде бұл минерал болмаса авитаминоз, шаршанқылық пен бас айналуы пайда болады. Оның тәуліктік нормасы 3-4 мг. Қарақұмықтың, сұлының және жаңғақтардың құрамында болады.
Фтор – кариес пайда болуының алдын алады. Әдетте тістерді нығайту үшін де қабылдайды. Балықта, ас шаянында, жұмыртқа және жаңғақтың құрамында бар.
Калий – жүрек ауруларының алдын алады, қысымды төмендетеді және инсульттан қорғайды. Сондай-ақ, калий жүйке жүйесіне өте пайдалы. Тәулігіне 14 мг жеуге болады. Өрік, картоп, қырыққабат және апельсинде бар.
Фосфор – тістің саулығына жауап береді, бүйректі тастан қорғайды. Егер ағзада фосфор жетіспесе, анемия, әлсіздік және буындарда ауырсыну пайда болады. Аталған минерал жұмыртқа сарысы, асқабақ және сүтте бар.
Кальций – сүйекті нығайтады. Ол жетіспесе сүйектер тым нәзік болады. Оның салдары омыртқаның сынуына алып келуі мүмкін. Кальцийге мұқтаж болғанда жүрек пен жүйке жүйесі толыққанды жұмыс істей алмайды. Қышқыл сүт өнімдерінде, жаңғақтарда және інжірде бар.
Магний – жетіспеуінен адам үнемі шаршау сезімімен жүреді. Ағзадағы су мөлшері қадағаланбағандықтан терінің сапасы нашарлайды. Ал егер бұл минерал жеткілікті деңгейде болса қан айналымын жақсартып, бұлшықеттің ауруын жояды. Жүктілік кезінде және босану алдында да оны қабылдау керек. Күндізгі доза 1 грамм. Бидай, жаңғақ және қарақұмық құрамында бар.
Мырыш – ағзаны инфекциядан қорғайды. Оның жетіспеушілігі иммунитеттің әлсіреуіне әкеледі. Бұл минерал тұмаудан, ангинадан тағы басқа да жұқпалы аурулардан қорғану үшін керек. Мырыш безеу, күйік және псориазбен күреседі. Күніне 15 мг көлемінде ағзаға түсіп тұруы қажет. Сиыр еті, ірімшік және асқабақта бар.
Йод – интеллект үшін жауап береді. Қалқанша безіне, ақыл-ойдың дамуына пайдалы. Күніне 0,4 грамм қолдану керек. Теңіз қырыққабаты, мандарин және жүзім де бар.
Темір – анемияның алдын алады. Бұл минердің күндізгі нормасы 10 мг. Алманың құрамында кездеседі.
Мыс – терінің жағдайын бақылайды. Пайдалы минералды пайдалану теріні тегіс және балғын етеді. Әсіресе майлы теріден қиналатын адамдарға жақсы. Өйткені ол әртүрлі қабынудың алдын алады. Теңіз өнімдерінде, саңырауқұлақтарда және жаңғақтарда бар.

Қорыта келе адам ағзасы көптеген кішкентай жасушалардан тұратынын еске алайық. Олар дөңгелек, ұзын және тағаға ұқсас, әрқайсысы әртүрлі болғанымен өзінше маңызы зор. Бір жасуша басқа жасушалармен тамақтануға, оны көбейтуге және өзара әрекеттесуге қабілетті.Сондықтан да ағзамыз қалыпты жұмыс істеу үшін оны үнемі қоректендіру қажет. Ал ол үшін барлық пайдалы минералдары мен витаминдері бар пайдалы тағамды пайдалану керек.

Психосоматикалық аурулар – бұл психикалық және физиологиялық факторлардың өзара әрекеттесуі нәтижесінде пайда болатын ауыратын жағдайлар тобы.

• 
  Өткен тәжірибе – аурудың себебі өткен кезеңнің жарақаттық тәжірибесі болуы мүмкін, көбінесе – қиын балалық шақ.
  

• 
  Сәйкестендіру – физикалық симптом ұқсас симптомы немесе ауруы бар адаммен сәйкестендіру нәтижесінде пайда болуы мүмкін. Әдетте, бұл осы адамға деген күшті эмоционалды байланыста болады. Көбінесе бұл адам өлуі, өлуі немесе өліп қалуы мүмкін. Яғни, оны жоғалтудан қорқу бар және шығын іс жүзінде болған.
  

Сөйлесу. Психиатр анамнезді жинайды, симптомдарды анықтайды. Травматикалық жағдайлардың болуын анықтайды, стресс әсерлері, жеке тұлғалық және тұлғааралық қақтығыстар. Невроздық бұзылыстың белгілері тән, пациенттің жоғары эмоционалдық кернеуі.

Психикалық және висцеральды қарым-қатынас мәселелерін шешу үшін әртүрлі жолдармен жүруге болады. Б.Д.Карвасарский мен В.Ф.Постомоловтың (1988) пікірі бойынша психосоматикалық ауруларда висцеральды белгілердің қалыптасуы келесі факторларға байланысты:

Бейсаналық ішкі немесе тұлғааралық қақтығыс, кез келген қажеттілікті қанағаттандырмау;
Темпераменттің тұлғалық қасиеттері;
Эмоцияларды өңдеу тәсілдері, негізгі қорғаныс механизмдерін қалыптастыру;
Жеке тәжірибе, өмір сүру жағдайлары;
Нақты психотравманың түрі мен күші.
Қазіргі уақытта нейрозогенездің және психосоматоздың қалыптасуының маңызды аспектілерін бағалаудың әртүрлі психологиялық тәсілдерін біріктіретін факторлар: психикалық жарақат, тұлғаның преморбидті психологиялық сипаттамалары және оның темперамент пен мінездің негізгі параметрлері. Дегенмен, психосоматоздың генезисіндегі шешуші сәт – бұл нақты конфликттің пайда болуынан кейінгі психикалық жарақат. Қазіргі адамның өмірі эмоционалды тәжірибелерге толы. Өмір сүру деңгейінің төмендеуі, әдеттегі стереотиптерді бұзу, мемлекеттегі қиын әлеуметтік-экономикалық жағдай, мұның бәрі адамды тұрақты психикалық күйзеліске, созылмалы күйзеліс жағдайына әкеледі. Қоршаған ортамен үйлесімді қарым-қатынаста болған адам ауыр соматикалық және психикалық стресске төтеп бере алады, аурудан аулақ болады. Психоматоздың қалыптасуында психологиялық жарақат қана емес, сонымен қатар стресстік оқиғаға ұзаққа созылған реакция ретінде пайда болатын жарақаттан кейінгі стресстік бұзылулар үлкен маңызға ие. Мүмкін, тұқым қуалайтын сипаттамалар психосоматоздың дамуында рөл атқарады, ал аурулар бұрын, әсіресе ұзаққа созылатын іздік реакциялармен ауыстырылды. Психовисцеральды бұзылулардың қалыптасуы мен шоғырлануында вегетативті бұзылулар әрқашан қатысады.
73. Стресстің алдын алу
74. Дене шынықтырудың денсаулыққа әсері

Компьютердің, смартфондардың және басқа да құрылғылардың пайда болуымен техникалық прогрестің орын алуы салдарынан, адамнің күнделікті өмірі мен жұмысы жеңілдеп, соңғы он жылмен салыстырғанда физикалық белсенділігі немесе қимыл-қозғалысы бірден қысқарды.

Бұл өз кезегінде уақыт өте келе адамның функционалдық қабілетінің төмендеуіне, қаңқа-бұлшықет аппаратының әлсіреуіне, ішкі ағзалардың жұмысының нашар жағына өзгеруіне әкеп соғады. Қимыл-қозғалыстың жеткіліксіздігі мен энергияжұмсау барлық жүйелердің (бұлшықет, қантамыр, жүрек, тыныс алу) жұмысын нашарлатып, түрлі ауруларға бейім етіп қояды.

Міне сондықтан да спорттың адам денсаулығына әсері ұшан-теңіз. Денешынықтыру мен спорт кей кезде адам ағзасы табиғи түрде қажет ететін қимыл-қозғалыс пен күшті іске асырудың қолжетімді түрі болып табылады.

Тірек-қимыл аппаратын нығайтады: бұлшықеттің көлемі үлкейеді және күш көрсеткіші жоғарылайды, қаңқа сүйектері жүк салмаққа төзімді болады. Жаттығу залында жаттығу немесе жүгіру, жүзу, велоспорт нәтижесінде бұлшықеттің оттегімен демалуы жақсарып, қантамыр жұмысына оң әсерін тигізеді. Тұрақты түрде жаттығу бұлшықет тіндерінің химиялық құрамын өзгертеді, яғни онда энргетикалық заттар артып, заталмасу процесін жақсартып, жаңа клеткалардың пайда болуына әсер етеді. Денешықтырумен жүйелі түрде шұғылдану остеохондроз, омартқааралық жарық, артроз, атеросклероз, остеопороз секілді тірек мүшелерінің ауруларының алдын алады.

Бұл функционалды бұзылыстарға соқтырып, оқушылар мен студенттерді «жас қарияға» айналуына әсер етіп, үлкен жастағы кісілерде кездесетін түрлі аурулардың дамуына себеп болады.

Оқушылар мен студенттер үшін денешынықтыру сабақтары мен спортпен шұғылданудың маңызын айтып жеткізу мүмкін емес, жас ағзаға және жетіліп келе жатқан денеге үнемі қозғалыста жүру қажет. Қазіргі балалардың қимылы аз өмір салты дәрігерлер мен педагогтардың алаңдаушылығын туғызып отыр.
75. Денсаулықты қалыптастырудағы дене тәрбиесінің маңызы

Адамның жеке басының қасиеттері дененің қалыптасуымен тығыз байланысты. Денені жүйелі түрде шынықтыру мен денсаулықты нығайту адамның ойын өсіріп, шығармашылық қабілетін арттырады. Организм шамасы келетін жаттығуды және дұрыс ұйымдастырылған жұмысты орындағанда ғана дамып, нығайып жетіледі.

Дененің дұрыс қалыптасуы үшін күнделікті жаттығуларды неден бастап, қалай аяқтау керек екендігін білген абзал. Адамның қимыл-әрекеті таңертең ұйқыдан оянудан басталады. Қимыл қозғалыстың алғашқы бастамасы- таңертеңгі бой жазу жаттығулары. Таңертеңгі бой жазу жаттығуларын қанша уақыт ішінде өткізуге болатыны дәл кесіп айту қиын. Себебі: Әркім уақытын өз қабілет мүмкіндігне қарай өзінше пайдаланады. Бірі 20 минут, екіншісі 30-40 минут уақыт таңертеңгілік бой жазу жаттығуларына жұмсайды. Сондықтан таңертеңгілік бой жазу жаттығуларын өткізу әркімнің өз қалауы бойынша жүргізілгені жөн. Дегенмен 15-20 минуттан кем болмағаны жақсы.

Таңертеңгілік бой жазу жаттығуларын далада өткізгені дұрыс. Бұл тәртіп жылдың жылы маусымдарында ғана емес, қыс мезгілінде де қатаң сақталуы керек.

Жаттығулар керіліп созылудан басталады. Олардың түрлері үй жағдайында бір бөлек те, далада басқаша болады. Ата-аналар өз балалары таңертеңгі бой жазу жаттығуларын дұрыс орындауын қадағалап, бақылап отыруы керек. Бала алғашқы кезде далаға шыққан бетте жаттығу орындайтын жерге жеткенше тез жүріп барып, кейіннен жүгіруді бастау керек. Ең әуелі жүруден бастаудың мәні қан айналу процесі мен ішкі мүшелерді тиісті жүктемеге даярлайды. 5-10 минут жүгіріп, одан кейін керіліп созылып жаттығуларын орындайды. Кеудені кере дем алу, иық, кеуде және белді қозғау жаттығуларын орындап, оларды біртіндеп күрделендіре береді. Елімізде бірнеше спорттың түрі дамыған. Олардың жаттығу түрлері әр түрлі. Мысалы: ауыр атлетикамен айналысудағы негізгі мақсат – неғұрлы көбірек салмақ көтеруге жаттығу. Демек спорттың негізгі мазмұнын білгеннен кейін, онымен әртүрлі әркім өзінше жаттығады, болмаса жаттықтырушының нұсқауын басшылыққа алып орындайды. Спортпен жаттыға бастаған кезде, қай спорттың түрі болмасын, оның ішкі мәнін жете біліп алу керек. Ал спорттық ойындарды алсақ, баскетбол, волейбол , футбол т.б жаттығулардың кестесі дұрыс қойылса ғана ол өз нәтижесін береді. Ол спортпен шұғылданушыны әр уақытта қызықтырып, ынталандырып отырады. Ал керісінше болса, ол спортпен шұғылданушыны қызықтырмайды. Содан барып бала спортты тастап кетуге дейін барады. Жаттығудың ойдағыдай орындалуы көбінесе жаттықтырушыға байланысты. Жаттығуды нақты ғылыми жүйеге негіздеп, жаттығушының шама-шарқына, жас мөлшеріне қарай ынталандырып отырса ғана одан жақсы спортшы шығады.

Дене тәрбиесі жүйесінде спортпен шұғылданып, болашақта жоғары көрсеткіштерге жету үшін табиғи орта қажет. Табиғи ортаға өзімізге жақсы таныс ауа, су және күн сәулесі жатады. Мұндай табиғи ортаны жүйелі түрде пайдаланудың денсаулық үшін маңызы зор.

Денсаулықты, негізінен, сапалық жағынан және мүмкіндігінше сандық жағынан бағалау керек. Ең бастысы, денсаулыққа баға беру кешенді түрде жүргізілуі керек. Осы түсініктерге байланысты балалардың денсаулық жағдайына денсаулыққа анықтама бере алатын негізгі 4 белгіні есепке ала отырып баға беріледі.

Гигиеналық тәрбие және оқыту – денсаулық мәдениетін тәрбиелеу стратегиясы. Халықтың әртүрлі топтары үшін жүргізіледі және адамдардың салауатты өмір салтын қалыптастыруға ынталандыруға бағытталған. Әр түрлі көздер арқылы әсер ету және педагогикалық әдістер қолданылады. Әрбір азамат мүмкіндігінше көп адамдарға әсер етуге тырысады. Яғни, ақпарат пен насихат барлық жерде оны қоршап, кез келген жолмен жүруі керек. Әсер ету көзі тұтастай алғанда қоғам. Бірақ өмірлік циклдің түрлі кезеңдерінде және пайда болған жағдайларға байланысты гигиеналық оқыту түрлі әлеуметтік институттар мен мамандандырылған мекемелердің жауапкершілігіне түседі. Бұл отбасы, мектеп, медициналық және мәдени мекемелер.Гигиеналық дайындықты ұйымдастыру – негізгі профилактикалық шара. Ол түрлі аурулардың алдын алу үшін негіз болып табылады. Бұл термин бұзушылықтардың әртүрлі түрлерін дамыту тәуекелдерін азайтуға бағытталған іс-шаралар жиынтығын білдіреді. Сондай-ақ, іс-әрекеттердің бірі – аурулардың дамуын тежеу немесе тоқтату. Білім беру және тәрбиелеу әдістері мүгедек мемлекетті сатып алу ықтималдығын азайтуға бағытталуы керек. Бұл гигиеналық тренинг сау және табысты ұлттың кілті болып табылады.

Білім беру мен тәрбиелеудің барлық шаралары қандай да бір нәрсені болдырмау немесе алдын-алу үшін азаяды. Яғни, бұл алдын алудың бір түрі болып табылатындығын айта аламыз. Қауіп-қатердің даму деңгейіне немесе прогрессіне байланысты алдын алу, үш нақты санатқа бөлуге болады:
79. Халықты медициналық-гигиеналық тәрбиелеу

Санитарлық-гигиеналық дайындық ғылым мен медицина тұрғысынан негізделген стандарттарға негізделген. Бұл адамның денсаулығы мен өмір салтына қатысты дұрыс мінез-құлқын қалыптастыратын шаралар кешені.

Геронтология(грекше geron және logos – ілім) – адамның және жануарлар организмінің қартаю заңдылықтарын зерттейтін ғылым. Егде тартқан және қартайған адамдардың ауруларын клиникалық медицинаның гериатрия (грекше geron және іatreіа – емдеу) деп аталатын бөлімі зерттейді. 20 ғасырдың 30–40-жылдары Қазақстанда қариялар мен мүгедектер үйі, геронтологиялық және гериатриялық кабинеттер (Алматы, Қарағанды, т.б.), ауруханаларда гериатриялық бөлімдер ашылды, жүйелі зерттеулер жүргізіле бастады. Бұл зерттеулердің нәтижесінде қартаюдың әлеум.-гигиеналық себептері мен клиник. Белгілері анықталды; адам жасының ұлғаюына байланысты жүрек пен қан тамырларында пайда болатын өзгерістер зерттелді; егде тартқан және қартайған адамдардың әдетте байқалмайтын жүрек ақауларына сипаттама берілді. Физиол. Және биохим. Көрсеткіштердің қалыпты деңгейі анықталып, егде тартқан және қартайған адамдардың денсаулығын тексеру әдістемесі ұсынылды. Кейбір дәрілердің қартайған организмге тигізетін әсері, вегетативтік жүйке мен лимфа жүйесіндегі морфол. Және гистохим. Өзгерістер зерттелді. Қарттар мен егде жастағы адамдардың психикасы мен мінез-құлық ерекшеліктерін, жас психологиясының бір саласы геронтологиялық психология зерттейді. Ол қартаюдың белгілерін, яғни адам организмінің функционалдық мүмкіндіктерінің (сыртқы әсерлерді қабылдауы көмескіленіп, қимыл белсенділігі баяулауы, күш-қуатының азайып, денсаулығының нашарлауы) біртіндеп төмендеуін қарастырады. Психика функцияларындағы (зерде, ес, зейін, т.б.) өзгерістер бір жақты ғана байқалады. Қарт адамдардың психикасына интеллектуалдық және эмоционалдық «ішкі әлемге кету», өткізген өмірін бағалау мен ұғынуға байланысты қайғыру, өміріндегі басты мақсаттары орындалмаса, өкіну, түңілу сияқты қасиеттер тән болады. Алайда қартаюды тек регрессивтік құбылыс деп қарамау керек. Қартаю дамудың бір кезеңі. Бұл кезеңде адамның рухани жетілу деңгейі жоғары болады. Мыс., қанағаттану, парызын өтеген жағдайда өмірге ризашылық, мейірімділік, т.б. қасиеттермен қатар кемелденген адамдардың даналыққа жетуі – осы қартаю кезінде орын алатын құбылыс. Қарт адамның шығарм. Белсенділігі жоғары болатындығы жиі байқалады. Қартаюдың психик. Ерекшеліктері мен өзгерістеріне ерте кезден назар аударылса да, Геронтология ғылыми пән ретінде егде жастағы адамдардың көбеюі, олардың жұмысқа қабілеттілігі мен тұрмыс жағдайының, сондай-ақ іс-әрекетінің сипаты мен құндылықты бағдарларының өзгеруіне, яғни жеке адамның даму мәселелеріне, т.б. байланысты пайда болды. Геронтологияның қазіргі кездегі негізгі міндеттеріне адамды кәрілікке дайындау, егде жастағы адамдар мен қарттардың белсенді әрі толық өмір сүруі амалдарын зерттеу, т.б.

Адам ағзасында жасына байланысты болатын физиологиялық өзгерістер, ең алдымен, биологиялық функциялардың төмендеуімен және метаболикалық күйзелістерге бейімделу қабілетімен көрінеді. Бұл физиологиялық өзгерістер әдетте психологиялық және мінез-құлық өзгерістерімен бірге жүреді. Қартаюдың биологиялық аспектілерінің өзі қартаюдан болатын өзгерістерді ғана емес, жалпы денсаулықтың нашарлауын да қамтиды. Кейінгі жастағы адам ауруларға көбірек ұшырайды, олардың көпшілігі егде жастағы иммундық жүйенің тиімділігінің төмендеуімен байланысты. Осылайша, қарттық аурулар деп аталатындар қартаю белгілері мен ағзаның күресуге қабілетсіз ауруларының жиынтығы болып табылады. Мысалы, жас адам пневмониядан тез сауығып кетсе, егде жастағы адам оңай өлімге ұшырауы мүмкін. Көптеген органдардың (жүрек, бүйрек, ми, өкпе) жұмысының тиімділігі төмендейді. Ішінара бұл төмендеу осы органдардағы жасушалардың жоғалуының және төтенше жағдайларда оларды қалпына келтіру қабілетінің төмендеуінің нәтижесі болып табылады. Сонымен қатар, қарт адамның жасушалары әрқашан өз функцияларын тиімді орындай алмайды. Кейбір жасушалық ферменттер де олардың тиімділігін төмендетеді, яғни қартаю процесі барлық деңгейде жүреді.

Қартаю теориялары
Қартаюдың барлық теорияларын шамамен екі үлкен топқа бөлуге болады: эволюциялық теориялар және жасушаның кездейсоқ зақымдалуына негізделген теориялар.
Біріншілері қартаюды тірі ағзалардың қажетті қасиеті емес, бағдарламаланған процесс деп санайды. Олардың пікірінше, қартаю бүкіл халыққа беретін кейбір артықшылықтарға байланысты эволюция нәтижесінде дамыды.
Керісінше, зақымдану теориялары қартаю организмнің күресуге тырысатын зақымданудың табиғи жинақталуының нәтижесі және организмдер арасындағы қартаюдағы айырмашылықтар осы күрестің әртүрлі тиімділігінің нәтижесі деп болжайды.
Гормоналды-генетикалық көзқарас адамның өмір сүру процесінде туылғаннан бастап гипоталамустың сезімталдық шегінің жоғарылауы болып табылады, ол 40 жылдан кейін гормоналды теңгерімсіздікке және метаболизмнің барлық түрлерінің үдемелі бұзылуына әкеледі, соның ішінде гиперхолестеринемия. Сондықтан да, кәрілік ауруларын емдеуді гипоталамустың сезімталдығын арттырудан бастау керек деген пікірлердің бірі.
Мутацияның жинақтау теориясы – эволюциялық генетикалық теория қартаюды табиғи сұрыпталудың жанама өнімі ретінде қарастырады.
Бір реттік сома теориясы – бұл қартаю процесінің эволюциялық шығуын түсіндіруге тырысатын эволюциялық физиологиялық модель.
Қартаюдың эпигенетикалық теориясы
Митохондриялық теория
Соматикалық мутация теориясы
Еркін радикалдар теориясы
Гомперц-Макехамның өлім заңы
Эволюциялық-генетикалық көзқарас
Гормоналды-генетикалық әдіс
Гериатрия, немесе гериатриялық медицина,[1] денсаулық сақтау саласына бағытталған мамандық қарт адамдар.[2] Ол алға жылжытуға бағытталған денсаулық арқылы алдын алу және емдеу аурулар және мүгедектер жылы ересек адамдар.[3] Пациенттер а-ның қарауында болатын белгілі бір жас мөлшері жоқ гериатр-дәрігер, немесе гериатриялық дәрігер, егде жастағы адамдарға күтім жасауға мамандандырылған терапевт. Керісінше, бұл шешім науқастың жеке қажеттіліктерімен және маманның болуымен анықталады. Гериатрия, егде жастағы адамдарға күтім жасау және олардың арасындағы айырмашылықты атап өту маңызды геронтология, бұл зерттеу қартаю процестің өзі. Термин гериатрия шыққан Грек γέρων герон «қарт адам» дегенді білдіреді және ιατρ ятрос «емші» деген мағынаны білдіреді. Алайда, кейде гериатрия деп аталады медициналық геронтология.
82. Гериатрия дегеніміз не?

Гериатрия ересек адамнан ерекшеленеді дәрі өйткені ол егде жастағы адамның ерекше қажеттіліктеріне бағытталған. Қартайған дене физиологиялық жағынан ересек жас ағзадан ерекшеленеді, ал қартайған кезде түрлі мүшелер жүйесінің құлдырауы айқын көрінеді. Денсаулыққа қатысты алдыңғы мәселелер және өмір салтын таңдау әр түрлі адамдарда аурулар мен белгілердің әртүрлі шоқжұлдызын тудырады. Симптомдардың пайда болуы ішіндегі қалған сау қорларға байланысты органдар. Мысалы, темекі шегушілер тыныс алу жүйесінің резервін ерте және тез пайдаланады.[4]

84. Белсенді ұзақ өмір сүру, анықтамасы, сипаттамасы

Ана мен баланы қорғау – ана мен бала денсаулығын қорғауға бағытталған мемлекеттік және қоғамдық шаралар жүйесі.

Денсаулыктың ең маңызды құрамдас бөлігінің бірі- репродуктивтік денсаулық (reprodutcio -қайта өндіру, көбею). Қазақстан Республикасының Конституциясында: «Неке және отбасы, ата-ана және бала мемлекет қорғауында»,-деп көрсетілген.

Денсаулыктың ең маңызды құрамдас бөлігінің бірі- репродуктивтік денсаулық (reprodutcio -қайта өндіру, көбею). Қазақстан Республикасының Конституциясында: «Неке және отбасы, ата-ана және бала мемлекет қорғауында»,-деп көрсетілген.

Биологиялық жыныс адамды еркек не әйел етпейді. Биологиялық сипаттар жыныстық даму кезінде іске асатын жыныстық психологиялық сипаттап мен толықтырылуы тиіс. Жыныстық инстинктің қалыптасуы біртіндеп жүзеге асырылады, бұл жыныстық даму кезінде өте күшті байқалады.

Валеология – Сондықтан бұл ғылымның қандай болып табылады? Бұл сұраққа жауап беру үшін, біз атауы этимология үшін қосыңыз. - «Valeo» немесе «Valere»: мерзімді Латын шыққан екі құрамдас бөліктен құралады сау болу үшін және сондай-ақ белгілі «Логос» - оқу-әдістемелік, зерттеу.

Адамның денсаулығының төмендеп, ауруға шалдығуын ағзаның ортаға толық бейімделе алмауымен, қолайсыз әсерлерге берген теріс жауабы ретінде қарастыру керек. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ВОЗ) анықтамасы бойынша, денсаулық дегеніміз — бұл тек аурудың болмауы емес, ол толық физикалық, психологиялық және әлеуметтік қолайлылық.

Амбулатория (лат. Ambulatorіus — аяқтай жүріп емделу) — науқас адам келіп-кетіп емделетін және үйден дәрігерлік көмек көрсететін мекеме. Амбулаторияның емханадан айырмашылығы: мұнда жұмыс көлемі, сондай-ақ дәрігер құрамы аз және көбіне ішкі ағза, тіс аурулары емделеді. Амбулаторияның негізгі мақсаттарына өздері келіп, дәрігерлік жәрдем сұраған адамдарға және үйдегі науқастарға нақтылы көмек көрсету, қажет жағдайда дәрігерлік кеңес ұйымдастыру, диспансерлік бақылауды жүзеге асыру, өндірістік мекемелерде медициналық-профилактикалық сауықтыру жұмыстарын жүргізу, сондай-ақ кәсіби аурулар мен өндірістік жарақаттардың себептерін анықтау т.б. жатады.[1]

Медициналық қызмет түрлерінің ішінде стационарлық көмектің алатын орны ерекше. Бұл көмектің екі түрі бар. Бірі – жоспарлы түрдегі стационарлық көмек, екінішісі – шұғыл түрдегі стационарлық көмек. Осы екі бизнес-процесте қабылданатын ем туралы, оны тағайындау барысындағы басқа да процестерді біліп жүру – әр адам үшін аса маңызды. Халыққа стационарлық көмек тегін медициналық көмектің кепілдендірілген көлемі аясында шұғыл көрсетіледі және мыналарды қамтиды:

Мамандырылған медициналық көмек – диагностиканың, емдеудің және медициналық оңалтудың мамандандырылған әдістерін талап ететін аурулар кезінде бейінді мамандар көрсететін, оның ішінде телемедицина құралдарын пайдалана отырып көрсететін медициналық көмек.