Дереккөззатесі м. Мәлімет, ақпарат алынатын орын. қосымша дереккөз бір немесе бірнеше негізгі дереккөздерді сипаттайды. Ғылыми мақала және кітап түріндегі қосымша дереккөздер ғылыми баспалардан мұқият тексеріліп шығады
Kazakh National University named after Al Farabi Faculty of Philology Primary Sources AITOLQYN SHAGIZANDA
Дереккөз з а т е с і м. Мәлімет, ақпарат алынатын орын. қосымша дереккөз бір немесе бірнеше негізгі дереккөздерді сипаттайды. Ғылыми мақала және кітап түріндегі қосымша дереккөздер ғылыми баспалардан мұқият тексеріліп шығады. Мазмұны сенімді мәліметтерден тұратындықтан, оны беделді дереккөздер ретінде қолдануға мүмкіндік береді.
Мәселен, дәл осы анықтаманың дереккөзі: Қазақ әдеби тілінің сөздігі. Он бес томдық. 4-том. / Құраст.: Н.Әшімбаева, Қ.Рысбергенова, Ж.Манкеева және т.б. – Алматы, 2011. 752 б.
ДЕРЕККӨЗ, НЕГІЗГІ ДЕРЕККӨЗ, ҚОСЫМША ДЕРЕККӨЗ ұғымдарына анықтама
Енді алдағы слайдтарда дәл осы негізгі дереккөзге қатысты, оның өзектілігі мен маңыздылығын анықтауға, талдауға бағытталған сұрақтарға жауап беріп көрелік.
Question 1:
Is it prescriptive – telling you what people thought should happen – or descriptive – telling you what people thought did happen?
ANSWER 1:
Белгілі бір тақырыпта зерттеу жұмысын жазып және негізгі дереккөзді анықтап алғаннан кейін оны басты құрал , негізгі тұсбағар ретінде қолдану керек. Мәселен, ҚАЗАҚ ТІЛІНІҢ ҰЛТТЫҚ КОРПУСЫ: ТАРИХЫ, ТЕОРИЯСЫ, БЕЛГІЛЕНІМІ тақырыбында жазылған зерттеу жұмысының негізгі дереккөзі ретінде мына еңбек таңдалдып алынды: Байтұрсынұлы А. Алты томдық шығармалар жинағы. Тіл – құрал (қазақ тілі мен оқу-ағартуға қатысты еңбектері). – Алматы: «Ел-шежіре», – 2013.Т. ІІІ: – 384 б.
Себебі қазақ тілінің ұлттық негізін, оның тіл танымдық крпусын, бар ереже-шарттарын алғаш болып зерттеген және ғылыми айналымға енгізген А.Байтұрсынұлы болатын. Сондықтан бұл дереккөз алдағы зерттеу жұмысының негізгі нұсқаушысы бола алады.
Question 2:
Does it describe ideology and/or behavior?
Answer 2:
Иә, бұл дереккөздер атылған, талданған тақырыптардың барлығы ұлттық идеологияны, мінез-құлықты сипаттайды деп айтуға толық негіз бар. Өйткені, қандай да бір ұлттың тілі – сол ұлттық мінез-құлқын, ұлттық танымы мен идеологиясынан тікелей ақпарат береді және соған негізделеді.
Question 3:
Does it tell you about the beliefs/actions of the elite, or of “ordinary” people? From whose perspective?
Answer 3:
Қандай да бір «элитаның», қарапайым адамның жеке пікірі мен көзқарасына құрылмаған. Өйткені А.Байтұрсынұлы қазақ тілінің заңдылығын, оның таным-түсінігін зерттеу отырып, өзіндік көзқарасымен ғана емес, нақты ғылыми дәйек-дәлелдермен жазып шыққан. Сондықтан да ең негізгі, әрі алғашқы дереккөз ретінде қарастырып отырмыз.
Ғылыми жұмыс А.Байтұрсынұлының жылдар бойғы ізденісі мен зерттеуінен жинақталған.
Question 4:
What historical questions can you answer using this kind of source? What are the benefits of using this kind of source?
Answer 4:
Бұл дереккөзді пайдалану арқылы, ұлттық тілдің негізгі заңдылықтары мен өзіндік айырмашылықтары қандай? Қазақ тілінің өзге туыстас түркі тілдерден қандай артықшылығы мен өзіндік стилі бар? Ұлттық корпустың негізін қалыптастырудағы маңызы? деген сауалдарға жауап бере алады. Зерттеу жұмысының атауында ТАРИХЫ деген тарауды толық аша түсу үшін осындай дереккөздерді пайдаланудың маңызы зор.
Question 5:
What questions can this source NOT help you answer? What are the limitations of this type of source?
Answer 5:
Бұл дереккөздегі материалдар бүгінгі қазақ тілінің қолданысы, грамматикалы-стилистикалық, лексикалық ерекшеліктері мен көрінісіне қатсты сауалдарға жауап бере алмайды. Өйткен мұнда тілдің негізгі заңдылығы мен тарихныа қатысты деректер ХХ ғасырға дейінгі кезеңді ғана қамитиды.
Question 6:
If we have read other historians’ interpretations of this source or sources like this one, how does your analysis fit with theirs? In your opinion, does this source support or challenge their argument?
Remember, you cannot address each and every one of these questions in your presentation or in your paper, and you need to be selective.
Answer 6:
Әрине, ғылым болғаснын ол бір орында тұрмайды, әрі жан-жақты әр түрлі пікірлердің де айтылатыны, жазылып зерттелетіні анық. Сондықтан А.Байтұрсынұлының зерттелімі мен бөліністеріне қатысты пікір білдіріп, өзіндік қорытындыларын да ұсынған зерттеушілер баршылық. Міндетті түрде, олармен де танысып, зерттеу жұмысына қосымша дереккөз ретінде қосылатын болады. Бірақ, зерттеу жұмысын жасап жатқан зерттеуші де олардың барлығын таразыға салып, өзіне қажетті, әрі сай келетін пікірді ұстануына толық құқы бар. Әрі ол ойын ғылыми дәлелдей білуі керек.
