Дәрілік өсімдіктердің емдік қасиеті

Көкшетау қаласы

Аманкелді орта мектебі

Кенес Мөлдір Мұратқызы

10-сынып
Дәрілік өсімдіктердің емдік қасиеті

Бағыты: Салауатты қоршаған орта және Қазақстан-2030 стратегиясын іске асырудың негізі

Ғылыми жетекшісі: Кемалов Абзал Аманкелдіұлы.

Көкшетау
2015


МАЗМҰНЫ

Аннотация...........................................................................................................3-4

КІРІСПЕ.................................................................................................................5

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1. 
   Қазақстандағы дәрілік өсімдіктерге жалпы шолу
   

1. 
   Дәрілік өсімдіктерге жалпы сипаттама...........................................................6
   
2. 
   Еліміздегі фармацевтика саласының дамуы.................................................12
   
3. 
   Дәрілік өсімдіктерді пайдалана отырып, аурулардың алдын алу жолдары............................................................................................................15
   

2. 
   Дәрілік өсімдіктерден дәрі-дәрмек жасау, емдік қасиеттері.жергілікті халықтың пайдаланылуы
   

2.2 Жергілікті жердегі дәрілік өсімдіктердің емдік қасиеті..............................21

2.3 Жергілікті халықтың дәрілік өсімдіктерді пайдалануы...............................24

III.Зерттеу нәтижелері

3.1. Дәрілік өсімдіктердің басқа дәрілерден айырмашылығы және емдік қасиеттерін анықтау..............................................................................................25

• 
  Қазақстан аймақтарында өсетін дәрілік өсімдіктерді зерттей отырып, олардың адам, қоғам өміріндегі маңызын ашу.
  
• 
  Бұл өсімдіктердің таптырмайтын емдік көзі екенін дәлелдеу.
  
• 
  Олардың өсетін жерлерін, өсу ерекшеліктерін анықтап, қоршаған ортаны таныту, олардың адам өмірінің арашасы екеніне көз жеткізу.
  

Дәрілік өсімдіктерді насихаттау барысында, ауылдық медицина қызметкерлерінің кеңесімен, ауыл тұрғындары пайдалануда.

- Investigating medicinal plants, that grow on edges of Kazakhstan, them man, to open importance in life of society.

- , It plants compel to find curative source, to ground.

are Places, on that they grows, features height surrounding environment educing, to show itself, they disjoint life of man, to convince.

Methods research: to engage in a search, to investigate, to give a report, to discuss, questionnaire

Medicinal plants in motion propaganda, by an aul by adviceoffice workers of medicine, habitants of aul use.

Сонау есте жоқ ерте замандарда адамзат баласы дәрі-дәрмек деген дүниені мүлде білмейтін. Олар өздерінің сырқаттарынан айығу үшін халықтық амал-тәсілдердің көмегіне жүгінетін еді. Сондықтан да, шөптерден жасалған дәрілер бүгінге дейін маңызын жоғалтпай келеді. Және де дәрілік өсімдіктер адам денсаулығына ине мен дәрі-дәрмекке қарағанда, әлдеқайда қауіпсіз келеді. Себебі, таблеткалардың құрамында сіздің ағзаңыз қабылдай алмайтын химиялық заттар болуы мүмкін. Бірақ біздің айтқымыз келгені бұл емес еді...

Адамзат қоғамының дамуының ең алғашқы дәуірлері кезінде адам баласының негізгі корегі өсімдік болған. Алуан түрлі жемістерді, өсімдік тамырларын, түрлі-түрлі гүлдерді, шөптерді жинай жүріп, адам тамағын тойғызып қана қоймай, сонымен қатар әртүрлі аурулар азабынан құтылу жолдарын іздестіре бастаған. Сөйтіп, өсімдіктің шипалық қасиетін зерттеп білуге адамды өмірдің өзі жетектейді. Оның алғашқы аптекасы орман мен дала болды.

Біздің Қазақстанда дәрілік өсімдік түрі өте көп. Олар: адыраспан , арша, қалақай, жолжелкен, шайқурай, асқабақ, сәбіз, пияз, т.б. осыларды адам ауруларына тиімді пайдалану кажет.

Біздің халқымыз ерте замандардан бері дәрілік өсімдіктердің құпиясын білген, әрі оларды әртүрлі ауруларды емдеуге шебер қолданып келген.

«Ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол ізде» деп халқымыз бекер айтпаған. Дәрілік өсімдіктер есігіміз алдында өсіп тұр, тек пайдалануымыз керек.

Біле білген адамға осының өзі қаншама байлықтың көзі деп айта аламыз. Алайда оған өз деңгейінде назар аударып жүрген ешкімнің жоқтығы қынжылтады. Болмаса, қытайлар секілді біздің де өз емдеу тәсіліміз арқылы әлем жұртшылығының алдында абыройымыз асқақтар еді ғой. Қазақстанда дәрілік өсімдіктермен емдеу ісіне медицина тарапынан күні бүгінге дейін өз бағасы берілген жоқ. Осының салдарынан жұртшылық оны тұтыну ісіне қорқа қарайтыны шындық. Себебі, кезінде жүргізілген саясаттың салдарынан дәрілік өсімдікпен емдеу деген ескіліктің қалдығы секілді болып жұрттың жадында жатталып қалған. Дегенмен, осы істі әрі қарай дамытып жүрген елдер бар.
Негізгі бөлім

I.Қазақстандағы дәрілік өсімдіктерге, фармацевтика саласының дамуы және пайдалану жолдары, емдік қасиеттеріне жалпы шолу

1.1Дәрілік өсімдіктерге жалпы сипаттама

Дәрілік өсімдіктер (лат. Plantae medicinalis) , шипалы өсімдіктер –медицинада және мал дәрігерлігінде емдеу және аурудың алдын алу мақсатында қолданылатын өсімдіктер. Дәрілік өсімдіктердің емдік қасиеті олардың құрамында стероид, тритерпен, алкалоид пен гликозидтердің, витаминдердің, эфир майлары мен тұтқыр заттар сияқты түрлі химиялық қосылыстардың болуына байланысты. Қазақстанда өсетін алты мыңнан астам өсімдік түрінің бес жүздей түрі дәрілік өсімдіктерге жатады.Дәрілерді дайындау үшін шикізат ретінде пайдаланылатын дәрілік өсімдіктер бөлек іріктеледі.Дәріні көбінесе жабайы өсімдіктерден алады . (Қосымша №1 суреттер)

Дәрілік өсімдіктер кептірілген шөп, тұнба, қайнатынды, шай, ұнтақ, т.б. түрінде қолданылады. Дәрілерді дайындау үшін шикізат ретінде пайдаланылатын дәрілік өсімдіктер бөлек іріктеледі. Дәріні, көбінесе, жабайы өсімдіктерден алады. Көптеген өсімдіктердің емдік қасиеттері бар. Оларды дәрілік өсімдіктер дейді. Осы заманғы кейбір ең таңдаулы дәрілер жабайы шөптерден жасалған.

Соған қарамастан адамдар пайдаланып жүрген дәрілік шөптердің бәрі бірдей медициналық тұрғыдан өз бағасын алған жоқ, ал ондай шөп қолында барлар көбіне оны қате пайдаланады. Өз өлкеңіздегі осындай шөптерді зерттеуге тырысыңыз және қайсысының емдік қасиеті бар екенін анықтаңыз.

Кейбір дәрілік шөптер, егер оларды ұсынылғанынан артық мөлшерде қабылдаған жағдайда, өте улы келеді. Бұл орайда, осы заманғы дәрілер әлдеқайда қауіпсіз, себебі олардың мөлшерін оңай анықтауға болады.

Қазақстанның оңтүстік шекарасын солтүстіктен бөліп, 1800 шақырымға созылып жатқан аймағын орманды даланың, жазықтардың, шөл және шөлейт жерлердің алып жатқаны, Республикамыздың батысында Каспий теңізінің, шығысында Алтай жоталарының, оңтүстігінде Тянь-Шанның биік шыңдарының орналасқаны мәлім. Қасиетті қазақтың осынау дархан даласы мен орман, тоғайында 6 мыңнан астам өсімдік түрі бар.

Адамзат тіршілігінде өсімдіктер дүниесінің маңызы өте айрықша. Бағзы заманнан-ақ ата-бабаларымыз өсімдіктерді зерттеп, танып-біліп, оларға ат қойып, жеміс-жидектерін, дәндерін азыққа, жапырақ, сабақ, гүл, тамырларын дәрі-дәрмекке, тері илеуге, түрлі нәрселерді бояуға пайдаланған. Өсімдіктер-оттегін бөлуші, табиғат көркі, дәрілік шикізат, мал азығы, тағамдық өнім. Алайда өсімдіктердің ішінде улылары да аз емес. Оны тұрғын халық білмесе, малдарын, өздерін уландырып алуы да мүмкін.

Халық емшілерінің тәжірибесінен Қазақ даласында дәрілік өсімдіктерді жетік білген, онымен малды да, адамды да емдеп, жаза алған атақты тәуіптер болған. Солардың бірі – Найманның Қыржы руынан шыққан Ырғызбай емші Досқанұлы. Ол кезінде ұлы Абайдың әкесі Құнанбай қажыны дәрілік өсімдіктермен емдеп жазады. Халық емшісі 1787 жылы Тарбағатай өңірінде дүниеге келіп, 1850 жылы «Мыңжылқы» құдығына таяу маңдағы күзеуде қайтыс болады. Ырғызекең бала жасынан емдік шөптерге үйір болса керек. Емші шипалы тамыр – шөптерді жаз, күз айларында, әбден толысып-жетілген шағында жинайтын көрінеді. Әрине, әрбір шөптің теру тәсілі, сақтау ережесі бар ғой. Бір шөпті таңғы шық кеппей тұрып жинау қажет болса, екіншісін тек қана кешкілік терген дұрыс. Және де оларды шіліңгір аптапта тамырынан ажырату оның емдік қуатын әлсіретеді. Ырғызбай емші өсімдіктердің шипалы тамырларын жаңбырдан кейін, қараңғы түсе жұлып жинаған да, күн сәулесі түспейтін көлеңкеде, самал есетін, тыныс алатын орындарда кептіріп, дайындаған.

Ырғызбай емшінің кезінде айтып кетуі бойынша, кейбір шөптер мен тамырлар аралас кептірілсе, сақталса күш-қуатын жоғалтады екен. Ол сол себепті шөп, тамырларды бөлек-бөлек сақтайтын үш қанат күркені алдын-ала дайындап, оған сөрелер орналастырған, қапшықтар мен қалталар әзірлеп, оны керегеге іліп қойған. Емшінің шипалы өсімдіктерден дәрі-дәрмек жасайтын ыдыстары мынандай болыпты: ағаш тостағандар мен шойын шөң-келер, күміс тегештер мен мүйіз тостағандар, аршаға ысталған мойнақ торсықтар мен жез құтылар, емдік майларды сақтайтын сүйек ыдыстар, сұйық және тұнбаларды құятын басқа да қажетті заттар. Дәрі-дәрмектердің мөлшерін анықтайтын нәзік таразысы да болған. Дәрі-дәрмектер дайындау барысында Ырғызекең жылқының қылы мен түйенің шудасын, тарамысты да пайдаланыпты. Бір рет Шәуешек жақтан бір қарт емші оның үйіне келіп Тарбағатайдың теріскейіндегі күн түспейтін сулы қойнауларында емдік қасиеті өте күшті адам бейнелі өмір тамыры болатынын, хансулардың оны женьшень дейтінін, осы кісі шөпті іздеп табуын өтінеді. Ырғызбай емші оны көп жыл бойы іздеп, ең соңында Түйемойнақ шыңының сулы жықпылынан табады. Сөйтсе, ол жасылтым жапырақтары жайылған, қызғылтым сабағының ұшында шоқ жемістері мөлдіреп тұрған, бәкене бойлы ерекше өсімдік екен.

Атақты Ырғызбай емші шипалы өсімдіктердің гүлінен, жапырағынан, тамырынан дәрі-дәрмек жасағанда олардың қандай ауруға қалай қолданғанда ем болатынын табиғи түйсікпен біліп, дамытқан. Емшінің үйінен қысы-жазы кенекұнжұт, түймешетен, адыраспан, долана, көккекіре, суқалампыр, қарандыз, киікот, шайқурай, тікенжиде, тәуіпдәрі, томардәрі, қасқыртамыр мыңжапырақ, жаушүмілдік тәрізді өсімдіктер үзілмеген. Ол улы шөп-тамырларды аса сақтықпен жіңішке ауруларға, тері ауруларына, күйікке қолдана біліпті. Құнанбай қажы ауруынан емдеп жазуға шақыртқанында, Ырғызбай емші қоңыр аюдың өтін бауырымен қоса алып, мейіздей етіп кептіріп, марал, бұғы, киік мүйіздерінен жасаған дәрілерін реттеп, әбден қайнатып тазартқан, мумиесін мысқал–мысқалға бөліп, дайындапты. Ол Құнанбай қажының өт жолының да бұзылғанын біліп, өзіне арнап тігілген киіз үйде жеті, қырық бір, жүз үш түрлі шөптен, қырық бір түрлі жапырақтан, гүл мен тамырдан дәрі жасап, оны жылқының іш майына араластырып қайнатып, жеті түрлі дәмнен тосап дайындайды. Тосапқа аю өтінің тарыдайын екі-үш сүйкеп, жиі-жиі ішкіздіртіп, қырық күн емдеп, Құнанбай қажыны ауруынан жазып алады. Құнанбай қажының өтінішімен Сыбан еліндегі ақын Түбекті де емдеп, қатарға қосады. Содан Сұртай ақын Ырғызбай емшіні былайша жырға қосады:

... Ырғызбай елге әйгілі тәуіп еді, 
Құнекеңе шипалы ем тауып еді. 
Ажалдан Құнанбайды 
алып қалды, 
Әйтпесе, басқа төнген қауіп еді... 
Құнекең сыйға тартқан сол биені, 
Сусынға неше жылдай сауып еді. 
«Емші» өсімдіктер тарихынан

Республика териториясынан 6000-ға жуық өсімдік түрлерін кездестіруге болады. Олардың түрлерінің көптігі жөнінен Қазақстан одақ көлемінде бірінші тұр. Өсімдіктер дүниесінің осындай молдығына байланысты олардың ішіндегі дәрілік өсімдіктің зерттеудің маңыздылығы айтпаса да түсінікті. 

Ол – улы өсімдік. Халық емшілері адыраспанды адамның құяңын, сегізкөздің жүйке ауруын емдеуге пайдаланған. Мал дәрігерлік тәжірибеде оның тұнбасымен малдың қышыма қотырын, түрлі тері ауруларын емдейді.

Долана жүректің бұлшық еттерінің жиырылуын күшейтеді, қажығанда қуат береді, қан қысымын төмендетеді.

Шай шөп. Халық оны шөп шай, сары мысық-табан алтын түсті күн сәулелі шай шөп, құрғақ гүл деп атайды. Оны медицинада өт айдайтын дәрі ретінде қолданады, бұл өсімдіктен аренарин деп аталатын антибиотик алынады.

Жиі кездесетін улы өсімдіктер біздің жеріміздегі өсімдіктердің қай-қайсы да шипалық қасиетке бай. Алайда олардың ішінде улы өсімдіктерді дәрі-дәрмек ретінде пайдаланғанда аса сақтық, білімділік, тәжірибелік қажет.

Негізінен, біздің даламызда жиі кездесетін улы өсімдіктер мыналар:

1.Итсигек.

2.Көкнәр.

3.Сүттіген.

4. У қорғасын.

5.Шытыр.

7.Қызғалдақ.

8.Есекмия.

9.Қара пышақ, күшәла.

10.Үшкір азинеума.

11.Шашақ жемісті гелиотроп.

12.Батпақ қалтагүл шөбі.т.б.

1.2 Еліміздегі фармацевтикалық өнеркәсіптің дамуы

Біз ғой көбінесе дертімізге дауа іздегенде отандық дәрі-дәрмектен гөрі шетелдік қымбатына жүгіреміз. Ондағы ойымыз қымбат дәрінің берер нәтижесі де тез әрі оңды деген қағидаға сүйенгеніміз. Тіпті қайсыбіріміз дертімізге дауа болар дәріні «айшылық алыс жерлерден» ғаламтор арқылы да алдырып дертімізге дауа іздеп жүрміз. Ал күні кеше еліміздегі фармацевтік өнімдердің дестрибютерлері қауымдастығы нақ осы дәрі-дәрмек саласындағы сапаға байланысты біздің назарымызды аударған бірқатар деректерді алға тартты.

Мәселен, деректерге жүгінсек, біздің бұқара жылына 120-130 млн теңгеге жасанды дәрі-дәрмектер сатып алатын көрінеді. Демек, бұл – миллиардтаған теңгенің желге ұшып жатқанының айғағы. Желге ұшқаны – өз алдына, қып-қызыл ақшаға сатып алған дәрі дәру емес, ауруды одан сайын асқындыратын болып шықса, онда кімді жауапқа тартамыз? Біз бұл жөнінде ой қозғауды да жөн көрдік.

Жалпы, отандық сарапшыларымыздың дені «импортты дәрі-дәрмектерге трансұлттық, әлемдік проблема деп қарау керек. Бұл өнімдер елге сырттан әкелінеді деп айтамыз, бірақ қайсыбірі өзімізде де өндірілуі әбден мүмкін. Сондықтан жалпы импорт дәрі-дәрмекке қатаң бақылау керектігі, өндіріске алдымен отандық дәрі-дәрмектерді енгізу қажеттігі даусыз» деп отыр.

Сарапшыларымыз осылай деп жатқан тұста отандық ғалымдарымыз қазақстандық дәрі өнімін өндіруге, оны қолданысқа енгізуге әлі де айрықша мән берілмей жатқанын алға тартты. Мысалы, қазірде көптеген елдерде отандық дәрі-дәрмегінің сапасын ұлғайту мақсатында дәрі шығаратын ірі зауыттардың қасынан шағын зауыттар ашу үрдісі жетіліп отыр. Осы үрдіс арқылы дамыған елдер фармацевтикасын тереңдете дамытуға мән беруде. Ал бізде өкініштісі, мұндай еңбектер еленбей де жатады.

Фармацевтика саласындағы жұмыстар біздің елімізде осыдан 63 жыл бұрын басталған еді. Республикамыздың фармацевтика жүйесінде бұл күндері 12 мыңнан астам адам қызмет етсе, 5,5 мыңы жоғары дәрежедегі мамандар. Рас, Қазақстандағы медикаменттердің жиынтық нарығы шамамен 6 мың атауды қамтиды. Айта кету керек, фармацевтика өнеркәсібі ел аумағындағы дамушы сала болып тұр. Қазір республикамызда фармацевтика және медицина өнімін өндірушілердің жалпы саны 79 ірі кәсіпорын болып отыр. Осы ретте, 6 ірі зауытты бөліп айтуымыз керек. Олардың қатарында «Химфарм» АҚ, «Глобал Фарм БК» ЖШС-і, «Нобел АФФ» АҚ, «Ромат» фармацевтикалық компаниясы, «Нұр-Май Фарм» ЖШС, «Қарағанды фармацевтика кешені» бар. Сөйтіп, жоғардағы кәсіпорындардың үлесіне республикада шығарылатын барлық дәрілердің 90 пайыздан астамы тиесілі. Осы ретте, қазірдің өзінде еліміздегі ең ірі 5-6 компанияның үшеуі шетелдермен бірлесіп шығаратын кәсіпорындар. Қазақстандағы фармацевтика өнімдерін шығаратын ең ірі «Ромат» фирмасы. Прагадағы компаниямен келісім жасалса, Павлодар мен Семей қалаларында 37 млн. еуро болатын екі фармацевтикалық зауыт тұрғызуды көздеуде. Мұндай маңызды келісімдер соңғы кездері Түркия мен Польша елдерімен жасалған.

Дегенмен де, елімізде әлі де сырттан келетін дәрілер көп. Мәселен, 2011 жылы өзге елдерден 940 млн. долларға дәрі-дәрмек сатып алыппыз. Яғни, бұл елде сатылған дәрінің 86 пайызы болуда. Басқа патентсіз дәрілерді жергілікті фармацевтикалық фирмалар шығаруда. Осындай теріс құбылысты байқаған республика Үкіметі отандық өнімді 50 пайызға жеткізуді жоспарлауда. Бұл шара елімізде денсаулық сақтау саласындағы жұмсалатын шығынды едәуір қысқартады деп күтілуде. Неге десеңіз, елде фармацевтика өнімдерінің 45 пайызы қазына қаржысына алынатын болып шықты.

Респбликамыздың кең байтақ даласы, таулы-тасты өңірі, өзен-көлдердің жағасы дәрілік шөптерге бай. Сөйте тұра, дәрі-дәрмекті көбіне сырттан тасимыз. Бұған дәріханалар мен дүңгіршектерде соңғы кездері қаптаған шөп дәрілер куә бола алады.

Қазіргі дүние жүзінде шығып жатқан дәрі-дәрмектің 90 пайызынан астамының биологиялық шикізаты біздің Қазақстанда бар. Ал, еліміздің фармацевтика саласындағы отандық өндірістің үлесі 10 пайызды құрап отыр. Демек, дәрі-дәрмектің басым бөлігі әлі де шетелдердің еншісінде. Әрине, өз қолымызда болмағасын өзгенің қымбат, әрі сапасына толықтай кепілдік бере алмайтын дәрісін аламыз. Бұл мәселе жөнінде республика Президенті Н.Назарбаев алдағы уақытта фармацевтика өндірісін дамыту мақсатында ішкі сұраныстың 50 пайызын отандық дәрі-дәрмек өндірушілер есебінен қамтамасыз ету жөнінде тапсырма берді. Сондай-ақ, сырттан міндетті түрде сатылып алынатын дәрі- дәрмектер де бар. Алайда, оларды сатып алу кезінде сапасына қатаң бақылау керектігін де ескертті.

Жалпы біздің мемлекет дәрі-дәрмек жағынан ешкімге тәуелсіз болуы былай тұрсын, тіпті, оны экспорттаушы елге айналуға толық мүмкіндігі бар. Айта кету керек, бұл мәселеге жауапты органдар ел Президентінің осы мәселе жөнінде айтқан тапсырмаларын сөзсіз орындауы керек. Яғни, бірінші орында қаржылық мәселе шешіліп, шөп дәріні жинаушылар мен оны сатып алушылардың және дәрігер ғалымдардың арасында тұрақты байланыс орнауы керек. Сонда ғана, біз арзан бағадағы, сапалы дәрі-дәрмекке қол жеткіземіз.

Дегенмен де, сарапшылардың айтуынша, бұл салада бәсекелестік шешілместен келеді. Дәрі-дәрмектің жолында кедергілер әлі де көп. Қазақстанда фармацевтика нарығында өткен жылы отандық өнім 25 пайыз ғана болды. Үкіметтің биылғы жылы қол жеткізгелі отырған 50 пайыздан әлдеқайда аз. Мұнымен қатар, республикамыз дүниежүзілік сауда ұйымына кірсе, дәрі-дәрмек нарығы да өзгергелі тұр. Құдай қаласа, қараша мен желтоқсанда бұл ұйымға мүше болып қалармыз.

Ел фармацевтикасының ақсап жатқан тұстарына ЕуроОдақ Түркия, Үндістан елдерінің республика нарығындағы үстем жағдайы көлеңкесін түсіруде. Әсіресе, төменгі экспорттық әлеует, кәсіпорындардың халықаралық стандарттарға сай еместігі, қарыз ресурстарына қол жеткізу проблемалары, өнідірісте заманауи технологиялардың жеткіліксіз болуы, дәріханалар сатып алушыларға препаратты қымбат бағамен ұсыну сияқты жағдайлар жатады. Енді салаға қауіп-қатерлер неден болады деп ойласақ, фармацевтикалық және медициналық өнім импортына жол беру, шикізат экспорты мен орау материалдарына, Үндістан мен Қытайда фармацевтикалық өнеркәсіптің тез өсуі жатады екен. Сондай-ақ, Орта Азияның фармацевтика саласының жаңа өндірістік қуаты өскен сайын экспорттың төмендеуі білінуде. Яғни, Ресей, Беларусь, Украина тарапынан фармацевтикалық өнім импортының өсуі экспортты тежей түспек.

Атыраудағы дәрі-дәрмек зауытын қарастырайық. Жоба бойынша оның бірінші кезеңі бір жылдан кейін іске қосылады екен. Әңгіме зауытта қай елдің шикізаты басым болмақ? Қазақстандыкі ме, әлде Үндістандыкі ме немесе Қытайдыкі ме? Осы мәселелерді күні бұрын шешіп алған жөн. Екіншіден, шприц шығару мәселесі. Бізде шприц шығаратын зауыт бұрыннан да бар. Алайда, оның өнімі қымбат болып келеді. Нарықта екі зауыттың өнімі қатар өте ме? Үшіншіден, республикамызда дүниежүзіне шығатын дәрі-дәрмектің 90 пайыздан астамының биологиялық шикізаты бар екен. Дәрінің шөптен шығатынын ескерсек, осы байлықты неге пайдаланбаймыз? Егер республикамызда дәрі-дәрмек өнеркәсібі жолға қойылса, оның пайдасы мұнайдан түсер пайдамен пара-пар болады екен.

Фармацевтика саласындағы қазіргі проблемалардың бірі - өнімді өткізудің кепілдік нарығы әлі де жоқ. Сондай-ақ, білікті кадрлардың тапшылығы қатты сезіледі. Қазіргі таңда, барлық компаниялар фармацевтикалық және медициналық өнеркәсіпті білікті кадрлардың тапшылығын, өндірушілер ұлттық басымдылықтың бірі ретінде осы салада кадр даярлауды, оның ішінде шетелде даярлауды қаржыландыруды ұсынып отыр.

Иә, жыл соңына дейін Қазақстанда халықаралық талаптарды сақтаған фармацевтика өнімдері өз еліміздің нарығында 50 пайыздық сатылымға қол жеткізіп қоймай, ТМД елдерінің нарығында экспортқа шығуды ойластыруда. Шіркін, бұл жоспарлар нақты жүзеге асса, дәрі-дәрмек саласы да дамыған салаға қосылар еді-ау.