Дәріс №1 Кіріспе және негізгі түсініктемелерге анықтаулар
жүктеу/скачать 365,41 Kb.
|
Д ріс №1 Кіріспе ж не негізгі т сініктемелерге аны таулар
| Магмалық жыныстар дегеніміз магманың жер қыртысында немесе оның беткі қабаттарында (силикатты, кейде силикатты емес балқымалар) кристалдануы нәтижесінде пайда болатын табиғи минералды агрегат. Магмалық жыныстар орналасуы және түзілуіне байланысты плутондық (тереңдік) және вулкандық (жер бетінде немесе оған жақын аудандарда қалыптасқандар) болып жіктеледі. Мұнда радиоактивті элементтер көп. Құрамындағы кремнеземнің мөлшеріне байланысты магмалық жыныстар былайша жіктеледі:
қышқыл 70-90 % SiO2 орташа – 60 % негіздік – 50% ультра негіздік - 40 % -дан төмен болса. ( латынша «ультра»– жоғарырақ, қашығырақ, үлкенірек). Метаморфтық жыныстар (гранулиттер, эклогиттер, сланцы) – жоғарғы температура және қысым әсерінен өзгерген жыныстар. олардың негізгі ерекшеліктері (яғни минералдық құрамы, структурасы, текстурасы) метаморфизм процесімен анықталады. Типтік минералдар – слюда, дала шпаты. Метаморфизмге ұшыраған жыныстар жаңа температуралық және қысымдық жағдайлармен химиялық және физикалық тепе – теңдікке ұмтылу үшін өзгереді. Бұл кезде жүретін реакциялар термодинамика заңына бағынады. Көпшілік метаморфтық жыныстарға түйіршікті структура тән. Шөгінді жыныстар – жер қыртысының жоғарғы беткі бөлігіне тән термодинамикалық жағдайларда (тіршілік ететін) болатын жыныстар. Олар желдену өнімдерінің қайта шөгуі, әр түрлі тау жыныстарының бұзылуы, судан химиялық және механикалық жолмен тұнба түсуі кезінде, ағзалардың тіршілік әрекетінің нәтижесінде (фотосинтез, мұнай, су түбіндегі әктас жинақтары) пайда болады. Көптеген шөгінді жыныстар маңызды пайдалы қазбалар болып табылады: құм (SiО2), ізбес (СаО), ортоклаз (KAlSi3O8), каолинит (Al4Si4O10(OH)8), доломит (MgCO3∙CaCO3), кальцит (СаСО3). Литосфера атмосфераның астынан жайылған және бірталай жері гидросферамен басылған. Гидросфера литосфераның әртүрлі горизонттарына кіреді және жер асты суларының пайда болуына мүмкіндік туғызады. Жер қыртысының қалыңдығы бірдей болмайды. Мысалы: мұхит астында – 5-10 км, ал материктер мен жазықтар астында – 35-45 км, ал тау облыстарында – 70 км болады. Барлық жердегі жер қыртысының көлемі – 10,2∙1018 м3. Ал массасы 28∙1021 кг. Материктік жер қыртысының құрылысында 3 қабат бөлінеді: 1) жоғарғы – бұл қабат шөгінді жыныстармен көрсетіледі; 2) орта – гранитті қабат деп аталады, құрамына қышқыл, магмалық жыныстар кіреді; 3) төменгі – базальт қабат деп аталады, көбінесе габро жыныстарынан құралады. Төмендегі кестеде осы қабаттардың көлемі, массасы және шекарасы көрсетіледі (4 – кесте). 4 – кесте Жер қыртысының астындағы қабаттар
Мұхит жер қыртысында тек қана базальт қабаты және өте қысқартылған шөгінді чехол бар. Жалпы айтқанда, литосфера 95% магмалық жыныстардан тұрады. Қалған 4% құм-сазды, балшықты тақтатас, 0,75% кварц, кварц - дала шпаты құм тастары, 0,25% карбонат жыныстары (5 – кесте). Магмалық тау жыныстары – бұл магма (силикат, кейбір жағдай силикат емес балқымалар) жер қоймасында немесе жер бетінде пайда болатын табиғи, минералды агрегаттар. Пайда болу және орналасу жағдайы бойынша олар 2 топқа бөлінеді: 1) плутониялық - өте терең орналасқан. 2)жанартау – жер бетінде немесе оған жақын жерде орналасқан және пайда болған. SiO2 мөлшері бойынша олар бірнеше топқа бөлінеді (магмалық жыныстар): 1) қышқыл (SiO2 70-90%); 2) орташа (SiO2 60%); 3) негізгі (SiO2 50%); 4) ультра негізгі (SiO2 40%). 5 – кесте Жер қыртысындағы тау жыныстарының ара қатынасы
Шөгінді тау жыныстары - жер үстіндегі жер қыртысы бөлігіне өзгешелік болатын, термодинамикалық жағдайда болатын және әртүрлі тау жыныстарының бұзылу, желге мұжылу өнімдерінің қайтадан бөлініп шығуы нәтижесінде судағы химиялық және механикалық жолмен түскен тұнблалардан, ағзалардың тіршілік етуі нәтижесінде және осы үш процестің қатар жүруі нәтижесінде пайда болатын жыныстар. Аз мөлшерде шөгінді жыныстар өсімдіктер тіршілік етуі нәтижесінде де пайда болады (басқаша «ыстық жыныстар» деп аталады). Себебі, ыстық күн әсерінен болады, яғни фотосинтез нәтижесінде: СО2 + Н2О С6Н12О6. Шөгінді жыныстар көбінесе пайдалы қазындылар (көмір, торф) болады. Шөгінді жыныстардың көпшілігі, мысалы, құм (кварц жинағы немесе кремнезем жинағы және ізбесті тас СаО жинағы). Геохимиялық көзқарастан тау жыныстары – бұл табиғи минералдардың жыныстары, көбінесе петрогенді элементтерден тұрады (Al,Fe,Ca,Mg,Si). Ең көп таралған шөгінді минералдардың тобына кварц, ортоклаз (органикалық шыны KAlSi3O8), каолинит (саз Al4Si4O10(OH)8), кальцит (СаСО3), доломит (MgCa(CO3)2) және басқа минералдар жатады. Метаморфиялық жыныстардың негізгі ерекшеліктері: 1) минералдық құрамы; 2) құрылысы және 3) текстурасы. Бұл ерекшеліктер метаморфиялық жыныстармен анықталады, шөгінді, магмалық жыныстар қасиеттері жойылады. Метаморфиялық жыныстар (тақтатас, гранулиттер (дала шпаты), эклогиттер (гранит) және басқа да) метоморфизмге ұшыраған жыныстар. Осы жыныстар химиялық және физикалық тепе–теңдікке келу үшін жаңа жоғарғы температура және жоғарғы қысым жағдайында өзгеріп отырады. Бұл химиялық реакциялар термодинамика заңдарымен реттеледі. жүктеу/скачать 365,41 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||