Дәріс №1 Кіріспе және негізгі түсініктемелерге анықтаулар

Дәріс №11 Литосфераның химиялық экологиясы

жүктеу/скачать 365,41 Kb.

бет	29/45
Дата	28.06.2022
өлшемі	365,41 Kb.
	#147147

1 ... 25 26 27 28 29 30 31 32 ... 45

Байланысты:
Д ріс №1 Кіріспе ж не негізгі т сініктемелерге аны таулар

Сурет -1. Жердің көлденең қимасы Ядро
Жер қыртысы.

Дәріс №11
Литосфераның химиялық экологиясы

Дәріс мақсаты: Литосфераның химиялық экологиясымен; литосфераның манызды компоненті – топырақ және оның ластану сұрақтарымен таныстыру.

Литосфераның құрылысы.
Литосфераның химиялық құрамы.

ЛИТОСФЕРАНЫҢ ХИМИЯЛЫҚ ЭКОЛОГИЯСЫ. Литосфера туралы жалпы түсінік. Литосфераның құрамы
Сурет -1. Жердің көлденең қимасы

Ядро – тығыздығы 8-12 г/см³ , (ал ғаламшардың орташа тығыздығы 6 г/см³). Қысымы мыңдаған атмосфера, құрамы темір немесе басқа ауыр элементтерден болуы мүмкін. Ядро сұйық немесе газтәрізді. Температурасы 1000-5000ºС-ға дейін.
Мантия. Негізгі құрамы Si, Mg, O, Fe, Al. Қысымы өте жоғары. Мантия шыны тәрізді немесе өте қатты металл тәрізді келеді. Жоғарғы мантия қабаты оливиндер мен пироксендерден тұрады. Мантия мен жер қыртысын изостатикалық бет бөліп тұр (isos - бірдей, status - тыныштық). Бұл бетті «Мохоровичич беті» немесе қысқаша «Мохо» деп те атайды. Бұл шекараны өту кезінде сейсмикалық толқындардың жылдамдығы 6,7-7,6 км/с-тан 7,9-8,2 км/с-қа дейін секірмелі артатындығын 1926 жылы югослав геологы А. Мохорович бақылаған. Бұл беттен төмен зат пен энергия тепе-теңдікте болады, ал жоғарғы бөлік үнемі өзгерісте болады.
Жер қыртысы. Мұнда радиоактивті химиялық элементтер көп шоғырланған. Олардың атомдық энергиясы жер бетіне жылу түрінде беріледі. Жер қыртысының көлемі 10,2∙10¹⁸ м³, массасы 28,46∙10²¹ кг. Дж мұхит массасы 1,47∙10²¹ кг, атмосфера массасы 0,005∙10²¹ кг. Осыған қарап жер қыртысында химиялық элементтердің негізгі резерві жатқанын көруге болады, яғни адамдар үшін маңызды ресурс.
Материктік жер қыртысы 3 қабаттан тұрады.

Кесте 1 - Жер қыртысының қабатшалары (Г.А.Богдановский, 1994)

Жер қыртысының қабатшалары	Төменгі шегінің тереңдігі, км	Көлемі, 10¹⁸ м³	Массасы, 10²¹ кг
1. Шөгінді жыныстар	20	1	2,5
2. Гранитті жыныстар (қышқыл магмалы жыныстар көп шоғырланған)	40	3,6	10
3. Базальтті жыныстар (негізінен габбродан тұрады)	60	5,6	16

Белгілі кеңес геохимигі А.Е. Ферсман «жер қыртысындағы және басқа да ғаламдық, ғарыштық жүйелердегі химиялық элементтердің салыстырмалы мөлшерінің орташа мәнін Кларк» деп атады. Кларк геохимиядағы өте маңызды шама. Кларк мәніне қарап элементтерді екі топқа бөлуге болады: 1) басты немесе негізгі элементтер; 2) шашыранды элементтер.

Белгілі бір аудандағы химиялық элементтердің орташа мөлшерін «геохимиялық фон» деп атайды. Геохимиялық фонда шашыранды элементтердің концентрациясы жоғары болып келетін «геохимиялық аномалиялар» кездеседі.
Белгілі бір объектте элементтердің мөлшері өте төмен болған жағдайда, оның мөлшерін заманауи физика-химиялық әдістермен анықтау мүмкін болмаған жағдайда оның тек «ізі» бар екені айтылады. Мұндай элементтерді В.И. Гольдшмидт 30 жылдары «ізді элементтер» деп атады.

Кесте 2 – Жер қыртысының химиялық құрамы, мас. %

Элементтер және оксидтер	Кларк, 1924	Фугт, 1931	Гольдшмидт, 1954	Полдерваатр, 1955	Ярошевский, 1971
1	2	3	4	5	6
SiO₂ TiO₂ Al₂O₃ Fe₂O₃ FeO MnO MgO CaO Na₂O K₂O P₂O₅ H₂O CO₂ S Cl C	59,12 1,05 15,34 3,08 3,80 0,12 3,49 5,08 3,84 3,13 0,30 1,15 0,10 0,05 - -	64,88 0,57 15,56 2,15 2,48 - 2,45 4,31 3,47 3,65 0,17 - - - - -	59,19 0,79 15,82 - 6,99 - 3,30 3,07 2,05 3,93 0,22 3,02 - - - -	55,20 1,6 15,30 2,80 5,80 0,20 5,20 8,80 2,90 1,90 0,30 - - - -	57,60 0,84 15,30 2,53 4,27 0,16 3,88 6,99 2,88 2,34 0,22 1,37 1,40 0,04 0,05 0,14

Осы кестені талдай отырып мынадай қорытындылар жасауға болады:

1. Жер қыртысы негізінен 8 элементтен тұрады: O, Si, Al, Fe, Ca, Mg, Na, K
2. Қалған элементтердің үлесіне жер қыртысы массасының 1 %-н кем үлесі тиеді.
3. Ең көп тараған элемент – оттегі, жер қыртысының 47 % массасын және жыныс түзуші маңызды минералдардың 90 % көлемін береді. Осыған байланысты В.И.Гольдшмидт жер қыртысын өзінше «оксисфера» деп атаған.

Кесте 3 – Жер қыртысы элементтерінің геохимиялық классификациясы

литофильді	халькофильді	сидерофильді	атмофильді	биофильді
Li, Be, B, O, F, Na, Mg, Al, Si, Cl, K, Ca, Sc, Ti, V, W, Cr, Mn, Br, Rb, Sr, Y, Zr, Nb, In, Cs, Ba, Hf, La, Ta, Th, U	S, Fe, Co, Ni, Cu, Zn, Ga, Mo, Rh, In, Sb, Se, Pd, Cd, In, Te, Ti, Pb, Bi, Hg, Ag, As,	C, P, Fe, Ni, Ge, Ru, Rh, Sn, Re, Ta, Os, Ir, Pt, Au	H, O, N, C, Cl, Br, He, Ne, Ar, Cr, Xe, Rn	O, C, H, P, S, N, Si, Fe, Ca

жүктеу/скачать 365,41 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 25 26 27 28 29 30 31 32 ... 45