Дәріс №1 Тақырыбы: Саясаттану ғылым және оқу пәні ретінде
Пысықтауға арналған сұрақтар
жүктеу/скачать 1,33 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Дәріс №11 Тақырыбы: Саяси режимдер
- Фашистік режим
- Әскери-фашистік режим
- Ұлттық социализм
- Әскери-бюрократиялық коммунистік режим.
- Ұлтшылдық концепция
- Авторитарлық режим
| Пысықтауға арналған сұрақтар:
Саяси процес жәрне саяси өмір түсініктеріне анықтама беріңіз? Саяси процестің сатыларын көрсетіңіз? Саяси прцестің сатыларын көрсетіңіз? Азаматтардың саяси процеске қатысу нысандарын көрсетіңіз? Қазақстандағы саяси процестің ерекшелігі? Дәріс №11 Тақырыбы: Саяси режимдер Сұрақтар 1.Саяси режим ұғымы, типтері. 2.Антидемократиялық саяси режимдер. Демократиялық саяси режим. 1. Саясаттанудағы негізгі, әрі күрделі мәселелердің бірі –саяси билікті жүргізу түрі мәселесі. Бұл саяси режимге тікелей байланысты. Жалпы режим терминін екі мағынада қолдануға болады. Бірінші-саяси режимді мемлекеттің бүкіл саяси жүйесіне таратады, ал оның екінші жағынан саяси режимді тек мемлекеттің қолданатын әдістері деп түсінуге болады. Сонымен, саяси режимді мемлекеттің қолданатын әдістері, азаматтардың құқықтарымен бостандықтарының дамуы және кепілдіктері, демократиялық институтарды қолдану деп көрсетуге болады. Саяси режим демократиялық және антидемократиялық саяси режимдерге бөлінеді. Саяси режимнің мынадай түрлері болады: деспотиялық, аристократиялық, шектелген демократиялық, теократиялық, әскери-полицейлік, формалды-демократиялық, либералды-демократиялық, патерналистік, бонапаристік, авторитарлық, тоталитарлық, фашистік, расистік, отарлық, социалистік, пролетарлық және басқа түрлері. Саяси режимдердің негізгі бөлінуі: демократиялық және антидемократиялық режимдер. Тоталитарлық режимнің негізгі белгілері: 2. Антидемократиялық саяси режимдердің көпшілігі бір-біріне ұқсас келеді. Оған халық басқару процесіне қатыспайтын және оның еркімен санаспайтын режим түрлері жатады. Антидемократиялық саяси режимдерді тоталитарлық деп топтауға болады. Тоталитарлық саяси режим қоғамдық өмірді ұзақ уақыт сақтап тұруға қабілетсіз. Сондықтан олардың күйреуі өз табиғатынан туындайды. 1. Партия монополиясының өмір сүруі; 2. Партияның өзінің демократиялық емес жолмен құрылуы; 3. Идеологияның үстем болуы. Оны саяси лидер анықтап отырады; 4. Тоталитаримз қоғам өміріне араласуда монополиялық бақылау негізінде құрылады; 5. Террористік полицияның бақылауы; 6. Адамдар саяси процестен толық аластатылады; 7. Билік барлық деңгейде бір орталыққа, жеке адамның немесе топтың қолына жиналады; 8. Халық арасында бір түрлі ой және бір ауыздан бақылау басым болып келеді, қарсы пікірге жол берілмейді; 9. Билік және билеуші аппарат барлық деңгейде жасырын түрде бюрократиялық номенклатурамен анықталып, сайланып отырады; 10. Демократиялық құқықтар мен бостандықтарға жол берілмейді. Тоталитарлық саяси режимдерді төмендегідей түрлерге бөлуге болады: 1. Фашистік режим-алғаш 1922 жылы Италияда құрылған. Оның басында тұрған Б.Муссолини қоғамды радикалды түрде түбірінен өзгертуге емес, керісінше Рим империясының рухын, ұлтты қайта жаңғыртуға үшін мықты мемлекеттік билікті орнатуға ұмтылды. Фашистік иделогия халық рухын тазартуға немесе ұлттық ділді қалыптастыру арқылы ұлттық біртектілікті қамтамасыз етуді көздеді. Фашизм-мемлекеттік партияға негізделіп, мелекеттің бәрінен биік тұру идеясын басшылыққа алды. 2. Әскери-фашистік режим. Бұл режим Испаниядағы генерал Б.Франко режимін алуға болады(1936ж.). Әскери-фашистік режим әдетте әскерге сүйенеді. Әскер мемлекетте шешуші, айқындаушы роль атқарып, фашистік иделогияны насихаттайды, либералдық және демократиялық идеологияларға тыйым салады. 3. Ұлттық социализм-1933 жылы Германияда орнаған режим. Бұған тоталитарлық режимнің барлық қасиеттері тән. Мысалы, бір партияның иделогиясының үстемдігі, харизмалық көсем, халық өміріне араласу, оларға бақылау қою, тыңшылық, репрессия, сыртқы жауларды іздеу т.б. 4. Әскери-бюрократиялық коммунистік режим. Оның белгілері-харизмалық көсем арқылы басқарылатын коммунистік партия, бірыңғай коммунистік иделогия үстемдігі, БАҚ мемлекеттік монополия, қоғамды жаппай милитаризациялау, террор жүйесі, экономиканы орталықтан басқару болып табылады. Мысалы: И.В.Сталин тұсындағы КСРО, Қытайдағы Мао Цзедун. 5. Тирания. Оның басты ерекшелігі шексіз тиран билігінің үстемдігі. Ол әдетте репрессия жасау органдарының (құпия полиция, ұлттық гвардия, әскер, арнайы террорлқы ұйым) билігіне сүйенеді және үкімет басшысы немесе көсем халықтың қорғаны деген иделогия қалыптастырады. Ол «халық атасы» образына ие болады. Мысалы: Уганадағы И.Амин, Орталық Африка Республикасындағы Бокасса, Парагвайдағы Стреснер, Гаити Республикасындағы Дювалье режимдері. 6. Ұлтшылдық концепция-апертидтік режим ұлттық және нәсілдік басымдылық идеологиясына, басқа ұлттарды экономикалық тәуелсіздікті ұстауға, террорға сүйенеді. 7. Теократиялық режим-бұл концепция негізінен діни догмаларға негізделеді. Теократиялық режимге Ирандағы Хомейни режимі мысал бола алады. Оның белгілері-біртұтас бұқаралық ислам партиясы, ресми шиитік иделогия, БАҚ мемлекеттік монополия, әскери құралдардың және әскери қимылдардың барлық түріне қожалық етуі, терролық тәсілдер халықты жаншуда басым, экономиканы орталықтан басқару болып табылады. 8. Авторитарлық режим өзінің ерекшеліктеріне байланысты тоталитарлық режимге де, демократиялық режимдермен салыстырғанда аралық сипатта болады. Онда тоталитарлық режимге де, демократиялық режимдерге тән белгілер болады. Автолитарлық билік қоғам қауіпсіздігін қамтамасыз ету, қоғамдық тәртіпті сақтау, сыртқы күштерден қорғау және сыртқы саясат мәселелермен айналысады. Сонымен қатар ол экономикалық даму стратегиясына ықпал жасап, әлеуметтік саясатты қызу жүргізу мүмкін. Бірақ, мұнда нарық заңдары бұзылмайды. Саяси элита сақталады және ол тағайындалады. Қортыа айтқанда автолитарлық режим тарихта кең орын алған биліктің түрі. Олар түрлі болып келеді. Мысалы: монархия, деспоттық, диктаторлық, әскери хунталық, популистік т.б. Демократиялық режим 3. Демократия деген сөз гректің "демос"— халық және "кратос"— билік деген сөздерінен түрады, яғни халық билігі деген мағынаны білдіреді. Қазір бұл сөз бірнеше мағынада колданылады: 1) мемлекеттің тұрпаты (типі) мен жалпы саяси жүйесі; 2) мүшелерінін тендігіне, басқару органдарының мерзімді сайлануы және көпшілік дауыс-пен шешімдер кабылдау принциптеріне негізделген кез келген ұйымның үйымдастырылу түрі; 3) қоғамдық құрылымның, мұраты (идеалы) және соған сәйкес көзқарастар. Демократияның көпшілік таныған бірыңғай анықтамасы жок. Әр дәуірдегі ойшылдар оны әр түрлі түсінген. Оның үстіне әр түрлі елдерде олардың ұлттык, тарихи және т. б. ерекшеліктеріне байланысты демократия сан түрлі рең алуы мүмкін. Дегенмен, демократиялық мемлекеттердің көп түрлілігіне қарамастан, олардың ортақ белгілері болады. Ондай белгілерге төмендегілер жатады: Халықтың зан жүзінде мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы саналуы. Ол мемлекетте ұйымдастырушы, конституциялык биліктің халыққа тән екендігіне көз жеткізеді. Ол жоғары органдарға өз өкілдерін сайлайды және жүйелі түрде ауыстырып отырады. Бірталай мемлекеттерде халықтың бастамасымен және референдум арқылы заңдар жетілдіріледі және қабылданады. Сондықтан АКШ-тың төртінші президенті А. Линкольн демократияға "халық үшін халық сайлаған халық билігін" жатқызды. Заң алдындағы теңдік. Әділеттілік. Жүйелі түрде мемлекеттің негізгі органдарын сайлау жатады. Ең алдымен жоғарғы заң органы сайланбалы болуға тиіс. Бұл халықтың құқықтарына кепілдік берген, демократиялық даму жолы өте ұзын, сондықтан демократиялық режимдері күшті дамыған мемлекеттер бар (Англия, Бельгия, Исландия), демократия әдістері жаңа қалыптасып келе жатқан мемлекеттер (Қазақстан, Оңтүстік Корея), демократия формалдық түрінде енгізілген (СССР, ГДР). Қазакстан Республикасы өзінің егемендігін жариялап, зайырлы, демократиялык, құкықтық мемлекет құруда. Қазақстан Республикасында адамның негізгі құқықтары мен бостандыктары көрсетілген, олар заңмен сот алдында теңдестірілген. Әркім өзінің жанына жақын саяси мұраттарды ұстануға ерікті. Сөз және баспасөз бостандығы, соның ішінде сынау құқығы да заң жүзіңде бекітілген. жүктеу/скачать 1,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|