Дәріс №11. Метрологияның бірінші аксиомасы. Априорлы ақпараттың негіздері
жүктеу/скачать 17,86 Kb.
|
Дәріс 11.docx
|
Дәріс №11. Метрологияның бірінші аксиомасы. Априорлы ақпарат.Априорлы ақпараттың негіздері Метрологияның бірінші аксиомасы анық емес және терең ойлануды қажет етеді. Әдебиеттерде келтірілген сандық пікірлер дәлел бола алмайды, себебі кездейсоқ модельдерді қолданудан құралған, бірақ ақпарат теориясына негізделген ғылыми қадамның нақтылығы мен тереңдігін көрсетеді. Априорлы ақпараттар негізі. Өлшеу алды тәжірибесі – априорлы ақпараттың бірден-бір негізі. Ол нақты аспап көмегімен немесе осы типті аспаптарды сынау кезінде алынған өлшеулер нәтижелерінің сипаттамалары туралы жалпыланған мәліметтер болуы мүмкін. Соңғы жағайда априорлы ақпарат негізі өлшеу құралдарының дәлдік класы болып табылады. Өлшеу құралдарының дәлдік класы. Дәлдік класс деп есептегіш құрылғылардың көрсеткішіне қатысты өлшеуші физикалық көлемнің мәні болатын шектерді бекітетін берілген типтегі өлшеу құралдарының жалпылама сипаттамасы болып табылады. Дәлдік класы – өлшеу құралдарының метрологиялық сипаттамасы. Метрологиялық деп өлшеу нәтижесі мен оның сапасына әсер ететін өлшеу құралдарының техникалық сипаттамасын айтады. Әрине, мұндай сипаттамалар белгілі (қалыпты) мәнге ие болуы тиіс, әйтпесе өлшеу нәтижелері дұрыс емес болады. Нормалардың метрологиялық сипаттамаларға сәйкестігін тексеру тексеріс деп аталады. Өлшеу құралдарының метрологиялық сипаттамасы деп өлшеудің нәтижесі мен дәлдігіне әсер ететін олардың техникалық сипаттамаларын айтады. Өлшеу сапасына әсер ететін факторлар. Есепке алу (немесе шешім қабылдау) – негізгі өлшеу процедурасы. Сонымен қатар күрделі есептерді есепке алатын көптеген факторларға назар аудару қажет. Метрологиялық тәжірибеде жоғары дәлдіктегі өлшеулерді дайындау мен жүргізу кезінде мынадай әсерлер ескеріледі: Өлшеу объектісі Субъект (сарапшы) Өлшеу тәсілі Өлшеу құралы Өлшеу шарты Өлшеу объектісі жеткілікті түрде оқылған болуы тиіс. Өлшер алдында міндетті түрде болашақта өлшеу ақпараттары түскен жағдайда өзгеріп нақтылана алатын зерттеуші объектінің моделін елестету қажет. Модель неғұрлым өлшеуші объектіге сәйкес келсе, соғұрлым өлшеуші эксперимент дәл болып табылады. Спорт саласындағы өлшеулер үшін өлшеу объектісі – ең күрделі сәттердің бірі, себебі көптеген өзарабайланысты параметрлердің өлшеуші шамалардың үлкен жеке «шашумен» қайта жүзеге асыруын (оған биологиялық, «сыртқы» және «ішкі» географиялық, генетикалық, психологиялық, социалды экономикалық және басқа факторлар әсер етеді) көрсетеді. Эксперт немесе экспериментатор өлшеу процесіне мүмкін болған жағдайда кішірейтілген субъективизм элементін енгізеді. Ол өлшеушінің біліктілігіне, оның психофизиологиялық жағдайына, өлшеу кезінде эгономикалық талаптарды сақтау және т.б. Өлшеуді жүргізуге арнайы дайындықтан өткен, сәйкес білімі практикалық тәжірибесі бар жақтар қатысады. Жауапты жағдайда олардың әс-әрекеті қатаң регламенттелген болуы тиіс. Өлшеуші шамаларға өлшеу құралдарының әсерінен көптеген жағдайда әсерлі факторлар пайда болады. Электроөлшеуіш аспаптардың қосылуы электрлік шынжырларда ток пен кернеудің қайта бөлінуіне әкеп соғады, соған байланысты өлшеуші шамаларға әсерін тигізеді. Әсер етуші факторлар қатарына өлшеу шарты да жатады. Мұнда қоршаған ортаның температурасы, ылғалдылық, атмосфералық қысым, электрлік және магниттік өріс, қоректенуші желідегі кернеу, діріл және т.б. жатады. Әсер етуші факторлардың жалпы сипаттамасы әртүрлі көзқарас бойынша берілуі мүмкін: сыртқы және ішкі, кездейсоқ және кездейсоқ емес, соңғы; уақыт бойынша тұрақты және өзгермелі. Әсер етуші факторлар классификациясының нұсқаларының бірі төменде келтірілген. Әсер етуші факторлар классификациясы: Априорлы ақпарат сапасы мен саны Объект моделінің адекватсіздігі Өлшеу тәсілінің жетілмегендігі Өлшеу құралдарының жетілмегендігі Өлшеу құралдарының дұрыс бекітілмегендігі Өлшеу құралының объектіге әсері Климаттық Электрлік және магниттік Механикалық және акустикалық Иондайтын сәулелену және т.б. Кездейсоқ сыртқы жаңғырықтар мен ішкі сулар Квалификация және тұлғаның психофизикалық жағдайы Деректерді өңдеу алгоритмінің сапасы Деректерді өңдеу құралдарының жетілмегендігі Квалификация және тұлғаның психофизикалық жағдайы Априорлы факторларға: - Өлшеуші объект туралы ақпараттың өлшеу нәтижесінің сапасы мен санына әсері. Ол көп болған сайын, сапасы жоғары болған сайын – өлшеу нәтижесі де дәлірек болады. Априорлы ақпараттың жинақталуы – өлшеу нәтижесінің дәлдігін жоғарылататын жолдарының бірі; - Белгілі фактілер әсері, модель объектіге дәлме дәл сәйкес келмейді; - Өлшеу әдісінің негізінде жатқан теориялық қателердің әсері; - Сапасыз дайындалған жетілмеген аспап немесе құралдарының әсері, сонымен қатар ұзақ эксплуатация нәтижесі. Аспаптарды көрсететін шкалалардың белгіленуі, мысалы өлшеуші мәнге дәлме дәл сәйкес келеді. Эксплуатация процесі кезінде материалдардың ескіруі, механизм және бұйымдардың тозуы, люфталар дамиды, саңылаулар, жабық метрологиялық бас тартулар болады (метрологиялық сипаттамалардың оларға бекітілген нормалар шегінен шығуы). Әрине, өлшеу нәтижесі осы факторларға тікелей байланысты. Өлшеу процесінде: - Өлшеу құралдарын қате бекіту және жұмысқа қате дайындау, осы және басқа дәрежедегі іс әрекет принципі механикалық теңсіздікпен байланысты, көрсеткіштердің ауытқуына әкеліп соғады. Мұндай өлшеу құралдарына, құрылымына маятник кіретін, ілінген жылжымалы бөлшекті аспаптар жатады. Олардың көбін дұрыс жағдайда бекіту үшін деңгеймен (отвес, ватерпас) жабдықталады; - Өлшеу құралдарының объектіге әсері нақты суретті танымастай етіп өзгерте алады. Мысалы, электроөлшеуіш аспаптардың қосылуы электрлік шынжырларда ток пен кернеудің қайта бөлінуіне әкеп соғады, соған байланысты өлшеу нәтижесіне әсерін тигізеді. - Климаттық (қоршаған орта температурасы, ауа ылғалдылығы, атмосфералық қысым), элекрлік және магниттік (электрлік желіде электрлік ток немесе кернеу күшінің тербелісі, ауыспалы электрлік ток жиілігі, тұрақты және ауыспалы магниттік өріс және т.б.) механикалық және акустикалық (діріл, соққы жүктері, сілкініс) факторлар әсері, сонымен қатар иондалған сәулелену, атмосфераның газдық құрамын өлшеу шартына жатқызады. Мұндай шарттар, яғни өлшеу нәтижесіне әсерін алдын алу қалыпты деп аталады. - Өлшеу аспаптарының кездейсоқ сыртқы жаңғырығы мен ішкі шуы өлшеу нәтижесіне әсерін тигізеді; - Өлшеуді жүргізуші тұлғаның (немесе оператордың) квалификациясы және психофизикалық жағдайының (білімі, ұқыптылығы, жауапкершілігі, хал жағдайы, біліктілігі мен тәжірибесі, көздің жақсы көруі және т.б.)маңызы зор. Өлшеуден кейінгі – априорлы факторлар: - Өлшеу нәтижесі көбіне экспериментальды деректерді дұрыс өңдеуіне тәуелді; - Экспериментальды деректерді өңдеуге арналған техникалық құралдар жаңа өлшеуші ақпаратты бермейді. Олар тек оны экспериментальды деректерден шығарады және өлшеу нәтижесіне әсерін тигізеді; - Экспериментальды деректерді өңдеу кезінде тұлғаның сауатсыз және жауапкершіліксіз әрекеті нәтижені алуға жұмсалған күштерді жоққа шығарады. Келтірілген классификациялар өлшеу нәтижелеріне әсер ететін факторлардың көптігін көрсетеді. Бақылау сұрақтары: Априорлы ақпарат. Метрологияның бірінші аксиомасы. Априорлы ақпарат сипаттамасы. Өлшеу құралдарының дәлдік класы. Дәлдік класы – өлшеу құралдарының метрологиялық сипаттамасы. Дәлдік класының белгіленуі. жүктеу/скачать 17,86 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|