Тыныс алу жүйесі, systema respiratorum. Тыныс алу ағзалары дем алған ауамен бірге өкпе
арқылы қанға оттегін жеткізіп, дем шығарған кезде көмірқышқыл газын шығарады. Тыныс алу жүйесі тыныс алу жолы мен газ алмасу мүшесінен тұрады.
Тыныс алу жолына мұрын қуысы, көмей, кеңірдек, бронхтар жатады және ол екіге бөлінеді.
1.Жоғарғы тыныс алу жолы (мұрын қуысы, жұтқыншақ)
2.Төменгі тыныс алу жолы (көмей, кеңірдек, бронхтар).
Газ алмасатын мүше – өкпе.
Тыныс алу жолында ауа тазарады, жылынады, ылғалданады. Оның шырышты қабығында ауамен бірге енген зиянды заттар мен ауру қоздырғыштарға қарсы қорғаныс қасиеттері болады. Тыныс алу мүшелері иіс сезу, дыбыс және сөз құрау қызметтерімен тығыз байланысты. Мысалы: көмейде дыбыс пайда болады, ал мұрын қуысында иіс сезу нервтерінің ұшы бар.
Мұрын қуысы, cavitasnazi– тыныс алу жолының басталатын жері және онда иіс сезу мүшесі орналасқан. Мұрын қуысы алдыңғы жағында танаулар арқылы сыртқы ортамен, ал артқы жағында хоандар арқылы жұтқыншақпен байланысады. Мұрын қуысының құрылысына сүйектерден басқа шеміршектер де қатысады. Мұрын қуысы мұрын қалқасы арқылы екі симметриялы жартыға бөлінген. Мұрын қуысының әр жартысының бүйір қабырғасында үш мұрын қалқаны бар: жоғарғы, ортаңғы, төменгі. Олардың аралығынан жоғарғы, ортаңғы және төменгі мұрын жолдары өтеді. Мұрынның шырышты қабығында жұтатын ауаны өңдейтін бірнеше құрылым бар:
Кірпікшелі эпителий – тұтас кілемше түзіп, оған шаң-тозаң шөгіп қалады. Олар толқынды жыбырлап, шөккен шаң-тозаң мұрын қуысынан шығарылады.
Шырышты бездер орналасқан. Олардың секреті шаң-тозаңды орап, оны шығарып тастайды, ауаны ылғалдандырады.
Вена тамырларына бай – олар ауа ағынын жылытады.
Бұлар ауаны механикалық жағынан өңдейді және ортаңғы және төменгі мұрын қалқандары мен жолдарында орналасқан. Сондықтан мұрын қуысының бұл бөлігі тыныс алу бөлігі деп аталады. Мұрын қуысының жоғарғы бөлігінде иіс сезу жасушалары бар, сондықтан бұл бөлігі иіс сезу аймағы деп аталады.
Мұрын жанындағы қойнаулар – ауаны қосымша желдету және дыбыс резонаторы
қызметін атқарады. Олар 4-еу және бәрінің жолы мұрын қуысына ашылады.
Жоғарғы жақ сүйек қойнауы (гаймор қуысы) – ортаңғы мұрын жолына
Маңдай қойнауы – ортаңғы мұрын жолына
Торлы сүйек ұяшықтары – ортаңғы және жоғарғы мұрын жолына
Сына тәрізді қойнау – жоғарғы мұрын жолына ашылады.
Төменгі мұрын жолына мұрын – көз жас өзегі ашылады.
