Дәріс №3 Дәріс тақырыбы: Ғылыми мәтіннің негізгі жанрлары Дәрісте қарастырылатын сұрақтар
жүктеу/скачать 59,47 Kb.
|
Дәріс 3
| Тезистер-бастапқы мәтіннің қысқаша тұжырымдалған негізгі ережелері (мақала, баяндама кітаптары). Дәлелдейтін немесе жоққа шығаратын тұжырымдама-пайымдаулар. Тезистің көшірмелерден өзгешелігі, ұсынылатын дәйектерге дәлелдер келтірілуі тиіс. Тезистер бастапқы және қайталама болады. Түпнұсқа тезистер автордың меншікті баяндамасының, мақаласының көрінісі болып табылады. Қайталама тезистер бастапқы мәтіндер негізінде жасалады,
басқа авторға тиесілі. Тезистерде тақырып қисынды және қысқа баяндалады. Әр тезис ол бөлек абзац жеке бір микротақырыпты ашып тұрады. Тезистерді құрастыру үшін жоспардың әр тармағы бойынша мәтіннің бөлектелген бөлігінен негізгі ойды қысқаша жазу қажет . Тезистер-мәтіннің негізгі ойларын қысқаша, дәйекті түрде баяндап жазу. Тезиспен жұмыс мәтіндегі кілт сөздер, сөз тіркестері негізінде жасалуы керек Тезистерде"мәтіннің бұл бөлігінде не айтылған?» сұрағына жауап бере отырып, мәтіннің негізгі ойларын ашу керек. Мәтіннің әр бөлігінде тірек сөздерді және сөз тіркестерін ғана емес, сонымен қатар негізгі ойды тұтас қамтитын сөйлемдерді таңдау керек.
Конспктің мынадай түрлері бар: жоспарлы конспект, мәтіндік конспект, еркін конспект, тақырыптық конспект Жоспарлы конспект ең қарапайымы, ол сұрақ-жауапты конспект. Жоспарлы конспект кестелі-жоспарлы конспект түрінде де жасалынады. Мұндай конспекті семинарларда қолдануға болады. Жоспар ретімен жасалса, айтатын ой немесе мәлімет толық әрі нақты, түсінікті болады. Мәтінді конспект – қолжазбадан шыққан үзінді – дәйексөз негізінде жасалады. Автордың сөзбе-сөз айтқандары мен келтірген дәйектерін айқындайтын ерекше дерек көзі. Еркін конспект – көшірме, дәйексөздерді кейде тезистерді үйлестіретін конспект түрі. Бұл конспект түрі басты мәселелерді өздігінен , нақты және қысқаша тұжырымдау шеберлігін қажет етеді. Ол үшін материалды тереңнен түсіну және белсенді сөздік қор болуы керек. Тақырыптық конспект – қойылған сұрақ-тақырыпқа қажетті барынша немесе азды-көпті жауап береді. Әрине, бұл негізінен конспекті жасаған кезде қолданған әдебиеттер саны мен басқа материалдарды пайдалану деңгейіне байланысты болады. Есеп - университетте оқу барысында студентке хронологиялық принциптің сақталуын талап ететін есеп сияқты жанрмен жұмыс істеуге тура келеді (мысалы, профессианалдық практикадан өту туралы есеп); онда, әдетте, белгілі бір кезеңде атқарылған жұмыс туралы ақпарат баяндалады. Осыған байланысты есептің құрылысы: а) есеп беру мерзімдерін көрсету қызметінің кезеңі мен мақсаты, сипаты; б) жұмыс қалай ұйымдастырылды (практиканың мақсаттары мен міндеттері; орындау мерзімдері; есеп беру нысандары мен есеп беру мерзімдері белгіленген конференция өткізілді); в) есепті кезеңде не істелді; г) қорытындыда практикадан өту нәтижелері шығарылады. Аннотация-кез-келген бастапқы көздің қысқаша мазмұны (мақала, диссертация, реферат және т.б.), оның мәнін қысқа жеткізу. Ол тақырып бойынша қарастырылған мәселелерді атап өтеді, жұмыс құрылымын сипаттайды. Аннотация қарапайым сөйлемдерден тұрады. Аннотацияның екі міндетті бөлігі бар: 1) Бастапқы дереккөздің мазмұндық сипаттамасы, автордың мақсаты; 2) аннотацияланатын мәтіннің адресаты. Сонымен қатар, аннотацияда композиция, бастапқы мәтіннің құрылымы, бастапқы дереккөздің иллюстрациялық материалы туралы қосымша ақпарат көрсетілуі мүмкін. «Аннотация» латын тілінен аударғанда «annotatie» - «ескертпе» деген мағына береді, кітаптың, мақаланың мазмұнын, саяси-идеялық бағытын, құндылығын түсіндіретін қысқаша сипаттама». Бұл жанр туралы да әртүрлі тұжырымдар бар: «Аннотация сол шығарманың негізгі мән-маңызын қысқаша түйіндейді»,-дейді профессор Тұрсынбек Кәкішев. Аннотацияның кітапқа жазылатын еңбектің бірінші бетінде берілетін өте шағын түрі және баспасөзде басылатын шығарманың қысқаша мазмұнымен бірге қосымша пікір, үгіт-насихат жасауға құштар авторлардың мақаласы кездеседі. Аннотацияға қойылатын талаптардың өзіндік ерекшеліктері бар, яғни, аннотацияға бірдей талап қойылмайды. Кітаптың алғашқы бетіне берілетін аннотация мен баспасөз беттеріндегі аннотацияның өзара айырмашылығы бар. Қазақ баспасөз беттерінде аннотациялар көп кездеседі, және ол үлкен өзгеріске ұшыраған түрде кездеседі. Аннотацияның басты қызметі кітапқа қысқаша сипаттама беру десек, кейде аннотация жазушылар кеңейтіп жазу барысында басқа жанрға ауысып кетіп жатады. Ал бұл дегеніміз кітапқа жазылатын аннотацияның кемшіліктері баспасөзде жазылатын аннотацияның жетістіктеріне айналады. Реферат өңделген бастапқы мәтіннің мағынасына жақын етіп баяндайды. Реферат-бастапқы мәтіннің мазмұнын тиісті түрде ұсыну. Реферат бастапқы дереккөздегі негізгі ақпаратты, жаңа ақпаратты, маңызды деректерді көрсетеді. Рефераттар дайындау-өзіндік жұмыстың ең күрделі түрлерінің бірі; реферат адамды әдебиетпен мұқият жұмыс істеуге, қажетті ақпаратты таңдап, оны шарлауға үйретеді. Реферат ақпараттық болуы керек, мазмұнының толықтығымен ерекшеленеді, бастапқы мәтіннің мазмұнын объективті түрде жеткізеді. Реферат репродуктивті, бастапқы мәтіннің мазмұнын жаңғыртатын және реферат көзінің сыни немесе шығармашылық түсінігін қамтитын өнімді болуы мүмкін. Репродуктивті рефераттардың екі түрі бар: реферат-конспект және реферат-түйіндеме. Реферат-конспект жалпыланған түрде нақты ақпаратты, иллюстрациялық материалды, зерттеу әдістері, алынған нәтижелер және оларды қолдану мүмкіндіктері туралы ақпаратты қамтиды. Реферат-түйіндеме тек мәтін тақырыбымен тығыз байланысты негізгі ережелерді береді. Өнімді рефераттар реферат-шолумен және реферат-баяндамамен ұсынылған. Рефератқа шолу бірнеше бастапқы мәтіндердің негізінде жасалады, белгілі бір мәселе бойынша әртүрлі көзқарастарды салыстыруға мүмкіндік береді. Реферат-баяндама жан-жақты сипатқа ие, бастапқы дереккөзде келтірілген ақпаратты талдайды. Кез-келген рефератта келесі белгілер бар: реферат мазмұны толығымен реферат көзінің мазмұнына байланысты; негізгі ақпарат дәл, бұрмалаусыз және субъективті бағалаусыз беріледі; рефератта тұрақты құрылымдық элементтер (библиографиялық сипаттама; реферативті мәтіннің өзі; анықтамалық аппарат) және белгілі бір композиция бар. 1.Мәтіннің бастапқы деректері, автор туралы ақпарат, жұмыс атауының мағынасын ашатын, оған арналған, осыған байланысты жазылған кіріспе. 2.Бастапқы дереккөзге арналған негізгі сұрақтар мен мәселелердің тізімі. 3.Бастапқы мәтіндегі ең маңызды мәселелерді талдау және таңдалған сұрақтардың маңыздылығын негіздеу, осы мәселелер бойынша автордың пікірін қысқаша жеткізу, түпнұсқа автордың пікірлері туралы өз пікірін білдіру қажет. 4.Реферат мәтінінің тақырыбы немесе мәселесі туралы жалпы қорытынды.
Барлық осы жанрлар мазмұны, тіл ерекшеліктері, құрамы, функционалды және сөйлеу ерекшеліктері бойынша ерекшеленеді, әрқайсысының өзіне тән белгілері болса да, олардың барлығы ғылыми стильдің жалпы белгілерімен біріктірілген, ең алдымен ережелерді қатаң сақтау, логикалық реттілігі, сөйлемдер, абзацтар мен мәтін бөлімдері арасындағы реттелген байланыстар, ықшамдылық пен мағыналық қанықтылық. жүктеу/скачать 59,47 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|