Адам психикасының құрылымы (З. Фрейд бойынша)

Адам психикасының құрылымы (З. Фрейд бойынша)

• «Super Ego» немесе «super-I» Мен

• Эго «немесе» мен «

• «Id» немесе «ОЛ»

Жеке сананың құрылымы

Қоғамдық сананың құрылымы

• жалпы
• теориялық

• Қоғамдық сана формалары
• саяси,
• адамгершілік,
• діни және т.б.

• әлеуметтік психология
• идеология

• Ақылға
• Қиялға
• Көңілге.



Ақыл ісі – аңдау, яғни нәрселердің жайын ұғыну, тану, ақылға салып ойлау.

Қиял ісі – меңзеу, яғни ойдағы нәрселерді белгілі нәрселердің тұрпатына, бейнесіне ұқсату, бейнелеу, суреттеп ойлау;

Көңіл ісі – түю, талғау.

Ақыл мен жан — мен өзім, тән — менікі, "Мені" мен "менікінің" мағынасы — екі.

"Мен" өлмекке тағдыр жоқ әуел бастан,

"Менікі" өлсе өлсін, оған бекі.

Шырақтар, ынталарың "менікінде",

Тән құмарын іздейсің күні-түнде.

Әділеттік, арлылық, махаббат пен —

Үй жолдасың қабірден әрі өткенде

Адам ғапыл[1] дүниені дер менікі, Менікі деп жүргеннің бәрі оныкі. Тән қалып, мал да қалып, жан кеткенде, Сонда, ойла, болады не сенікі. Абай.

«Барлықтың түп себебі жаратушының білім құдірет шеберлігінде өлшеу жоқ»

«Адамдағы нысап, әділет, мейірім үшеуін қосып айтқанда мұсылманша ұждан, орысша совесть бар... Меніңше совесть – жанның тілегі. Неге десеңіз жан тіпті жоғалмайтын бұзылмайтын нәрсе, барған сайын жоғарылайтын нәрсе. Сондықтан тезірек жоғарылауға себеп керек қылады. Мәселен, таза дене, таза, толық мінез ой істерін керек қылады. Сосын қатты бір керегі совесть – ұждан. Оны осы өмір үшін ғана керек қылмайды, соңғы өмір үшін де керек қылады." [5,117б.]

«...Өлгеннен соңғы жан өміріне нана алмай, ұждан

– совесть екі өмірге бірдей керек таяныш екеніне нана алмаған кісінің жүрегін ешбір ғылым, өнер, ешбір жол заң тазарта алмайды. Егер бір адам жанның өлген соңғы өмірі мен ұждан соның азығы екендігіне әбден нанса, оның жүрегін ешнәрсе қарайта алмайды. Адам атаулыны бақытты қылып, екі өмірде де жақсылықпен өмір сүргізетін жалғыз жол осы ислам сияқты. Кейбір діншілдерді қорлыққа түсіріп жүрген – шатақ дін, жалқаулық, әйтпесе жаратушыда білім бар, өлген соң да бір түрлі жан тіршілігі бар, Жанның екі өмірде де азығы – ұждан, совесть деумен еш нәрсе кемдік көрмейді. Тіпті бұл жоғарылаудың ең зор жәрдемі үш анық дегенім осы» [5, 120б.], деген тұжырым жасаған ғұлама Шәкәрімнің сөзі

• Әл-Фараби адамның материалдық денесі - тәні болуымен байланысты әртүрлі құмарлықтарға таңылуға мәжбүрлігін айта келіп, оның кемелдену мүмкіндігі ақылмен байланысты екенін айтады. Адам жетілу үшін үнемі жанын тән құмарынан азат етуге ұмтылып, ақылға жүгіндіре отырып, «... содан кейін өзінің субстанциясы жағынан, бұдан соң өзінің түрліше акциденциялары жағынан бірте-бірте өзінің ақтық кемеліне дейін көтеріледі» [6,253б.]. Адам жанын кемелдендіретін даму рухани-интеллектуалдық тұрғыда өсумен жүзеге асарына тоқталады. Аристотель болса ақылдың адам дамуындағы орнын жоғары бағалап, адамның бала кезіндегі қарапайым қайырымдылығы ақылмен бекігенде оны нағыз адамға айналдыратынына назар аудартады. «Когда же человек обрел ум, он отличается по поступкам [от не разумных детей и зверей], и [только] тогда склад [души], хотя он и подобен [природной добродетели], будет добродетелью в собственном смысле слова» [7,73б.].

Лай суға май бітпес. Абай

Өзгені ақыл ойға қондырады,

Біле алмай бір тәңіріні болдырады.

Талып ұйықтап, көзіңді ашысымен,

Талпынып тағы да ойлап зор қылады.

Көңілге шек, шүбәлі ой алмаймын,

Сонда да оны ойламай қоя алмаймын.

Ақылдың жетпегені арман емес,

Құмарсыз құр мүлгуге тоя алмаймын.

Мекен берген, халық қылған ол ләмәкан

Түп иесін көксемей бола ма екен?

Және оған қайтпақсың, оны ойламай,

Өзге мақсат ақылға тола ма екен?

Өмір жолы — тар соқпақ, бір иген жақ,

Иілтіп екі басын ұстаған хақ.

Имек жолда тыянақ, тегістік жоқ,

Құлап кетпе, тура шық, көзіңе бақ.

5. Семинар тапсырмасы. Сана және бейсана: «сознания бессознательное» философиялық концепцияларды салыстырмалы талдау.

• 1. Ежелгі дүние мен орта ғасырлар философиясындағы сана мәселесі.
• 2. Қайта өрлеу, Жаңа заман, Ағартушылық дәуірі философиясындағы сана түсінігі.
• 3. ХІХ ғ. философиясындағы сана мен бейсана мәселесі.
• 4. ХХ ғ. философиясы: сана, сана мен
• бейсана туралы өзіндік пайымдау