Дәріс Эмоциялар және эмоциялық интеллект. Адам өміріндегі эмоциялардың рөлі. Эмоциялық интеллект когнитивті қабілет ретінде және жеке тұлғаның сипаттамасы ретінде. Эмоциялар мен сезімдер. Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар
Эмоциялық интеллект және оның модельдері
жүктеу/скачать 26,39 Kb.
|
4 дәріс
| 4. Эмоциялық интеллект және оның модельдері.
Қазіргі уақытта эмоциялық интеллект әр түрлі түсіндіріледі. Бұл сөз тіркесінің өзі ХХ ғасырдың соңында академиялық психологиялық шетелдік әдебиеттер беттерінде пайда болды. Бүгінде, біз бұл тұжырымдаманы еркін қолданамыз, өйткені ол қазіргі заманғы адам өмірінің ажырамас бөлігіне айналды. Ғалымдар жаңа теориялық құрылымдарды, эмоциялық интеллект деңгейін диагностикалау әдістерін, практикалық психологтар әр түрлі жастағы адамдар үшін ЭИ деңгейін жоғарылатуға және арттыруға бағытталған түрлі тренингтер әзірлейді. ЭИ туралы, оның адам өміріндегі маңызы туралы, оны қалай оқыту керек және ЭИ даму деңгейін зерттеудің қандай әдістері бар екендігі туралы әңгімелеу үшін алдымен бұл ұғымға не кіретінін, ЭИ-дің қандай белгілі модельдері бар, олардың бір-біріне ұқсастығы мен айырмашылығын түсіну керек. Адам үнемі сол немесе басқа эмоционалды күйде болады, бұл оның ойлары мен әрекеттеріне айтарлықтай әсер етеді. Әрине, эмоциялар өте маңызды, өзі туралы және адам өмір сүретін әлем туралы білімнің ерекше түрін білдіреді. Дәл осы негізде - эмоцияны білімнің ерекше түрі ретінде түсіну «ЭИ» тұжырымдамасы алға тартылды. Соңғы 20 жыл ішінде психологтар көптеген зерттеулер жүргізді, олардың мақсаты ЭИ-дің ең толық моделін құру және оның әлеуетін зерттеу болып табылады. Бүгінгі күні ЭИ-дің бірнеше анықтамасы бар, олар: «Қанша ғалым, соншалықты көп пікір» дейді. Ғалымдар ЭИ дегеніміз не, ол нені қамтиды және қаншалықты ғылыми түсінік екендігі туралы әлі де пікір таласатын болады. Алайда, бастапқыда «ЭИ» термині 1) эмоцияларда қамтылған ақпаратты өңдеу, 2) әр түрлі эмоциялардың мағынасы мен байланысын анықтау, 3) алынған эмоционалды ақпаратты ойлау мен шешім қабылдау үшін негіз ретінде пайдалану мүмкіндігін қамтыды. ХХ ғасырдың бірінші жартысында Дэвид Векслер (1943) интеллекттің классикалық тұжырымдамасын жеке тұлғаның мақсатты әрекет ету, рационалды ойлау және қоршаған ортамен өзара әрекеттесудің ғаламдық қабілеті ретінде ұсынды. Д.Векслер интеллекттің «интеллектуалды» (рационалды қабілеттері) және «интеллектуалды емес» элементтерін (әлеуметтік, коммуникативтік дағдылар) бөліп көрсетті. Векслер адамның жетістікке жету қабілетін анықтау үшін «интеллектуалды емес» қабілеттер басымдыққа ие деп ұсынғанына қарамастан, бұл факторлар тобы танымдық компоненттен айырмашылығы іс жүзінде қараусыз қалды. Бұл ұзақ уақыт бойы интеллект логикалық және математикалық есептерді шешуге арналған конструктор ретінде ұсынылғандығына әкелді. Өткен ғасырдың 30-шы жылдарының соңында Роберт Торндайк «әлеуметтік интеллект» тұжырымдамасын алға тартты. Алайда, бұл авторлардың жұмыстары ұзақ уақыт бойы дами алмады. Тек 1983 жылы Ховард Гарднер (қазіргі интеллект тұжырымдамаларының бірінің авторы) «көп интеллект» теориясын жариялады. Х.Гарднер интеллекттің жеті түрін анықтады: • логикалық және математикалық; • ауызша (лингвистикалық); • визуалды және кеңістіктік; • дене-кинестетикалық; • музыкалық; • тұлғааралық (эмоционалды); • рухани (экзистенциалды). Х.Гарднер тұлғааралық (эмоционалды) интеллект пен рухани (экзистенциалдық) интеллект дәстүрлі өлшенген IQ (ауызша және логикалық-математикалық) сияқты маңызды деп санайды. Х.Гарднердің интеллект тұжырымдамасы Нью-Гэмпшир университетінің Джон Майер мен Йель университетінің Питер Салавейдің тұжырымдамасын, кейінірек эмоционалды интеллекттің алғашқы моделін құруға негіз болды. Джон Майер, Питер Саловей және Дэвид Карузо 1990 жылы жасаған эмоционалды интеллекттің бірінші моделі эмоционалды интеллект өзінің эмоциясын, сондай-ақ өзгенің эмоциясын тану және осы ақпаратты шешім қабылдау үшін пайдалану қабілеті деп анықтады. Тұжырымдаманың авторлары эмоционалды интеллектті құрылым ретінде ұсынды, оның компоненттері 3 типті қабілеттер болды: • эмоцияны анықтау және білдіру мүмкіндігі; • эмоцияны реттеу мүмкіндігі; • эмоционалды ақпаратты ойлау мен іс-әрекетте қолдану мүмкіндігі. Қабілеттердің бірінші түрі екі компонентке бөлінеді: 1. Өз эмоцияларына бағытталған (оған вербалды және вербалды емес субкомпоненттер кіреді); 2. Басқа адамдардың эмоцияларына бағытталған (оған вербалды емес қабылдау мен эмпатия субкомпоненттері кіреді). Қабілеттердің екінші түрі екі компонентке бөлінеді: 1. Өз эмоцияларын реттеуге бағытталған; 2. Басқа адамдардың эмоциясын реттеуге бағытталған. Қабілеттердің үшінші түрі келесі компоненттерге бөлінеді: 1. Икемді жоспарлау; 2. Шығармашылық ойлау; 3. Қайта бағыттау; 4. Мотивация. Жоғарыда аталған эмоционалды интеллект құрылымын авторлар кейін жетілдірді. ЭИ моделінің жетілдірілген нұсқасының негізі эмоциялар адамның заттармен немесе басқа адамдармен байланысы туралы ақпарат береді деген идея болды. Заттармен немесе басқа адамдармен байланыстар өзгерген жағдайда, осыған байланысты сезімдерде өзгеріс болады. Эмоционалды интеллекттің жетілдірілген моделі 4 компоненттен тұрады: 1. Эмоцияларды анықтау (өз эмоцияларын және басқа адамдардың эмоцияларын қабылдау, эмоциялардың адекватты көрінісі, эмоциялардың шынайылығын ажырата білу); 2. Эмоцияны түсіну (эмоциялар кешенін, эмоциялар арасындағы байланыстарды, эмоциялардың себептерін түсіну, эмоциялар туралы ауызша ақпарат); 3. Ойлаудағы эмоцияны ассимиляциялау (эмоцияны маңызды оқиғаларға бағыттау үшін эмоцияларды қолдану, мәселелерді шешуге ықпал ететін эмоцияларды ояту қабілеті); 4. Эмоцияны басқару (жағымсыз эмоциялардың қарқындылығын төмендету, олармен байланысты жағымсыз эмоцияларды баспай, эмоционалды жүктелген міндеттерді шешу). Джон Майердің, Питер Саловейдің және Дэвид Карузоның еңбектері тек академиялық журналдарда жарияланғандықтан, көпшілік олар туралы іс жүзінде ештеңе білмеді. Дэниэл Гоулман эмоционалды интеллект туралы идеяларды бағалады, оларды кеңейтті және 1995 жылы эмоционалды интеллект туралы кітап жазды, ол АҚШ-тағы бестселлерге айналды. Бұл осы тақырыпты кеңінен зерттеуге және дамытуға түрткі болды. Д.Гоулман өз кітабында ЭИ теориясын өмірде және жұмыста практикалық қолдануға ерекше назар аударды. Ол академиялық интеллекттен гөрі эмоционалды интеллект маңызды екенін алға тарта отырып, мектептер мен кәсіпорындарда ЭИ білім беру бағдарламаларын іске асыруды ұсынды. Гоулманның эмоционалды интеллект моделі әдетте аралас интеллектуалды модельдер деп аталады. Эмоционалды интеллект моделінде ол когнитивті қабілеттер мен тұлғалық ерекшеліктерді біріктіріп, эмоционалды интеллекттің негізгі 5 компонентін анықтады: жүктеу/скачать 26,39 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|