Дәріс Этномәдени үдерістер аумақта ежелгі Қазақстан
Қазақстан және Орталық Азия б.з.б. І мыңжылдықтың соңы — б.з. І мыңжылдықтың ортасы
жүктеу/скачать 326,94 Kb.
|
Этногенез Лекция 7
| 4. Қазақстан және Орталық Азия б.з.б. І мыңжылдықтың соңы — б.з. І мыңжылдықтың ортасы. (юэчжи, усуни, сионну, канжу). Біздің дәуірімізге дейінгі I мыңжылдықтың аяғында. е. жылыүнді-Иран автогенезінің бір жарым мың жылдан астам уақытқа созылған цессіне көшпелі тайпалық топтар араласып, жаңа қоныс аударды.көршілес Жоңғария аумағынан шиелер. Этникалық сәйкестілікция бұл тайпалардың ғылыми пікірталастары мен мәселелерінің тақырыбы болып табыладыолардың сенімділігіне көптеген күмән бар.
Біздің дәуірімізге дейінгі І мыңжылдықтың аяғындағы қытай әулетінің шежіресінде. е. ежелгі Қытай мемлекетінің солтүстік-батыс шетінде өмір сүрген Сэ, Юэчжи, Усуни және Сионну тайпалары туралы айтылады. Және егер сэ көп болсагимилер сақтармен немесе шығыс Иран шеңберінің басқа тайпаларымен сәйкестендіріледі, содан кейін юэчжилерге, үйсіндерге және сионнуларға қатысты мәлімдемелерются қарама-қайшы пайымдаулар. Ең күрделі мәселелердің бірі — шығу тегі туралы айтыладықытай дереккөздеріндегі мих юэчжи, оны кейбір зерттеушілер есептейдіиран тілінде сөйлейтіндер еріп жатыр, басқалары тохара тілінде сөйлейді. Э. Пуллейблэнк және т.б. қытайлық "юэчжи" формасының астарында мынадай атау бар деп есептейдібиеatiати. Осының негізінде И.Маркварт тағы да сөз сөйледібіз Птолемей айтқан Ерсиев тайпасы туралы айтып отырмыз деген ереже. Дегенмен, IV ғасырдың авторы Кумарадживада "кіші юечжи" термині әрқашан барол тохара (тухара) этнонимін беру үшін қолданылған. "Үлкен юэчжилер" термині ежелгі грек дыбысында массагета (massagetae) түрінде белгілі этнонимге сәйкес келеді деген көзқарас та танымал, өйткені Қытай деп болжанған.юэчжидің аспан формасы гот-ти, гут-ти, гет сияқты атауды бейнелеген. "Шицзи" және "Ханшу" хабарламаларынан көрініп тұрғандай, шамамен б.з.б. II ғасырдың ортасына дейін юэчжилер Дунхуанның батысында өмір сүрген. Сима Цянь мен Бан Гу юэчжилердің Дунхуан мен Цилиан-Шань арасында өмір сүргенін, оны зерттеушілер Тянь-Шаньмен сәйкестендіргенін хабарлайды. Күкірттединь II ғ. б.з.д.е. юэчжилерді хүннү талқандап, батысқа қарай алысқа кетті. Нақтырақ айтсақ, Бан Гу бұл оқиғаларды былайша баяндайды: "Бұл кезде юэчжилерді хүннү-дер талқандап үлгерген. Батыста олар оңтүстікке қашып, алыс жерлерге қоныс аударған се билеушісіне шабуыл жасады. Юэчжилер оның жерлерін басып алды"2. Зерттеушілер бұл оқиға шамамен б.з.б. 165 жылы болған және бөлінуге әкелген деп есептейдінию "үлкен" және "кіші" юэчжилерге. Осылайша, юэчжилер хүннү-нің қысымымен Дунхуан аймағынан кетіп, Іле өзенінің аңғарындағы Жоңғария территориясындағы сэ жерлеріне қоныстанды. Осыдан кейін оларға үйсіндер шабуыл жасады. Шамамен б.з.б. 160 жылы Куньмо есімді үйсін билеушісі "батыста үлкен юэчжилерге шабуыл жасап, оларды талқандады. Үлкен юечжилер қайтадан батысқа қашып, Дасия жерлеріне қоныс аударды"3. II ғасырдың екінші жартысында. б.з.б. да-юэчжилер Сырдарияның солтүстігінде (б.з.б. 139-129 жылдар аралығында), ал І ғасырда орналасқан. б.з.б. Дасяны жаулап алып, таптыСырдарияның оңтүстігінде орналасқан. Көптеген зерттеушілер бұл қайта құру деп санайдыосы күрделі процестердің нәтижесінде Кушан патшалығын құрған "үлкен юэчжилер" болды. О да-юэчжи Цянь Ханшу "үлкен юэчжилер, соб" деп хабарлайдыственно, көшпелі мемлекет бар". Шидзи да-юэчжиді былайша сипаттайды: "Сонымен қатар көшпелі иелік. Малдың соңынан ерген малбір жерден екінші жерге қоныс аударады. Жалпы алғанда, олар хүннү-ге ұқсайды". Да-Юэчжидің батысқа қоныс аударуы олардың этномәдени бірлестіктерге қатысуына әкелді.Қазақстан аумағындағы туристік процестер. Юэчжилердің біздің өңірдегі ежелгі этногенезде қандай рөл атқарғанын, олардың әлеуметтік-мәдени процестердің дамуына қосқан үлесі қандай болғанын біз тек болжауға болады, бірақ зерттеушілер оларға үлкен мән береді. Олар әдетте сақтарға жататын көптеген мәдени ескерткіштерді, атап айтқанда Есік қорғанындағы "алтын адамды" да-юэчжилермен байланыстырады. Басынан бастапГрек-Бактрия евани юечжи ежелгі дәуірдегі ең ірі мемлекеттердің бірі — Кушан патшалығының пайда болуымен де байланысты. жүктеу/скачать 326,94 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|