Дәріс Генетика пәні. Қысқаша даму тарихы. Генетиканың зерттеу әдістері. Дәрістің мақсаты
жүктеу/скачать 1,35 Mb. Pdf көрінісі
|
Краткий конс.лек. genetics
| Бiрiншi тип
- Ligaeus ( су қандаласы ). Дрозофиланың, көптеген басқа да жануарлардың, адамның жынысы осы типке жататын жыныс хромосомаларымен анықталады. Генетикалық тұрғыдан өте жақсы зерттелген жемiс шыбыны - дрозофиланың хромосомалар жиынтығымен танысайық. Дрозофиланың аталықтарының дене клеткаларында төрт жұп кұрайтын сегiз хромосомалары болады. Оның үш жұбы бiрдей, ал төртiншi жұбының Х-хромосома деп аталатын бiреуi таяқша тәрiздес ( акроцентрлi ), ал У-хромосома деп аталатын екiншiсi iлмек тәрiздес ( субметацентрлi ) болады. Аналықтарының дене клеткаларында да сегiз хромосомадан болады. Оның үш жұбы аталықтардағы үш жұппен бiрдей, ал төртiншi жұбы екi Х-хромосомадан тұрады және аталықта болатын жалғыз Х-хромосомаға ұқсас болады. Екi жыныс дарабастарында да бiрдей болатын хромосомаларды аутосомалар , ал Х- және У-хромосомаларды жыныс хромосомалары деп атайды. Аутосомаларды әдетте А әрпiмен белгiлейдi. Осы белгiлердi пайдалана отырып дрозофиланың аналықтары мен аталықтары формулаларын мынандай етiп жазуға болады: ♀ = 6А + ХХ; ♂ = 6А + ХУ Аналығының төрт жұп хромосомаларының бәрi бiрдей болғандықтан оның жұмыртқасында бiртиптес төрт хромосома (3А+Х) болады. Аталықтарының жыныс клеткалары гетероморфты болғандықтан оның спермияларының жартысында Х-хромосома (3А+Х), ал жартысында У-хромосома (3А+У) болады. Жыныс хромосомалары жөнiнен бiрдей гаметалар беретiн жынысты гомогаметалы , ал жыныс хромосомалары екi типтес гаметалар беретiн жынысты гетерогаметалы жыныс деп атайды. ХХ-гомогаметалы аналық жыныс, ал ХУ- гетерогаметалы аталық жыныс. Егер жұмыртқа Х-хромосомасы бар спермамен ұрықтанса, онда хромосомалық формуласы 6А+ХХ болатын зигота, ал У-хромосомасы бар спермамен ұрықтанса, онда хромосомалық формуласы 6А+ХУ болатын зигота пайда болады. Бiрiншi зиготадан аналық, ал екiншi зиготадан аталық шыбындар шығады, және аталықтары мен аналықтарының сандық қатынасы бiрдей, яғни 1:1 болады. Дрозофиланың жынысын анықтау Адамның жынысы да жыныс хромосомаларымен анықталады. Әйелдiң дене клеткаларында 22 жұп аутосомдар және екi Х-хромосомалар, ал еркектiң дене клеткаларында 22 жұп аутосом, бiр Х-хромосома және бiр У-хромосома болады. Жұмыртқаның хромосомалық формуласы 22А+Х, ал сперма екi сортты болады: 22А+Х және 22А+У. Егер ұрықтануға Х- хромосомасы бар спермийлер қатысса қыз бала дамитын зигота, егер жұмыртқаклетка У- хромосомасы бар спермиймен ұрықтанса ұл бала дамитын зигота пайда болады. Екiншi тип - Protenor ( су қандаласының басқа туысы ). Басқа да насекомдардың, оның iшiнде, мысалы, қабыршық қанаттылардың , теңiз құрты анциракантустың т.б. жынысы осы типтiң жыныс хромосомаларымен анықталады. Protenor аналықтарының дене клеткаларында 14 хромосома, ал аталықтарының дене клеткаларында 13 хромосома болады. Аталықтарындағы Х- хромосоманың жұбы болмайды. Аналықтары гомогаметалы жыныс және гаметалардың бiр ғана типiн (6А+Х) түзедi. Ал, аталықтары гетерогаметалы жыныс болғандықтан гаметалардың екi типiн ♀ ♂ Х Х жүктеу/скачать 1,35 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|