Дәріс Генетика пәні. Қысқаша даму тарихы. Генетиканың зерттеу әдістері. Дәрістің мақсаты
жүктеу/скачать 1,35 Mb. Pdf көрінісі
|
Краткий конс.лек. genetics
| 2 Тiркесу топтары. Кроссинговер
Гендер тiркесу құбылысы ашылғаннан кейiн Т.Морган мен оның қызметтестерi бiр жұп гомологты хромосомада орналасқан гендердiң тұтасымен тұқымқуалап тiркесу топтарын құрайтындығын анықтады. Белгiлi бiр топқа жататын гендердi будандастыру кезiнде бiр-бiрiмен тiркесетiндiгi байқалды, ал әртүрлi топтарға жататын гендер бiр-бiрiне тәуелсiз тұқым қуалайды. Жүргiзiлген зерттеулердiң нәтижесi гендердiң тiркесу топтарының саны хромосомалар жұптарының санына сәйкес келетiндiгiн көрсеттi. Мысалы, дрозофила шыбынында 4 жұп хромосома және 4 тiркесу тобы, арпа мен бұршақта 7 жұп хромосома және 7 жұп тiркесу тобы, жүгерiде 10 жұп хромосома және 10 жұп тiркесу тобы, қызанақта (томат) 12 жұп хромосома және 12 жұп тiркесу тобы бар. Кейiннен бұлардан басқа да көптеген өсiмдiктер мен жануарларда тiркесу топтары зерттелдi. Адамның 23 жұп хромосомаларына сәйкес келетiн 23 тiркесу топтарының болатындығы анықталды. Осы күнге дейiн тiркесу топтарының саны хромосома жұптарының санынан артық болып келетiн бiрде-бiр организм табылмаған. Әрбiр жеке организм әртүрлi гендердiң көптеген аллельдерi бойынша бiр-бiрiнен айырмашылықтары бар аталық және аналық гаметалардың қосылуы нәтижесiнде пайда болады. Жоғарыда аталып көрсетiлгендей екi тiркескен гендер бойынша айырмашылықтары бар организмдердi будандастырғанда: AB AB х ab ab , дигетерозиготалы форма ab AB пайда болады. Толық тiркесу жағдайында дигетерозигота тек екi түрлi ғана гаметалар түзедi: АВ және ав . Талдаушы будандастыру кезiнде зиготалардың екi класы пайда болады: ab AB және ab ab , олардың әрқайсысы 1 : 1 тең болады. Екi кластың да дарабастары өздерiнiң ата-аналарының белгiлерiн қайталайды. Мұндай көрiнiс талдаушы будандастыру кезiнде дигибридтi ажырау емес моногибридтi ажырауды еске түсiредi. Дегенмен толық тiркесу құбылысымен қатар заңды түрде толымсыз тiркесу құбылысы да болып отырады. Толымсыз тiркесу құбылысы жағдайында генотипi ab AB гетерозиготалы дарабастарды рецессивтi ab ab формалармен будандастырғанда олардың ұрпағында жаңа белгiлерi бар дарабастар пайда болады: ab Ab және ab aB . Мұндай жаңа фенотиптер рекомбинанттар деп аталады. Ажырау барысында зиготалардың жаңа кластарының пайда болуы екi ген бойынша гетерозиготалы формалардың гаметогенезi процесiнде тек қана АВ және ав емес, сонымен қатар Ав және аВ гаметалары да түзiлетiндiгiн көрсетедi. Олай болса F 1 буданына бiр ғана хромосомамен келген гендер, одан гамета түзiлу кезiнде қандай да бiр жолмен ажырап кетедi. Гендердiң жаңа үйлесiмi бар мұндай гаметалары қалай пайда болды? Демек, олар тек гомологты хромосомалардың арасында бiр-бiрiмен бөлiмдерiн алмастыру, яғни кроссинговер кезiнде пайда болуы мүмкiн. Сонымен кроссинговер ұқсас (гомологты) хромосомаларда болатын гендердiң жаңа үйлесiмiн қамтамасыз етедi. Кроссинговер құбылысы да тiркесу сияқты барлық жануарлар мен өсiмдiктерге және микроорганизмдерге тән құбылыс. Кроссинговер тек гендер гетерозиготалы ( ab AB ) болғанда ғана байқалады. Гендердiң гомозиготалы AB AB және ab ab қалпында хромосомалардың айқасуын көре алмаймыз, себебi, ұқсас гомологты бөлiктердiң алмасуы гаметаларда және ұрпақта гендердiң жаңа комбинацияларын бермейдi. Хромосомалардың айқасуы туралы, пайда болған рекомбинанттардың жиiлiгiне генетикалық талдау жасау негiзiнде ғана, яғни мейоздағы хромосомаларға цитологиялық зерттеулер және гендердiң жаңа үйлесiмi бар зиготаларға талдаулар жүргiзу арқылы ғана пiкiр айтуға болады. Тiркесу және айқасуға мысал ретiнде К.Гетчинсонның жүгерiмен жүргiзген тәжiрибесiн қарастырайық. Тұқымы тегiс, боялған өсiмдiкпен ( жүктеу/скачать 1,35 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|