Дәріс Генетика пәні. Қысқаша даму тарихы. Генетиканың зерттеу әдістері. Дәрістің мақсаты

Жылқылардың түсiн анықтайтын гендердiң әрекеттесуi 
 
Бұл ажырауда кәдiмгi дигибридтi будандастырудағы 9:3:3:1 қатынасының өзгерген түрi болып 
табылады. 
 
3 Полимерия 
Полимерлi гендер бiрiгiп бiр ғана белгiнi анықтайтындықтан, оларды бiркелкi әрiптермен 
белгiлейдi, ал әр түрлi аллельдер жұбын сандар көрсетедi. Сонымен қандай да болсын бiр белгiнiң 
көрiнуiне (қалыптасуына) бiрiгiп әсер ететiн аллельдi емес гендердi 
полимерлi гендер
деп атайды, 
ал ондай гендердiң өзара әрекеттесуiн 
полимерия
дейдi. Полимерия көбiнесе сандық белгiлерге 
әсер етедi. Ондай белгiлерге фенотиптiк кластарға дәл бөлiп жiктеуге болмайтын, тек өлшеу, 
санау, талдау арқылы ғана баға беруге болатын белгiлiр (биiктiк, масса, өсу жылдамдығы, 
өсiмталдығы т.б.) жатады. Мысалы, құрамына екi жұп доминантты гендер енетiн зиготаны – 
А
1
А
1
А
2
А
2
, дигетерозиготаны -
А
1
а
1
А
2
а
2
, ал сол гендер бойынша рецессивтi форманы 
а
1
а
1
а
2
а
2
деп 
белгiлейдi. Полимерияға мысал ретiнде жұмыршақ (
тұмар шөп
) жемiсi (
бұршаққын
) пiшiнiнiң 
тұқым қуалауын қарастыруға болады. Бұл бұршаққындар үшбұрышты немесе сопақша болады. 
Сопақша бұршаққындар аллельдi емес екi рецессивтi гендер гомозиготалы болса ғана (
а
1
а
1
а
2
а
2
) 
пайда болады. Доминантты аллельдердiң (
А
1
және 
А
2
) екеуi, тiптi олардың бiреуiнiң ғана генотипте 
болуы бұршаққынның үшбұрышты пiшiнiнiң дамуын қамтамасыз етедi. Сондықтан үш бұрышты 
бұршаққынның пайда болуын анықтайтын генотипi 
А
1
А
1
А
2
А
2
өсiмдiктерiн сопақша бұршаққынның 
пайда болуын анықтайтын генотипi 
а
1
а
1
а
2
а
2
өсiмдiктерiмен будандастырса, 
F
2
-де үшбұрышты 
және сопақша бұршаққындар 15:1 қатынасында түзiледi (15/16 
А
1
--- 
және
--А
2
- 
: 1/16 
а
1
а
1
а
2
а
2
). Бұл 
мысалда, әр жұпқа жататын екi геннiң доминантты аллельдерi 
А
1
және 
А
2
бiрдей белгiнiң - 
бұршаққынның үшбұрышты формаларының дамуын анықтайды. Осындай ұқсас фенотиптiк 
көрiнiс беретiн аллельдi емес гендер 
бiр мағыналы гендер
деп аталады. 15:1 қатынасындай болып 
ажырау бiрыңғай әсер ететiн екi геннiң (
А
1
А
2
) болатындығымен түсiндiрiледi. Сонда барлық 
генотиптер: 
А
1
-А
2
-, А
1
-а
2
а
2
, а
1
а
1
А
2
- бiркелкi фенотиптiк сипатта - үшбұрышты бұршаққынды 
болады. Полимерлi гендердiң мұндай әрекетiн 
кумулятивтiк емес полимерия 
деп атайды.
Полимерлi гендердiң өзара әрекеттесуiне мысал ретiнде бидай дәндерi бояуының тұқым 
қуалауын алуға болады. 
Тұқым қабығындағы қызыл бояу дәндердiң ақ бояуына доминанттылық етедi. Кейбiр 
будандастырудағы комбинацияларынан моногибридтi будандастыру сияқты, 
F
2
-де 3 қызыл дәндi 
өсiмдiкке 1 ақ дәндi өсiмдiктен келедi. Будандастырудың басқа комбинацияларында 
F
2
-де әр 15 
қызыл дәндi өсiмдiктерге 1ақ дән қатынасында ажырайды. Бидайда қою-қызыл дәндерi бар 
өсiмдiктермен қатар ашық-қызыл және қызғылт дәндерi бар өсiмдiктер де болады. Дәндер 
бояуындағы мұндай айырмашылық аллельдi емес екi жұп полимерлi гендердiң 
кумулятивтiк
немесе 
аддитивтiк 
(
жинақтаушы
) әсерлерiнiң нәтижесi. Мұнда дәндер қабығындағы қызыл 
пигменттiң мөлшерi (осыған байланысты қызыл бояумен боялу қарқыны) тиiстi өсiмдiктер 
генотиптерiндегi доминантты полимерлi гендердiң санына тәуелдi болады. Доминантты гендерi 
бар дәндердiң түсi қою-қызылдан ашық қызылға дейiнгi реңде өзгерiп отырады. 
Егер қызыл бояудың доминантты гендерiн 
А
1
және 
А
2
деп, ал олардың рецессивтi 
аллельдерiн 
а
1
және 
а
2
деп белгiлесек, онда 1/16 қою-қызыл дәндерi бар өсiмдiктердi 
А
1
А
1
А
2
А
2
 
(төрт доминатты аллельдерi бар), 4/16 жәй қызыл дәндерi бар өсiмдiктердi 
А
1
А
1
А
2
а
2
және 
А
1
а
1
А
2
А
2
(үш доминантты аллельдерi бар), 6/16 ашық қызыл дәндерi бар өсiмдiктердi 
А
1
а
1
А
2
а
2
,
А
1
А
1
а
2
а
2
 

жүктеу/скачать 1,35 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: