Дәріс коспектісі «Климаттың өзгеруі және жасыл энергетика»
Энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру
жүктеу/скачать 2,94 Mb.
|
конспект лекция каз
| 5 Энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру
5.1 Жаһандық климаттың өзгеруі және энергия тиімділігі ХХ ғасырдың 20-жылдарынан бастап өндірістік ресурстарды тұтыну соңғы өнімдерге қарағанда тез өсті. Реформа жылдарында ЖІӨ төмендеуінің әсерін ескере отырып, КСРО – ның жалпы ішкі өнімінің меншікті энергия сыйымдылығы 20% - ға дерлік өсті, оның көрсеткіші (СМТ валюталарының сатып алу қабілетінің паритеті бойынша есептеу кезінде) Жапония, Батыс Еуропа мен АҚШ-тың дамыған елдерінің деңгейінен бірнеше есе асып түсті. Соңғы жиырма жылда дамыған елдерде энергия тиімді экономикалық өсу байқалды (ЖІӨ өсімінің 1% - ы энергия тасығыштарды тұтыну өсімінің орташа есеппен 0,4% - ын ғана құрады). Нәтижесінде жалпы ішкі өнімнің энергия сыйымдылығы осы кезеңде әлем бойынша орта есеппен 19% — ға, ал дамыған елдерде 21-27% - ға азайды. Бұрынғы Кеңес Одағы елдерінде терең экономикалық дағдарыстың салдарынан ЖІӨ-нің энергия сыйымдылығы ұлғайды (тек соңғы жылдары экономиканың қалпына келуіне қарай ол төмендей бастады, СМТ бойынша 2004 жылы 2000 жылғы деңгейден шамамен 77,5% - ды құрады). Мемлекеттің энергетикалық саясатын дамытудың маңызды міндеті мен негізгі бағыты энергия үнемдеуді жүргізу, оны басымдықпен қаржыландыру және тиісті құқықтық базаны қабылдау болып табылады. Энергияны үнемдеу мемлекеттің тұрақты даму моделін әзірлеуде шешуші рөл атқарады. Энергия үнемдеу (дәлірек айтқанда, отын мен энергияны пайдалану тиімділігін арттыру) мемлекеттік энергетикалық саясаттың алдағы перспективадағы жоғары басымдықтарының бірі болып табылады. Бұл ондаған жылдар бойы энергияны тиімсіз пайдалану Ресейде энергияны үнемдеудің пайдаланылмаған әлеуетін құрғанына байланысты, әртүрлі бағалаулар бойынша, елдің қазіргі заманғы энергия тұтынуының 35-тен 45% - на дейін жетеді. Бұл әлеует негізгі өндірістік қорлардың технологиялық жетілмегендігімен, сондай-ақ отын мен энергияны пайдалануды есепке алу мен бақылаудың нашар жолға қойылған және қазіргі заманғы техникалық құралдармен қамтамасыз етілмеген дәстүрлі энергия өндіргіштігі мен шаруашылықсыздығымен байланысты. Отынды жағу және қазандық агрегаттарының тиімділігін арттыру үдерістерінен бастап энергия тасығышты тасымалдау жүйесіне дейін және оны соңғы тұтынушыларда пайдалануға дейін энергияны түрлендірудің барлық циклі жаңғыртылуы және жетілдірілуі тиіс. Энергия үнемдеудің перспективалық бағыттары энергетикалық ресурстарды тұтынуды едәуір қысқартуға мүмкіндік береді: энергия тұтынуды есепке алу және реттеу жүйелерін енгізу кезінде — 70% — ға дейін, кәсіпорындарды ішкі энергиямен жабдықтау схемаларын жетілдіру кезінде-20% - ға дейін. Қолда бар әлеуетті іске асыру қоршаған ортаға жүктемені бір мезгілде қысқарту, ауа, су және жер сияқты барлық салаларға зиянды заттардың шығарындыларын азайту кезінде елдің энергетикалық қауіпсіздігін аз шығынмен арттыруға мүмкіндік береді. Энергия үнемдеудің қазіргі әлеуеті 360-430 млн. ш.о.т. құрайды. Оның үштен бір бөлігі отын-энергетика салаларында (оның ішінде төрттен бірі — электр энергетикасы мен жылумен жабдықтауда), тағы 35-37% — өнеркәсіпте және 25-27%-тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығында шоғырланған . Энергия үнемдеу әлеуетінің шамамен 20% - ын немесе жылына 70-85 млн. ш.о.т. 15 АҚШ долларына дейінгі шығындармен іске асыруға болады. ш.о.т. үшін, яғни елде қолданыстағы қазандық-пеш отынының бағасы кезінде. Ең қымбат іс-шаралар (құны 50 доллардан жоғары). 1 ш.о.т. үшін) энергия үнемдеу әлеуетінің шамамен 15% - ын құрайды. Құны 20 доллардан 50 долларға дейінгі іс-шараларды іске асыру энергия ресурстарын құрылымдық үнемдеудің есептік көлемімен салыстыруға болатын энергия үнемдеу әлеуетінің қалған үштен екісін қамтамасыз ететін (жылына 220-280 млн. ш.о.т.) үшін елеулі нысаналы инвестициялар талап етіледі: 7-ден 17 млрд. 2010 жылға дейінгі кезеңде және 25-тен 50 млрд. келесі онжылдықта. Энергия үнемдеудің барлық әлеуетін іске асыру 15 жылға дейін созылады. Экономика құрылымын қайта құру және энергияны үнемдеудің технологиялық шаралары жалпы ішкі өнімнің энергия сыйымдылығын 2010 жылға қарай 26-27% - ға және қаралып отырған кезеңнің соңына қарай 45-тен 55% - ға дейін төмендетеді деп көзделуде. Бұл ретте экономиканың болжамды өсімінің жартысына дейін энергия шығындарын ұлғайтпай, оны құрылымдық қайта құру есебінен алуға болады, тағы 20% технологиялық энергия үнемдеуге мүмкіндік береді және жалпы ішкі өнім өсімінің үштен біріне жуығы энергия шығынын ұлғайтуды талап етеді. Энергияны көп қажет ететін салалардың дамуын тежеу және технологиялық энергия үнемдеуді қарқындату экономиканың 20 жыл ішінде 2,3–тен 3,3 есеге дейін өсуі кезінде энергияны тұтынудың 1,25 — 1,4 есе және электр энергиясын тұтынудың 1,35–1,5 есе өсуімен шектелуге мүмкіндік береді. Нәтижесінде Ресейдің ішкі нарығындағы бастапқы энергия ресурстарына қажеттілік 2010 жылға қарай 1020-1095 млн.т., ал 2020 жылға қарай 2 — дәрісті құрайды. Отын-энергетика кешенін дамыту ерекшеліктері 50 1145-1270 млн. ш.о.т. Энергия үнемдеу әлеуетін іске асыру, отын мен энергияны пайдалану тиімділігін дамыған мемлекеттер деңгейіне дейін арттыру және сол арқылы ел экономикасын дамудың энергия үнемдейтін жолына көшіру үшін жағдай жасау "энергетикалық стратегия" мен "энергия тиімді экономика" БФС басымдығы болып жарияланды. Қалыптасқан жағдайларда мемлекеттің энергетикалық саясатының басымдықтарын өндірістің барлық технологиялық сатыларында энергия ресурстарын пайдалану тиімділігін арттыруға және энергия үнемдеуге қаражат салуға ынталандыру жасауға көшірудің объективті негізделген қажеттілігі бар. Сарапшылардың бағалауы бойынша энергия үнемдеудің капиталды қажетсінуі ОЭР өндірісі көлемінің өсуінен 2 есе төмен, бұл ОЭК-те босатылған инвестицияларды экономиканың басқа салаларында пайдалануға мүмкіндік береді. Нәтижесінде ЖІӨ энергия сыйымдылығының 1 кг у. т. /долл. АҚШ долларына төмендеуі (3,5%) ОЭК инвестициялық сұраныс үлесінің 0,25–0,3%–ға қысқаруына және экономикалық даму қарқынының 0,03-0,035% - ға өсіміне сәйкес келеді. Айта кету керек, энергияны үнемдеуге арналған инвестициялар мен үнемделген мөлшерге сәйкес келетін энергияны өндіруге қажетті шығындар арасындағы шығындар 1:2,5–8 құрайды. Энергия ресурстарын тұтынушыларда энергия үнемдеу іс-шараларын іске асыру энергия өндірісін тиісінше ұлғайтуға (оның ішінде, ОЭР өндіруді өсіруге) арналған шығындарды жүзеге асыру үшін инвестициядан 3-4 есе аз талап етіледі. ЖІӨ-нің меншікті энергия сыйымдылығының 1%- ға төмендеуінен болатын макроэкономикалық әсер ұлттық табыстың 0,4% - ға өсуімен бағаланады. Энергия үнемдеу және энергияны тиімді пайдалану жөніндегі іс-шаралар өңірлерді әлеуметтік-экономикалық дамыту бағдарламаларының, оның ішінде өңірлік энергетикалық бағдарламалардың міндетті бөлігі болуға тиіс. Сонымен бірге, федералды және аймақтық мақсатты энергия үнемдеу бағдарламаларының орындалуын талдау олардың жоғары қайтарымдылығына қарамастан, орындау баяу қарқынмен жүретінін, бюджеттік қаржыландыру іс жүзінде жоқ екенін және басқа көздерді пайдалану үшін ынталандырудың тиімді механизмі жоқ екенін көрсетті. Энергия үнемдеу бойынша нақты жұмыс кәсіпорындар деңгейінде жүреді, бірақ олардың көпшілігінде бұл үшін жеткілікті қаражат жоқ, жеңілдетілген салық салу механизмі іс жүзінде жұмыс істемейді. Құрылған энергия үнемдеудің нормативтік-құқықтық базасы қазіргі уақытта федералды және аймақтық деңгейде тиімсіз жұмыс істейді. Тұтынылатын энергия ресурстарына Тарифтердің қазіргі деңгейі бұрынғысынша кәсіпорындардың энергия үнемдеуге мүдделілігіне ықпал етпейді. Экономикалық құралдардың ішінде неғұрлым тиімді тетік салық салу болып табылады, ол арқылы энергия өндірудегі негізгі екпін энергия үнемдейтін технологияларға, ал кейіннен ОЭК объектілерінен жоғары экологиялық жүктемені ескере отырып, шығарындылар деңгейі төмен экологиялық таза өнеркәсіптік технологияларға ауыстырылуға тиіс. Энергияны пайдалану тиімділігін арттыру және энергия тұтынудың өсуін төмендету мақсатында кәсіпорындарда энергетикалық аудиттерді үнемі жүргізу және пайдаланылатын энергияның статистикалық есебін және 2002-2005 жылдарға және 2010 жылға дейінгі перспективаға арналған "энергия тиімді экономика" 8 федералдық мақсатты бағдарламасын ұйымдастыру қажет. Кәсіпорынның бірыңғай кешенді экологиялық-энергетикалық паспортын әзірлеуге көшкен жөн, онда экологиялық мониторингпен қатар негізгі энергетикалық параметрлерге бақылау жүргізген жөн. Қазіргі уақытта федерацияның барлық субъектілерінде ОЭК-ті дамытудың аймақтық бағдарламалары жоқ. Жекелеген өңірлерде энергетикалық стратегиялар әзірленді, олар өз мәні бойынша өңірдің әлеуметтік-экономикалық даму тұжырымдамасының құрамдас блогы болып табылады. Талдау көрсеткендей, олар, әдетте, ресурстар, орындау мерзімдері, қоршаған ортаға жүктеме бойынша өзара келісілмеген ЖЭК жекелеген салалары бойынша инвестициялық жобалар жиынтығы болып табылады, бұл олардың іске асырудың бастапқы кезеңінде орындалмауын анықтайды. Егжей-тегжейлі экологиялық блогы бар және экологиялық талаптарды (барлық ортаға ластану шығарындылары бойынша шектеулерді) басым түрде орындай отырып, Өңірлерді әлеуметтік-экономикалық дамытудың негізгі нысаналы қондырғыларын іске асыруға бағытталған өзара байланысты іс-шаралар кешені ретінде өңірлік отын-энергетикалық бағдарламаларды (ӨЭБ) әзірлеу қажет болып көрінеді. Энергия үнемдеу әлеуетін іске асыруға, қоршаған ортаға жүктемені азайтуға, демек, энергетикалық қауіпсіздік деңгейін арттыруға бағытталуы тиіс энергия тапшылығы бар өңірлер үшін ОЭК әзірлеу ерекше өзекті. Энергетикалық тиімділікті арттыру дәрежесі энергетикалық сектордың ғана емес, жалпы экономиканың да ұзақ мерзімді даму перспективаларын айқындап береді. Сонымен қатар, "энергиялық тиімді экономика" БФҚ орындалуы туралы соңғы деректер белгілі бір алаңдаушылық туғызады. Экономиканың энергияны көп қажет ететін өсуге бағдарлануы технологиялық артта қалушылықтың консервациялануына және энергия ресурстарына ішкі сұраныстың озыңқы өсуіне қауіп төндіреді, соның нәтижесінде олардың өндірісі өсуінің ең жоғары техникалық іске асырылатын көрсеткіштеріне қол жеткізілген кезде де оларға деген сұраныс импортты кеңейту немесе (және) экспортты шектеу жолымен қамтамасыз етілуі мүмкін. Сондықтан осы саладағы мемлекет саясатының мақсаты энергия ресурстарын тұтынушыларды ынталандыратын шаралардың кең спектрін пайдалана отырып, энергия тиімділігін арттырудың белгіленген стратегиялық бағдарларына қатаң және сөзсіз қол жеткізу болып табылады: энергияны аз қажет ететін өңдеу салалары мен қызмет көрсету аясының пайдасына экономиканы құрылымдық қайта құру; технологиялық энергия үнемдеу әлеуетін іске асыру. Міндет мақсатты мемлекеттік саясат есебінен энергия ресурстарын тұтынушылардың энергия үнемдеуге инвестиция салуға мүдделілігін қамтамасыз ету, ықтимал қаржылық-экономикалық тәуекелдерді азайта отырып, қызметтің осы саласына капитал салу үшін неғұрлым тартымды жағдайлар жасау болып табылады. Соңғы жылдар ішінде Қазақстан Республикасында энергия тиімділігі мен энергия үнемдеуді арттыру мәселелеріне ерекше назар аударылуда. Қазіргі уақытта осы салада нормативтік құқықтық база құрылған және ҚР Мемлекеттік органдары экономика салаларын жаңғырту, кәсіпорындарды техникалық реттеу және энергетикалық есепке алу тетігін енгізу, басқару Сапасын және өндірістік персоналдың біліктілігін арттыру, сондай-ақ халық арасында энергия үнемдеуді насихаттау және энергия тиімділігін арттыру жобаларының инвестициялық тартымдылығын арттыру жөніндегі іс-шараларды ескере отырып, энергия тиімділігінің толыққанды жүйесін құру бойынша белсенді жұмыс жүргізуде. Мәселен, Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 29 қаңтардағы "Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері" атты Қазақстан халқына Жолдауында және Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010 - 2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламада энергия үнемдеу саласында ЖІӨ-нің энергия сыйымдылығын 2015 жылға қарай кемінде 10% - ға және 2020 жылға қарай 25% - ға төмендету бойынша міндет қойылған. Алайда, " энергия үнемдеу 2020 "республикалық бағдарламасы елдің алдына 2020 жылға қарай ЖІӨ-нің энергия сыйымдылығын 40% - ға төмендету жөнінде неғұрлым өршіл мақсаттар қойып отыр. Бұдан басқа, энергия тиімділігін арттырудың кешенді, өңірлік және салалық жоспарлары іске асырылуда. Осы салада стандарттау жөніндегі техникалық комитет құрылды. 2012 жылғы қаңтарда "энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру туралы" және "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының заңдарын қабылдау осы саладағы мемлекеттік саясатты дамытудың маңызды кезеңі болды. Аталған заңдар шеңберінде 22 Нормативтік құқықтық акт қабылданды: 1. Қыздыру шамдарын пайдалануға тыйым салуды кезең-кезеңімен енгізу; 2. Өнеркәсіп өнімдері мен қызметтерінің барлық түрлері үшін энергия тұтыну нормативтерін енгізу. Барлық өнеркәсіптік кәсіпорындар осы стандарттарға сәйкес келуі керек; 3. Көліктің барлық түрлері, Электр қозғалтқыштары үшін, сондай-ақ, үйлер, құрылыстар, ғимараттар және олардың жобалық құжаттамалары үшін энергия тиімділігі жөніндегі міндетті талаптарды енгізу; 4. Үйлердің, құрылыстардың, ғимараттардың энергия тиімділігі сыныптарын және оларды айқындау мен қайта қарау қағидаларын енгізу; 5. Өнеркәсіптік кәсіпорындар мен ғимараттарда энергия аудитін жүргізу қағидаларын қабылдау; 6. Жылына 1500 т.б. т. (1050 Б. ж.) астам тұтынатын кәсіпорындарда энергия менеджменті жүйесін енгізу бойынша талаптарды енгізу. 7. Энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру саласындағы уәкілетті орган, облыс әкімдігі және энергетикалық ресурстардың ірі өнеркәсіптік тұтынушысы арасында үшжақты негізде жасалатын энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру саласындағы үлгілік ерікті келісімді бекіту. Осындай келісім жасасқан субъектілер үшін жергілікті өкілді органдар қоршаған ортаға шығарындыларға төлемақы ставкаларын көтермеуге құқылы болады; 8. Энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру мәселелері бойынша жергілікті атқарушы органдардың қызметін бағалау тетігін енгізу; 9. Энергия аудитін және (немесе) энергия үнемдеу сараптамасын жүзеге асыратын жеке және заңды тұлғаларды қайта даярлау және біліктілігін арттыру, сондай-ақ, энергия менеджменті жүйесін құру, енгізу және ұйымдастыру жөніндегі оқу орталықтары қызметінің қағидаларын бекіту. жүктеу/скачать 2,94 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|