Дәріс Пәнге кіріспе Қарастырылатын негізгі сұрақтар
Дәріс 3. Сана және бейсаналық
жүктеу/скачать 0,57 Mb. Pdf көрінісі
|
Д ріс П нге кіріспе арастырылатын негізгі с ра тар
| Дәріс 3. Сана және бейсаналық
Қарастырылатын негізгі сұрақтар: 1. Сана және бейсаналықтың пайда болуы мен дамуы. 2. Сана және саналанбайтын психикалық үрдістер. 3. З. Фрейд пен К. Юнг еңбектеріндегі бейсаналық мәселесі. 4. Кеңестік психологтар жұмысындағы бейсаналық мәселесі. Фрейд тұлға құрылымында 3 негізгі компонентті ажыратады («ол»- «оно»), эго ( «мен») және супер эго( «жоғары мен»- «сверх-я»). Ид бейсаналық санасына ығыстырылған инстинктердің алаңы болып табылады. Эго біржағынан, бейсаналы инстинктерге жалғасса, екінші жағынан, шынайылықтың нормалары мен талаптарына бағынады. Супер-эго дегеніміз қоғамның ғибратты бастауларының жиынтығы, ол «цензор» ролін атқарады. Сонымен ид пен супер-эго талаптары үйлеспейтіндіктен эго үнемі конфликтіде, ол қорғаныс механизміне (ығыстыру, сублимация) жүгінуіне тура келеді. Ығыстыру санасызтүрде жасалады. Бейсаналық саласына «көшетін» мотивтер, күйзелулер «цензор» үшін жарамды символдар, әрекеттер түрінде қалып, әсер ете береді. Психоанализдің негізін салушы Австрия психиаторы З.Фрейд. Қазіргі күнге дейін тұлға психологиясына әсер ететін, кең таралған теориялардың бірі-фрейдизм. Бұл теория клиникалық кезеңде пайда болған. Теория құрастырушысы - З.Фрейд. Кейін фрейдизмнің іргесінде шартты түрде неофрейдизм теорияларының тобына біріктілген бір қатар теориялар пайда болған. Фрейд бірнеше жыл бойы Сальпетриедегі (Париж) атақты француз неврологы Ж.Шарконың клиникасында және нансидегі Бернгеймнің клиникасында жұмыс жасай жүріп невроздар терапиясымен танысқан болатын. Өткен ғасырдың 90-жылдың басында Й.Брейермен бірге гипноздық катарсис тәсілін пайдаланыды. Кейін гипноздық сендіру практикасын тастап түстерді жору интерпритациясын, еркін туындайтын ассоциацияларды, ескертулерді, естен шығаруды зерттеуге көшкен. Осындай материалды талқылауды Фрейд психоанализ тәсілі деп атап, оны психотерапияның жаңа техникасына баламаламаған. Юнг психоаналитикалық бағыттың көрнекті өкілі. Швеция психологы, психиатры. Психоанализдің аналитикалық психология деп аталған бағыттың негізін қалаушы. Бұл пәндермен қатар Юнг философия, теология мәселесімен терең айналысты. Юнг өз кәсібі әрекетінің басынан бастап -ақ психикалықтың бейсаналы жемістері олрдың субъект үшін мәні туралы сұрықтармен айналысты. Бейсаналы сфераға эндопсихологиялық функциалар арқылы жақындаймыз. Санадан тыс процестерді тікелей бақылау мүмкін емес, ұжымдық бейсаналы деңгейдің мазмұны архетиптер құрайды. Архетиптер Юнг бойынша саналы жанның негізгі- эмоциялардың нұсқауларының жүйесі. Архетиптер негізгі мифологиялық мотивтер бар. Адам психологиясындағы ұжымдық бейсаналы сфераға, сондай-ақ тарихи қалдықтар мен естеліктер енеді. Өзінің ер адаммен әйел адамның ретіндегі түсінігі. Әйел адамда маскулеттік мазмұнға ие. Юнг бойынша әрбір ер адамда өзінің терең бейсаналы сферада әйел ретіндегі, ал әйел адамда ер адам ретіндегі образ бар. Бұл образ бейсаналы болған, бұл реалды өмірде өзі таңдаған ер. Адам өз психологиясының ең терең қабатында жеке индивид болып қалмайды. Олардың психологиялық жаны бүкіл адамзат психологиясымен бірігеді. Барлық адамның психологиялық фундаменталды құрылымы бірдей. Алдымен ұжымдық одан кейін барып индивидуалды бейсаналы сфера, одан кейін сана сферасы қалыптасады.Архетиптер қандай-да бір образ болып көрінеді. Архетипке тән «персона» «анимус». «Персона» (маска) -ол белгілі бір әлеуметтік рөл және қоғамда өзін көрсететін жолы. Юнг бойынша персона сондай-ақ конформдылық архетип табылады. «Анимус» ( рух)- индивидуалды бейсаналы бөлімнің құрамы. Индивид үшін жағымсыз, санадан тыс деңгейге ығыстырған адамның адамға проекцияланады. 1.Саналы бөлім. 2. Индивидуалды саналы бөлім. 3. Ұжымдық бейсаналы бөлім. Фрейд шәкірттерінің бірі- К.Юнг ұстазымен келісімге келе алмай бөлек бағытпен кеткен болатын. Оның себебі: Фрейдтің пансексуализм идеясында. Екеуінің арасындағы күрес материалдық емес, идеалистік позициаларда жүргізілген. Юнг өз жүйесін « аналитикалық психология» деп атаған. Юнг бойынша адам психикасына 3 деңгей кіреді: сана, жеке бейсаналық және ұжымдық бейсаналық. Адамның тұлға құрылымында анықтаушы роль атқаратын ұжымдық бейсаналық бұрын бүкіл адамзат есте қалдырған іздерден түзіледі. Ұжымдық бейсаналық жалпы сипатта. Ол тұлғаға әсер әтіп; туылғанынан бастап өзін өзі қалай ұстауын белгілейді. Ұжымдық бейсаналық та өз кезегінде түрлі деңгейлерден тұрады,ұлттық, нәсілдік әне жалпы адамзаттық тағылыммен анықталады. Ең терең деңгей адамның жануар болған ата-тегінің тәжірибесінен қаланған. Сонымен, Юнгтың анықтамасы бойынша ұжымдық бейсаналық- біздің көне ата-тегіміздің ақыл- парасаты, олардың өмір мен әлемді, құдай мен адамды тану жолдары. Юнг бойынша ұжымдық бейсаналықтан басқа жеке бейсаналықта бар, бірақ ол санадан бөлектенбеген. Бұрын ақыл сарапынан өткен, түсінікті болғанымен кейін ұмытылған немесе естен шығарылған күйзелістер жеке бас ақыл –ессіздігін құрайды. Белгілі жағдайда олар түсінікті болуы мүмкін. Жеке бейсаналық құрылымдық бірліктері- сезімдер, ойлар және естеліктер констелляциясы. Юнг бұларды кешендер деп атаған ( мысалы, үлкен билікті иемденуге ұмтылу- билік кешені болады). Юнг мұнымен қоса «мен» ұғымын енгізген. Ол адамнаң біртұтастыққа және ауыз бірлікке ұмтылуын білдіреді. Оның арқасында саналы мен бейсаналықтың арасында тепе- теңдік орнайды. «мен» әртүрлі болып көрініс беруі мүмкін. Ол көрініске тәуелді адамдардың белгілі типтерге ажыратуға болады. Өз заманында Фрейдпен келіспей бөлек жолмен кеткен шәкіртінің бірі-А.Адлер, жеке бас психологиясының негізін қалаушы.Ол Фрейдтің биологиялық теориясына қарсы шыққан. Адлер адамның бойындағы табиғи инстинкттерді емес, қоғамдық сезімді бағалап, оны «қоғамдық сезім» деп айтады. Ол сезім туа біткенімен оны әлеуметтік дамыту керек. Фрейдтің адамды туғаннан агрессивті, оның дамуы биологиялық қажеттіліктермен детерминденеді дегенімен Адлер тіпті келіспейді. Сонымен қатар, Адлер Фрейд айтып кеткен тұлғаны 3 инстанцияға бөлу идеясына да қарсы шығады. Адлердің түсінігі бойынша тұлға құрылымы біртұтас, ал тұлға дамуындағы детерминанттылығ -адамның басымдылыққа ұмтылуы. Алайда адамның бәрі оған ұмтылмайды. Дене мүшелері дамуында ақаулар болуы себебінен немесе кейде кішкентай кезінде қолайсыз әлеуметтік жағдайда сәтсіздігіне адам өзінің кемтарлығын сезіне бастайды. Осы тәрісдес сезімдерді жою мақсатымен сн алуан компенсация түрлеріне жүгінеді. Бақылауға арналған сұрақтар: 1.Адам санасы нені білдіреді? 2. Сана және бейнелелылық қайдан пайда болды? 3. Бейсаналық мәселесімен қандай ғалымдар айналысты? 4. «Анимус», «Персона» дегеніміз не жүктеу/скачать 0,57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|