Дәріс тақырыбы және тезистер Сағат көлемі
Ойлау мен сөйлеудің арақатынасы
жүктеу/скачать 442,13 Kb.
|
Қысқаша Дәріс тезистері
| Ойлау мен сөйлеудің арақатынасы
Адамның ойлауы мен сөйлеуі өзара қаншалықты берік түрде байланысқанын біз ойлау мен сөйлеудің жоғырғы деңгейде дамуынан, адамның ойлауының сөздік - логикалық қалыптасуында сөйлеу мен ойлаудың бір - бірімен тығыз байланысынан білеміз. Алайда, ойлаудың барлык түрлері міндетті түрде сөздік негізде жүзеге аспайды. Сөйлеуден тікелей байланысы жоқ ойлаудын түрлері болады. Бүл - кернекі - әрекеттік, көрнекі - бейнелік ойлау. Сондай - ақ ойлаумен байланысы жок сөйлеудің әртүрлілігі жатады. Мүндай сөйлеудің қарапайым түріне дене қозғалысы тілі деп аталатын жест, мимика, пантомимика жатады. Мүндай күрделірек сөйлеудің коммуникативтік түрін балалар ерте жаста, яғни 1 жастан 3 жаска дейін меңгереді. Бүл кәдімгі дыбыстық сөйлеуді балалар айналасындағы адамдармен қарым - катынас процесінде белсенді түрде қолданады., бірақ ерте жастағы балалр оны өзінің ойлауын үйымдастыру үшін колданбайды. Сейлеудің дамуының жалпы логикасына сүйенсек, филогенез үшін де. онтогенез үшін де сипатқа тән балалар басында сөйлеуді оның коммуникативтік фунуциясы үшін меңгеріп, сонан кейін ғана 4 жастаи кейін сөйлеудің интеллектуалдық функциясына назар аударады. Айтылғандардан адамның психикасында ойлау мен сөйлеу бір -бірінен бөлек және бірге өмір сүре алатынын көре аламыз. Бүдан шығптын мәселе сөздік - логикалық ойлауда сөйлеу мен ойлаудың органпкалык бірігуінің көрінісі. Бүл мәселені отандық психологияда алғаш қойып, талқылаған . І.С. Выготский болды және оның идеялары әлемдік психология ғылымында мойындалды. Сөздік - логикалык ойлаудағы ой мен сөз Выготский бойынша бір бірімен тығыз байланысты және оларды бөлу мүмкін емес. Айтыін-андардан шығатыны көптеген дамыған ғылымдар дәстүрінде күрделі қүбылыстарды элементтерге емес, бірліктерге бөледі және осы бойынша Выготскші сөздік -логикалық олйауды бірліктерге бөліп, оны сөздің мағынасы деп белпледі. Өзінің «Ойлау мен сөйлеу» деген белгілі кітабында Выготский сөздін мағынасын сөйлеудің шоғырлануы сиякты, ойлаудың шоғырлануына жатқызды. Мүны мынадан түсінуге болады. Сөздің мағынасы тілде айтылатын, адамдар жинақтаған сөздік түсініктің мазмүнын қосады. Сөздердің мағынасы, әдетте, белгілі бір тілге сәйкес түсіндірмелік сөздікте көрініс табады. Адамдар белгілі бір тілде бір -бірімен қарым - қатынас жасағанда, олар алдымен сөздердіи мағынасьш алмасып, өзара түсіністікке кол жеткізеді. Демек, сөздің мағынпсы - бүл сөйлеумен үздіксіз байланыс, яғни Выготский бойынша «сөплеуді шоғырлануына жатады». Алайда сөздің мағынасы - бүл да түсінік, ал түсппк ойлпуга катынасады. Сондықтан сөздін мағынасы ойлаудыц бірлігі болъш т;.:ібыладі::,:і.. Шындығында, Выготский айтканындай, ересек адамдардын ойлауъ:і мен сөйлеуінде сипатталған сөз бірден толыктай мағынаға ие болманды. Бул процесс өте үзақ, ол адамның онтогенезінде он шақты жыл алады. Бүдан біз ойлау мен сөйлеудің онтогенезде бірігу заңдылығын белгілейміз. Ойлау мен сөйлеудің бірігу процесі қалай жүреді? Бүл процесс ересек адамдардың балалармен қарым - қатынас жасай отырып, бірігіп тапсырманы шешу үшін қажет сөйлеуді баламен ақпарат алмасудың қүралы ретінде колдануынан басталады. Бала үлкендерге еліктеп 2-3 жаста сөйлеуді менгере бастағанда, бірлесіп тапсырманы шешуде өзінін жеке сөзін пайдаланады. Ойлау мен сөйлеудің бірігуінің алғашқы кезені осылай басталады. Ойлау мен сөйлеудің бірігуінің екінші кезеңі мынадай болады. Үлкендердің, өзінің тапсырмасын шешу процесінде кейде өзімен өзінін сөйлескенін бала бақылап, байкап, соларға еліктеп сондай әрекет жасайды. Бүл кезеңдегі балаларда /шамамен 3-4 жас/ эгоцентрикалык сөйлеу пайда болады. Алғаш рет бүған назар аударып, оған сипаттама берген Ж. Пиаже болды. Ол эгоцентрикалык сайлауды баланың ойнай отырып, қандай да бір қиыншылыққа тап болғанда пайда болатын баланың ойлау процесіндеі сәйлеу деп анықтады. Оларды жеңуге тырысуда балаға эгоцентрикалық сөйлеу көмектеседі. Эгоцентрикалық сөйлеу көп жағдайда іштей сейлеуді еске түсіреді. Ол ішкі сейлеу сияқты ойлау процесіне қызмет етеді жіне айналадағы карым -қатынас үшін қолданылмайды. Бүл ойларды эгоцентрикалық сөйлеудің табиғаты жөнінде Л.С. Выготский Ж. Пиажемен сырттай дауласуға баланың диалогтық ойлауының кемшілігін көрсететін сейлеу түрі деп есептеуде түжырымдады. Пиаже 6 жастык кезеңде эгоцентрикалық сөйлеудің қысқаруын балалардын ойлау логикасын меңгерудің белгісі ретінде қарастырды. Л.С. Выготский Ж. Пиажеге қарсы шыға отырып, эгоцентрикалык сөйлеудің қысқармайтынын, керісінше ішкі сөйлеуге өтетінін, сондыктан сырттан белсенді көрінуін тоқтататынын әділ түрде көрсетіп берд Эгоцентрикалық сөйлеу Выготскийдің ойынша, сыртқы, диалоггык сөйлеудің арасында сөйлеудің аралық формасы ретінде көрініп, қарым ..... катынас процесінде және ересек адаммен бірлесіп тапсырманы шешуде қызмет етеді. Ал ішкі сейлеу баланың ойлауының сөздік процесін қамтмды. Осы сыртқы сөйлеуден эгоцентрикалық сөйлеу арқылы ішкіге біртіндеп өту сөйлеу мен ойлаудың бірігу процесінің екінші кезеңінің мәнін корытындылады. Сөйлеу мен ойлаудың бірігуінің үшінші кезеңі баланың мектепке дайындық шағына келеді және жүйелік, мақсатқа бағытталған үйренуге түседі. Бүл уақытта баланың ақыл - ой іс - әрекетінде көп күш сөздж -логикалық ойлауға түседі және сондықтан ол ойлаудың баска түрлерінс қарағанда тез дами бастайды. Ойлау мен сөйлеу арасында калъіптаскан байланыс окытудың алғашкы және келесі кезеңдерінде ары қарай каркъіндм түрде дамуға ие болады.Мүндай қүбылыс жеткіншектік жаста болады. Дегенмен, ойлау сөйлеуден тәуелсіз және сөйлеу ойлаумен байланыссыз түрде дамуын жалғастыра береді және ойлау мен сөйлеудін бірігуі болғанда ойлаудың дамуының басты бағыты сөздік - логикальп ойлауды жетілдіреді, ал адам сөзі ұғым - түсініктерде кеңінен қолданылады. Көрнекі - әрекеттік ойлау өзінін алдағы дамуында практикалық ойлауға айналады, тіпті сөздік - логикалық және теориялык ойлауға жол бермей өз дамуында жоғары жетістікке жетеді. Көрнекі - бейнелік ойлау да ары карай жетілуін жалғастырып, өзінің қарқынды өзгерісінде өте жоғары деңгейде көрінеді. Мысалға, белгілі саясаткерлердің, іскер адамдардың ойлауы - бүл негізінен практикалық олйау және ол өмірлік маңызы бар мәселелерді шешуде ғалымдардың ойлауына жол бермейді. Дарынды суретшінің, жазушының, актердің көрнекі - бейнелік ойлауы - бүл көп жағдайда теориялык олйау емес, соған қарамастан ғалымның теориялық ойлауына жол бермейді. жүктеу/скачать 442,13 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|