Дәріс тақырыбы және тезистер Сағат көлемі
Жанжалдағы ұтымды мінез-құлық технологиялары
жүктеу/скачать 1,47 Mb.
|
Психология п ні туралы т сінік ж не оны даму тарихы
ҚҚТФ 15
| 15.2 Жанжалдағы ұтымды мінез-құлық технологиялары
Жанжалды өзара іс-қимыл субъектілерінің тиімді қарым-қатынас процесі қақтығыстағы олардың ұтымды мінез-құлқымен тікелей байланысты. Дауды шешу барысында эмоциялардың көбеюі – нашар "одақтас" және әдетте жағдайдың ушығуына әкеп соқтыратыны белгілі. Эмоциялық қозу оппоненттерге бір-бірін түсінуге кедергі келтіреді, ол оларға өз ойын анық жазуға мүмкіндік бермейді. Сондықтан да жанжалды өзара әрекеттестікте эмоцияларды басқару проблеманы конструктивті шешудің қажетті шарттарының бірі болып табылады. Жанжалдағы ұтымды мінез-құлық технологиялары деп біз эмоцияларды өзін-өзі бақылау негізінде жанжалдардың конструктивті өзара іс-қимылын қамтамасыз етуге бағытталған психологиялық түзету тәсілдерінің жиынтығын түсінетін боламыз. Жанжалды өзара әрекеттестікте эмоцияларға өзін-өзі бақылауды қамтамасыз етуде аутотренинг және әлеуметтік-психологиялық тренингтер, сондай-ақ қақтығыста конструктивтік мінез-құлыққа көзқарасты қалыптастыру ерекше орын алады. Мұндай технологиялардың арасында д. Скотт ұсынған ашулардан арылудың жолдарын атауға болады (қақтығыстар, оларды жеңу жолдары, 1991, 37-47 Б.). Мұндай тәсілдердің бірі визуализация деп аталады. Визуализация процесінде өзі бір істі жасап тұрғандай немесе сөйлеп тұрғандай етіп көз алдына елестету арқылы туындайды. Екінші әдіс - "жерге тастау" арқылы ашу. Бұл нұсқада сіз жанжалды жағдайда туындайтын адам немесе энергия теріс қуат шоғыры ретінде сізге кіретін ашуларыңызды елестетесіз. Содан кейін сіз бұл энергия сізге келіп, жерге тыныш кетеді деп ойлайсыз. Д. Скотт ұсынған ашулардан құтылудың үшінші тәсілі-бұл проекция түрінде оны жобалау және жою. Бұл әдісте сіз экранға көз алдыңызға өз ашуларыңызды түсіресіз, яғни шоғырлаңдырып оны елестетесіз. Содан кейін сіз елестететін сәулелі зеңбіректі алып, оны "жоясыз". Жойған сайын сіздің тітіркену әлсірейді және ақырында мүлдем жоғалады. Ал ашулардан арылудың тағы бір тәсілі энергетикалық алаңды немесе аураны өз айналасындағылардан тазалаудан тұрады. Осы мақсатта тұру немесе отыру керек және дененің осы бөлігінің айналасындағы энергетикалық қабықты "тазалайсыз" деп елестете отырып, бастың үстінен қолмен қозғалыстар қатарын жасау керек. Бұл жағдайда өзіңізді тітіркену немесе басқа да теріс эмоцияларды шықты деп ойлап, содан кейін оларды өзіңізден сілкіп тастаңыз» Аталған технологияларды меңгеру арнайы сабақтар мен жаттығуларға қол жеткізіледі. Сондықтан да, төменде біз қақтығыстарды шешу бойынша келіссөздер процесінде эмоцияларды басқарудың кейбір тәсілдеріне тоқтаймыз. Бұл тәсілдер әрбір адамға қолжетімді және арнайы дайындықты қажет етпейді. Ең алдымен, жіті жағдайларға мүмкін болатын жағымсыз эмоционалдық реакцияларды есте сақтау керек және олардың көрінуіне жол бермеу керек. Бұл технологияны эмоциялық шыдамдылық деп атауға болады. Оны бірінші ереже түрінде тұжырымдауға болады. Әріптестің эмоционалдық әрекетіне тыныш реакция – эмоцияларды өзін-өзі бақылаудың бірінші ережесі. Сіздің серіктесіңіз эмоциялық қозу жағдайында болғанда, сіз кез келген жағдайда жұқтыру психологиялық Заңының іс-қимылына ұшырамау және мұндай жағдайға өзіңіз кіре алмауыңыз керек. Бұл жағдайда эмоциялық бастапқы реакциядан қалып, өзіне сұрақтар қою өте пайдалы: "неге ол өзін солай ұстайды?", "Осы қақтығыстағы оның себептері қандай?", "Оның мінез-құлқы жеке психологиялық ерекшеліктерімен немесе қандай да бір басқа себептермен байланысты ма?"және т.б. осындай сұрақтар қойып, оларға жауап бере отырып, сіз бірқатар артықшылықтарға қол жеткізесіз. Біріншіден, сыни жағдайда сіз сана-сезімді белсенді жұмыс істеуге мәжбүрлейсіз және сол арқылы өзіңізді эмоциялық жарылыстан қосымша қорғайсыз; екіншіден, өз мінез-құлқыңызбен қарсыласыңызды "бу шығару" мүмкіндігін бересіз; үшіншіден, сіз қарсыласыңыз қозған жағдайда көтере алатын қажетсіз, кейде зиянды ақпараттан алаңдатасыз; төртіншіден, сұрақтарға жауап бере отырып, сіз өте маңызды және күрделі міндетті шешесіз-қақтығыстың себебін іздейсіз, қарсыласыңыздың себептерін түсінуге тырысасыз. Оң нәтиже қарым-қатынас барысында эмоционалдық уайымдар мазмұнымен алмасуға мүмкіндік береді. Өзінің реніштері, уайымдары туралы хабарлай отырып, серіктестер разрядты алады. Бірақ мұндай алмасу өзара қорлау түрінде емес, тыныш түрде жүзеге асырылуы тиіс. Әңгіме барысында эмоциттер алмасу процесінде серіктестер болып жатқан оқиғаның мағынасын түсінеді және сол арқылы келіссөз процесінің одан әрі сындарлы дамуын қамтамасыз етеді. Шартты түрде бұл технологияны эмоцияны рационализациялау деп атаймыз. Эмоцияларды ұтымды ету, тыныш қарым – қатынас барысында эмоциялық уайымдармен алмасу-эмоцияларды өзін-өзі бақылаудың екінші ережесі. Эмоцияларды ұтымды ету туралы айта отырып, келіссөздердің алдыңғы кезеңінде өзінің жағымсыз эмоционалдық реакциясының себептерін түсінудің маңыздылығын атап өткен жөн. Бұл келесі кезеңдерде теріс эмоцияларды болдырмауға мүмкіндік береді. Келіссөз процесінде әріптестердің жағымсыз эмоционалдық реакцияларының себептерінің бірі жиі олардың өзін-өзі бағалауын төмендету болып табылады. Бұл жағдайда эмоционалдық мінез – құлықтың тепе-теңсіздігі психологиялық қорғау механизмдерінің бірі-регрессиямен түсіндіріледі. Эмоциялық реакцияларды болдырмау үшін өздерінде және оппонентте өзін-өзі бағалаудың жоғары деңгейін ұстап тұру керек. Бұл технологияны жоғары өзін-өзі бағалауды қолдау деп атауға болады. Келіссөздер процесінде жоғары өзін – өзі бағалауды сындарлы мінез-құлықтың негізі ретінде қолдау-эмоцияларды өзін-өзі бақылаудың үшінші ережесі. жүктеу/скачать 1,47 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|