Дидактикалық ойындар ұйымдастыру және оған басшылық әдістемесі. Мақсаты

"Балалар колликтивінде ойын міндетті түрде болу керек .Ойнамаған коллектив, бала коллективі бала алмайды. Ой қабылеті міндетті түрде тек ойын барысында дамиды"Макаренко А.С.

1. Дидактикалық ойынды ұйымдастыру әдісі,жүргізуші;

Дидактикалық ойынды ұйымдастыру үш бағытан тұрады:

-Дидактикалық ойынға дайындық,

-Өткізу

-Талдау(Анализ)

Дидактикалық ойынды өткізуге дайындық былай жүргізіледі:

*Керекті тапсырмаға байланысты ойынды тандау: білімді терендету және біріктіру,сенсорлық қабілетін дамыту, психикалық процесстерін ояту(ойы,сөзі, сақтау қабілетІ ) т.б;

*Алынған ойынын баланын жасына,тәрбие және оқу программасына сәйкестігін анықтау.

2. Дидактикалық ойынды өткізу уақытын анықтау(оқу барысында әлде бос уақытында ма);

*Ойын өткізілетін жердін балаларға кен және ынғайлы болуын қадағалау.

*Ойнайтын балалардын санын анықтау(топ ,шағын топ ,әлде жеке жеке ме);

*Дидактикалық матириалды ойынға дайындау(ойыншық,сурет т.б);

*Тәрбиешінің ойынға дайындығы:ойынды және оның барысынзерттеу,ойын методикасымен өзінің ойындағы орнын,методын тандау;

*Балаларды ойыңға дайындау,үйрету,білім беру ойыңға бейімдеу.

Дидактикалық ойын өткізу барысында:

*Балаларды ойынмен, дидактикалық матириалмен таныстыру(нәрселерді суреттерді көрсету ,қысқаша сөйлесу кезінде балалардың,білімін анықтау);

*Ойын барысын балаларға түсіндіру. Ойын барысында балалардың өз өзін устауынқадағалау,ережесін дурыс орындалуын қадағалау;

*Ойыңды көрсету ,балаларды ережені дұрыс орындалуын үйрету ,өйткені дурыс орындалуын үйрету , өйткені дурыс орындалмаса ойын дұрыс нәтеже бермейді.

*Ойын барысындағы тәрбиешінің орыны:Ойыншы ,жанкүйер әлде арбитыр ма. Ол балалардың жасына ,дайындығына,дидактикалық ойыннын күрделігіне байланысты.Ойын барысында тәрбиеші балаларға ақыл-кенес, сурақ және түсіндірумен көмек көрсетеді;

*Ойын нәтежесін қорытындау өте жауапты кезен.Өйткені ойын қорытындысы балалардың білімін, қызығылушылығын оятады.Балаларға нәтежеге женіске жету үшін ынта ,тәртіп және білім керектігін ұғындыру керек.

-Ойын аяғында балалардан ойын ұнады ма деп сурау керек,келесі жолы бұдан да қызықты болатынын ескерту керек.

Ойын барысын талдағанда мынаған көніл бөлу керек.Қай әдіс мақсаттын орындалуына көмек жасады, не кедергіболады. Келесі ойын барысында қателік жібермеу үшін.Талдау балалардын ерекшелігін,мінезін анықтауға көмектеседі. Келесі жолы ойынды дамытуға матириалмен және түрлерін өзгертугекөмектеседі.

3.Дидактикалық ойынды басқару.

Дидактикалық ойынды пайдалануы ойыңды ойластыруға,бағдарламасын жасауға,мақсатын қоюға,тәрбие процессындағы орынын анықтауға,оқытудын басқа формаларымен біріктіруге көмектеседі. Ойын барысында балалардын ой қабілеті дамып дұрыс шешім қабылдауға, бір біріне деген қарым қатынасты нығайтуға көмектесу керек.Кішкене балалар ойын барысында ойыншықтарды тақылдатуға,орнынан қозғалтуға,бөлшектеуге,қайта жинауға мүмкіндік алуға тиіс .Қайталаудан кейін ойынды күрделеуге болады.Мысалы:дидактикалық ойын кезінде шенберді көлеміне қарай талдау керек ,сондықтан мынандай тапсырма беру керек"мұнараны дурыс жина"Бала ,қалай екенін білгісі келеді.Тәрбиеші көмектесіп көрсетеді,және ойын барысындағы жана ереже орындалуын талап етеді.Ойын шықты дұрыстап жинауды көрсетеді,оны тексертеді,және оны қалай дұрыс істеуді ұғындырып балаларға жинауын талап етеді. 4-5 жасар балаларға мақсатты күрделетеді,және көмектесуге асықпайды.Ойын барысында балалардан көтерінкі көніл күйде болуы қадағаланады.

4.Бала өзін еркін сезінуі керек,ойынан қуаныш алу керек.Тәрбиеші ойыннын кезендерін белгілейді ,тақырыбын күрделі қылады,дидактикалық мақсатын, ережесін,ойын кезендерін жоспарлайды.Кейбір жекешеленген ойындар қызықты болады,бірақ нәтеже үшін ойынды жүйеде қолдану керек.Сондықтан сабақтағы үйретуді дидактикалық ойынмен өткізуді ойланып біріктіру керек.Кіші топтағы балаларды дидактикалық ойын арқылы үйрету ең тиімді оқу формасы.Екі-үш жасар балалар тілді интенсифтік формада үйренеді.Тілді дамыту үшін дидактикалық ойынды сабақ барысында қолдану керек. Сабақта балалардын ынтасы ,көру,естуқабылеті,тәрбиешінін айтқанын орындауы дамиды.Осы кезде көркем материалды,тәрбиеші сөзін,ойын құрамын және ойыншықты дұрыс пайдалану керек.Көркем материалдар:

1)Ойыншықтар .

2)Суреттер ,нәрселер,ойыншықтар олардын қолданылуын көрсетеді. Пайдалануын үйретеді,неден жасалғанын,қандай екенін айқындай түседі.

3)Тәрбиеші қолдану тәсілдерін көрсетеді,сөзбен үйретеді және орындауын көрсетеді.

Дидактикалық ойының алуан түрлері бар:қосалқы сурет,картон лато,домино ,тематикалық суреттер мен т.б.

Алғашқы көрсетім тәрбиеші жасайды значоктар фишкалар-осының бәрі көркем материалдын фондын құрайды.

Әнгіме түрінде тәрбиеші бәрін ұғымдырады,көрсетеді ,үйретеді.Олбалалардың сөз байлығын дамытады,айналаны шолуға үйретеді.Ойын барысында балалардын іс әрекетін басқарады,қызығушылығын оятады , ойын барысын анықтайды.Ойынды режиссер сияқты басқарады,балаларға байқатпай нәтежесіне апарады.Тан қалған болады,қалжындайды,ғажайып сәт қуанышшы сәттерді жасайды.Осының бәрі баланың қызығушылығын арттырады.

Ойын барысында тепе тендікті сақтау керек оқу сәтімен ойынды дұрыс пайдалану керек.

Ойын барысы балалардын дайындығына,ой қабілетіне байланысты .Тым тездетпеу керек үйткені бала үлгермей қалады,тым баяу ойнауға да болмайды.Үйткені бала шаршайды,жалығады. Ойын барысында осының бәрін жақсылап ойластыру керек.Осы тәрбиешінің тәрбиелеуіне байланысты.Бәрін нақ түсіндіру керек,сонда ойының нәтежесі дұрыс болады.

Ойынды аяқтаған кезде келесі ойынға қызығылушылық ояту керек "Жаңа ойын будан да қызықты болады"-деу керек. Бұрынғы ойының ережелерін пайдалана отырып,жаналықтарды,қызықтарды қосу керек.Ойыңды әрі қарай дамыта түсу керек.

Н.К.Крупская кезінде айтқан:"Мектепке дейінгі дайындық барысында ойын өте қажет,ойын арқылы оқу,еңбектену және тәрбиелеу" жүргізіледі.

Дидактикалық ойының педагокикалық қажеттілігі.

Таныстырма:

Қалай ойлайсыздар ,дидактикалық,ойынның педагокикалық құндылығы қанша,және неде?

*Дидактикалық ойын кезінде балаларға тапсырма беріледі,оның орындалуы зейін,ойлану,ережені орындауды,іс әрекет жасап қиындықты женуге жетелейді.

*Балалардың сана сезімі дамиды ,ойлау қабылетіжетіледі,жаңа білімалынады.Осы ойындар балаларды үйретуге,және женіл жол табуға,тапсырманы орындауға жетелейді.

5)Ойының мақсаты мен ролі осында .

*Дидактикалық ойын тек жана ұғымдарды үйренуге ғана емес,баланын сана сезімінің дамығанына,онын мүмкіндіктерін өсуіне ықпал жасау керек.

*Дидактикалық ойын баланын көпшілікте өзін устауға,адамгершілікке үйретеді.Ойын барысы балаларды бірге ойнауға,өзін устауға,толеранттық қасиеттерге,адалдыққа үйретеді.

Шағын топтарға тапсырма:Әр жастағы топтарға дидактикалық ойын жоспарлау.

Дидактикалық ойын жоспарланғанда не істеу керек:

1)Ойынға мүмкіндік жасау,бөлмеде не ашық далада,педогокикалық процессты ойын,ойыншықтар керек жарақ пен баланын жасына қарай.

2)Уақытты, мерзімін анықтау және қызықты,мағыналы болуын қадағалау.

3)Ойын барысында шыдамдылық,қайрат,жақсы қарым қатынас,мейірім,бір біріне көмектесу,ережені орындауды үйрету керек.

4)Балаларға өмірге бейімделіп,білімін толтырып,өздері іс әрекет жасауын колдау арқылы дамыту.

Оқу-тірбие жұмысын ең керек кезені дидактикалық ойынды жоспарлау.Бала ұжымда және топта ойнайалады.

Ойын барысында баланың білімін,ой қабылетін жетілуін,өзін өзі ұстауын көруге болады.Қандай ойынның керектігін мөршерлеуге болады.Дидактикалық ойын 10-20минут өтеді.Ойын уақыты танғы асқа дейін,ас пен сабақ аралығында,сабақ арасындағы үзілісте,серуенкезінде,үйқыдан кейін бала алады.Танғы сағаттағы ойын баланың көніл күйін көтереді.Әр бала өзінін сүйікті ойыншығымен үнайтын ойынды ойнай алады.Жеке,немесе топта.Кей біреулері үйде бастаған ойынын жалғастырады.Танғы астан кейін басталған ойынды жалғастыруға мүмкіндік жасау керек.Ойынды сабақ пен үйқастыру керек.Мысалы:дене шынықтыру сабағынын алдында жай ойын, көп кимылдамайтын.Егер сабақта көп отыру керек болса қозғалыс ойындарын ойнау керек.Ойын уақытын қысқартуға болмайды.

Ойын әр түрлі,қызықты болу керек.Дидактикалық ойын білімді,ой қабілетін талап етеді.Сабақ барысында балалар білімді алады.Устау арқылы,иіскеу арқылы,дәмін білу арқылы,көру арқылы заттарды ажыраталады.Ойын барысында бәр балалар білім алу керек,бәрі қатысу керек.Дидактикалық ойын арқылы баланын білімін тексеруге де болады.Осының нәтижесін пайдаланып ойынды әрі қарай жоспарлайды.

Ойын барысында туындысын қиындықтарды женуге болады үйрутуге болады. Әр балаға жеке көніл бөлу керек,неге бала үлгермейтінін анықтау керек,себебін табу керек.Ойын баланын қабілетін,адамгершілігін,адамдармен қарым қатынасын нығайтады, тәрбиелейді.

Он жасқа дейін бала ойнау керек.Ойын барысында ол әлемен,адамдармен танысады.Бала шаршамау керек,қорықпау керек.Сонда ғана ол мектепке дайын болады,оқығысы келеді.

Дидактикалық ойын ерекшелігі.

Дидактикалық ойын-үйрету тәсілі,кішкене балаларға ынғайлы.

Оның негізі халық педагогикада,ол балаларға арнап ән мен қимылды сәйкестіріп ойын құрастырған.Ойын әндер,ойындар "Ладушки","Сарока-белаболка",саусақ ойындары"Бас бармақ","Мальчик пальчик"Саусақпен ойнай отырып жан жақтағы нәрселерге көніл бөлінеді, және атаулары аталады.Дидактикалық ойында құрылымдық элементері бар,ол ойын кезендеріне сәйкес: мақсаты,мәтіні,ойын іс әрекеті,ережелері,нәтежесі. Халық ойындарынан кішкене өзгерісі бар,жәнедидактикалық ойынның тәрбие және мектепке дейінгі жасқа сәйкес.

Дидактикалық ойын балалардың ойын,өз бетімен ойнай алатынын дамытады.Ойын барысында баланын тіл байлығы дамиды.

Мысалы:"Сиқырлы қалпақшалардың құпиясын ашу"ойынкезенде "ересектеу тобы" тәрбиеші мынандай мақсат қояды:зат туралы балалардың әнгімелеуі,бала тілін дамыту.Ойын мақсаты-қалпақшалардын астында не бар,соны білу.Дұрыс шешім тапқан бала значок алады.Тәрбиеші бірінші қалпақшаны көтеріп, астындағы зат туралы әнгімелейді"мысалы:сайқы мазақ ойыншығы, ол туралы айтады "қандай,неден жасалған, киімі қандай т.б.Егер бала дұрыс айтпаса,тәрбиеші қалпақша жауап дұрыс емес деп айтты деу керек.

Кей де ойын мақсаты ойын атауында бар.Мысалы"Сиқырлы қапта не бар","Кім қандай үйшікте тұрады?т.б. Ойын кезендері баланын қызығушылығын,тез орындаған оятады.Ойын нен құрайлы қызықты болса, балалар сол құрайлы ойын ережелерін орындайды.

Ойынға,ережелеріне балаларды үйрету керек.Сонда ғана ойын оқыту характерға ие болады және мағыналы болады.Баланың қызығылушылығын көрсету арқылы арттыруға болады.Кіші топта бәр балаға ереже және орындалуы бірдей.Бір бірінен көріп үйренеді.

Егер балалар топқа бөлсек,рольдерді сомдасақ ,ойын ережесі және орындалуы әр түрлі болады.Көлемі де жас шамасына қарай әр түрлі болады.Кіші топты-бір екі киім, әрекет .5-4 жас балаларға -іс әрекеті бес алтыға көбиеді.Спорттық ойын кезінде ересектеу балаларға орындалу уақыты ,орындалу кезектілігі қатан белгіленеді.Кейін балалар тез ,бірлесіп және дұрыс орындауға үйренеді.

Әр ойынның ережесі болады.Ереже ойын барысы оқу мақсатына байланысты.Ереже балаға өзгеріп тұрған ойын кезендерінде дұрыс шешім қабылдауға,өзін өзі устауға,эмоциясын тежеуге көмектеседі.

Бала өзінің іс әрекетін билеуге,басқалармен сана суға,не істеуге болады, қандай іс әрекет жасауға болмайды ойын кезінде біледі.Ережелерді дұрыстап тандау керек,ойын тым күрделі болмау керек,тек керектерін тандау керек.Егер тым көп болса,бала зорланып кетсе қызығушылық жоғалып,ойын дурыс нәтеже бермейді.Қашан тәртіп ережелері де бөгет жасайды.Ереже туралы қайта -қайта айту керек жоқ.Ойыншыларды өзгертіп,немесе ойынды сәл өзгертіп әрі қарай жалғастыру керек.Ойын нәтежесі-баланың білімін,ой қабілетінің дамуын,қарым қатынастарын нәтежесі,бұл тек қана ұтыс емес.Ойын ережесі,іс әрекет,ойын мақсаты,ойын нәтежесі бір -бірімен байланысты.Егер біреуі жоқ болса тәрбие әсері,оны бірлігі жойылады.

Дидактикалық ойынның педагокикалық құндылығы.Дидактикалық ойын кезінде балалар алдында мақсат қойылады,тапсырма беріледі.Ол балалардан мұқиат болуын ,ойлау қабілетін нығайтуын,ережелерді ойлауын,ауыртпалықты женуін талап етеді.Дидактикалық ойын балалардын сезінуін,заттар туралы білімін дамытады.Ойыңдар балаларды онай ,тез шешім қабылдауға үйретеді.Дидактикалық ойын білім алу формасы ғана емес, ол баланың қабілетін дамытады, оның дамуына көмектеседі.Дидактикалық ойын баланың адами дамуына,бір-бірімен қарым қатынасына көмектеседі.Тәрбиеші ереже бойынша балалардың бірігіп іс әрекет жасауын талап етеді,ойын барысында әділ болуын қажет етеді.

Дидактикалық ойынды қолдану башылығы.

Ойын башылығы ойынды тандау ,құрастыру, онын мәтінен ойластыруды, ережелеріннің қоюды, қай жерде,бала тәрбиесі процессындағы орынын және басқа ойынмен оқу формасымен сәйкестігін қадағалайды.Ол баланын дамуын,үйренуін қолдауды,,әр түрлі тапсырма беру арқылы қызығушылығын ояту ,балалар арасында жақсы қарым қатынасқа,бір біріне көмектесуге апарады.

Кішкене бала ойын барысында ойыншықты тоқылдатуға,орнын ауыстыруға, бөлшектеуге,қайта құрастыруға мүмкіндік алуға тиіс. Ақырында ойынды сәл курделеуге болады.Кіші топтағы балаларға дидактикалық ойын өте қажет .Үш жаста бала көп заттармен таныс ,айналаны болжай алады,ана тілін терен үйретеді.Сондықтан балаға бағытты дидактикалық ойындар оқу сабақтарда керек.Сабақ барысында балалардын ой қабілеті дамыды.Олар қарауға ,көруге,естуге тәрбиеші талабын ұғынуға және орындауға үйретеді.Дидактикалық ойын кезінде көріктілікті,тәрбиеші сөздерін,балалардын іс әрекетін,ойын оқулықтарын,суретті,заттарды дұрыс қалдану керек.

Көріктілік:

1) балалардын ойыншықтары

2) суреттер,заттарды солдайтын,және оны қолдану

3) тәрбиешінін оны көрсетіп ұғындыруы

Дидактикалық ойынын түрлері:жұпты суреттер, сурет латосы,домино тақырыпты суреттермен т.б.Бірінші тәрбиешінін іс әрекеті, тапсырмалар,жетондар,фишкалар,значоктар-көрнектеу фонды.Тәрбиешінін түсініктемесі балаларды бағыттайды,үйретеді.Баланын сөз байлығы көбиеді,ол әр түрлі оқу формасымен танысады ,ойын әрекеті дамыды.Тәрбиеші ойыңға араласып,байқатпай ойында бағыттайды ,балалар инициативасын қалдайды, қуанышымен бөліседі.Кейде бір жағдай туралы айта отырып ойынды бағыттайды,ойыннын барысын қарай отырып балалардын өздері ойнағанына бөгет жасамай балаларды бақылап ойын натежесіне айтады.Ол тан қалады,қалжындайды,тосын сый жасайды.Осыкезде тепе тендікті сақтау керек.Оқу кезендері тым көп болмау керек,ойын барысында оқуды да умытпай керек.Онын бәрі баланын ой қабылетін дамуына байланысты ,тапсырманы орындау жылдамдығына,эмоциялық уайымына,қызығушылығын байланысты.Ойын барысы да осыған байланысты.Ол тым абай ,не тым тез болмау керек.

Ойын уақытын,өткізу мерзімін қадағалау керек.Стол ойын түрлері оқулықтары:суреттер,зат латосы,домино,тақырып ойындары"Қайда өседі","қашан болады","кімге керек" т.б.

Қозғалысты қажет ететін ойындар( "ушатын қалпақшалар","нысанаға доп тік","қаз" т.б).мазайка.Ойыншықпен ойнаудан ерекшелігі:үстел басында 2-4 бала ойнайды.Баланын ой қабілеті,ынтасы,ойын барысы болжамалауы дамиды.Шыдамдылықты,ережені қатан орындалуын қажет етеді.Және қуаныш силайды.

Сурет-карточкаларда, кітапшаларда ойыншықтар,қажет заттар, көліктер түрі,көкеніс,жеміс, жануарлар ,құстар,өсімдіктер т.б.жұптарын тап,картаға сәйкесін тап,атауын айт,неден жасалған т.б.осы сұрақтар баланын лексикасын,сөз байлығын,сөйлеу қабілетін дамытады"алма қызыл,сәбіз қанық сары,бақшада өседі"

Ересектеу балаларға табиғатты сомдайтын,көлік түрлері"кім нені жүргізеді ,малтиды,ұшады",ертегі кейіпкері"Пушкин ертегілері,әр ұлт ертегілері т.б."қызықтырады.Табиғатта серуендеген кезінде алған білімдері балаларға көмектеседі.Жарыс элементтары бар ойындар осы балаларға қызық.(кегли,шеңбер салу т.б.)Ерекше орында қызықты ойындар (юмар),тосын сый,күлкілі жәй т.б.элементтері бар ойындар."қоянды ұста",сылдырмақпен көз жұму (жмурки)( дыбыс бойынша бағыт анықтау ),"кім тезірек суретті жинайды-т.б.

Семинардын қортындысы.

Әдебиет:

1)АмонашвилиП.А. "Здраствуйте дети"М 1988г

2)БондеренкоА.К."Дидактические игры в детском саду"М.Просвещение 1991г

Тәрбиешінін кенесі .