Шумақтық фильтрация Диурез  Қауіп

18
түріне 
немесе 
бүйрек 
паренхимасының 
зақымдалуына 
байланысты 
топтастырылады (мысалы, қабыну үрдісіне қатысушылар, тотығулық стресс, 
түтікшелік зақымдалу, тубулоинтерстициалды фиброз және т.б.) [98, 99].
Заманауи тәжірибеде бүйректің функционалды күйін бағалаудың ең жиі 
қолданылатын тәсілі шумақтық фильтрацияның жылдамдығын кӛрсетуші қан 
сарысуында креатининнің концентрациясын ӛлшеу [100-102]. ШФЖ – ын 
бағалау әдістері сақталған мәліметтерді кезеңдік талдауды, олардың 
артықшылықтары мен кемшіліктерін және тәжірибеде ескі және салыстырмалы 
жаңа әдістердің болашақта қолдануы туралы талдауды талап етеді.
Осылайша, тәжірибелік медицина ұзақ уақыт бұрын ШФЖ-ғын 
бағалаудың қарапайым, арзан және тиімді әдісін табу мәселесіне тап болды. 
Осыған байланысты осы параметрдің «ӛлшемдік» әдісі ұсынылды. Экзогенді 
гломерулотропты 
маркерлерді 
(инулин, 
полифруктозан, 
этилендиаминтетрасірке қышқылы, диэтилентриаминпентасірке қышқылы, 
рентген контрастты) қолдану арқылы ШФЖ бағалау үшін неғұрлым сенімді 
әдісін қолдану мүмкіндігі күрделілігі себебіне, еңбек кӛлеміне, ұзақтығы және 
жоғары құнына байланысты ерте жастағы науқастарда қодану екіталай [103, 
104].
Осындай әдістердің ішінде балалар тәжірибесінде ШФЖ есептеуге 
арналған 1976 жылы ұсынылған Schwartz G.J. формуласы кең тарады [105]. 
Бұл формула салмағы қалыпты, бүйрек қызметі қалыпты немесе аздап 
тӛмендеген (ШФЖ 50 мл/мин/1,73 м
2
-ден астам) балаларда экзогенді маркер 
арқылы анықталған есептік мәндерімен жақсы сәйкестік береді. Шварцтын
жетілдірілген формуласы энзиматикалық тәсіл [106] арқылы креатининді 
анықтау үшін арнайы әзірленген иоталамат клиренсімен салыстырғанда 
ренальді функциясы қалыпты балалармен жақсы нақтылықты кӛрсетті [107]. 
United States National Kidney Disease Education Program (NKDEP) ұсынысы 
бойынша Шварцтын жетілдірілген формуласы педиатрияда креатининді 
анықтаудың ең үздік формуласы болып табылады [108].
Шварцтың формуласы: ШФЖ (мл/мин/1,73 м
2
) = к * бойы (см) / Scr 
[109].
 
Scr – краетининнің қан сарысуындағы концентрациясы, мг/100мл; к - 
коэффициент (шала туылған балаларда - 0,33, бір жасқа дейін - 0,45; 1 жастан 
жоғары - 0,55; жас жеткіншікер – ұл балалар - 0,7) [110]. Түрлі авторлардың 
пікірінше, осы формула бойынша есептелген ШФЖ, экзогендік инулин 
клиренсін немесе радиоизотопты агенттерді ӛлшеу кезінде анықталатын ШФЖ- 
мен тең болады [111, 112].
 
Қан сарысуындағы креатинниннің концентрациясы – 40 жылдан астам 
уақыт бойы бүйрек функциясының ең жиі зерттелетін маркері болып табылады, 
ол ӛте қарапайым, аз қаражатты талап етеді, қиын емес, ШФЖ бағалау үшін 
науқасты алдын – ала дайындауды қажет етпейді. ШФЖ мен Scr ӛлшемдерінің 
арасында ӛте тығыз байланыс бар: Scr-дың жоғарлауы кезінде ШФЖ - ның 
тӛмендеуі нәтижесінде, бірақ бұл байланыс сызықтық емес. ШФЖ-ның шамалы 
тӛмендеуі кезінде Scr ӛте баяу жоғарылайды және шумақтық фильтрация 30 
мл/мин тӛмендеген кезде ӛсе бастайды. Тек Scr –ды қолдану арқылы ШФЖ –ны 

19
анықтау жеткіліксіз. Ол қанға бұлшық ет тінінен келеді, сондықтан қанға түсу 
жылдамдығы және жеке бастық плазмалық креатининнің концентрациясы 
салыстырмалы тұрақты және бұлшық ет массасына, сонымен қатар жынысқа, 
жасқа тәуелді (ересектерге қарағанда балаларда оның деңгейі тӛмен болады, 
ӛйткені бұлшық ет тінінің кӛлемі аз). Креатинин плазма ақуыздарымен 
байланысты емес, ол еркін түрде шумақта сүзіледі және проксимальді 
түтікшелерінде реабсорбцияланбайды, бірақ олар зәрде шағын мӛлшерде 
секрецияланады. Плазмада креатинин концентрациясын арттырғанда оның 
түтікшелік 
секрециясы 
жоғарылайды, 
шумақтық 
фильтрациясының 
жылдамдығы шамалы немесе айқын тӛмендеген науқастарда (<50 мл/мин) 
Реберг сынамысында жалған жоғарылаған нәтижелерге алып келеді. 
Креатининнин плазмадағы концентрациясы мен ШФЖ – ның мағынасының 
арасындағы 
сызықтық 
емес 
байланыстың 
нәтижесінде 
шумақтық 
фильтрациялық процесстердің шамалы тӛмендеуін кӛруге мүмкіндік бермейді, 
ШФЖ – ның диапазоны 120 дан 50-60 мл/мин дейін креатининге «соқыр» 
болып табылады. Бүйректің жедел зақымдалуы кезінде 24 сағ ішінде 
креатининнің концентрациясы жоғарылауы байқалмауы мүмкін, бұл 
кӛрсеткіштің «инерциялығына» байланысты [113].
Сонымен қатар, бұл әдіс шумақтық фильтрацияның тұрақты бұзылысын 
диагностикалауда тиімді әдістердің бірі болып саналады. Креатининнің 
шектелген аналитикалық мүмкіндіктері салдарынан, зақымдалуға жауап 
ретінде экспрессияланатын, ЖБЗ -ын диагностикалауға сезімтал және арнайы 
ерте бүйректік маркерлерді – ақуыздарды, үнемі іздеу және зерттеудің басты 
себептері болып табылады. 
Қазіргі уақытта әдебиеттерде ЖБЗ-ның дамуы мен нәтижесін болжау 
үшін кейбір биомаркерліктерді қолдану мүмкіндіктері қарастырылады. 
Клиникаға қатысын бағалау үшін ЖБЗ –ның биомаркерлері келесідей болуы 
керек: инвазивті емес немесе аз инвазиялық шаралар арқылы алынған 
биоматериалды (қан, зәр) оңай қол жетімді үлгілерде анықталуы керек; 
стандартталған аналитикалық платформаларды қолдану арқылы жедел 
талданатын; ЖБЗ-ды ерте анықтау үшін - сезімтал; пререналды азотемиялар 
мен созылмалы бүйрек ауруларынан ЖБЗ–ын дифференциациялау үшін 
спецификалы болуы; клиникалық нәтижелерді болжау үшін маңызы бар – ЖБЗ- 
ның ұзақтығы мен ауырлығы, диализге қажеттілігі, ауруханада болу ұзақтығы, 
ӛлім және т.б.; емдеуге жауапты бақылауға жарамды; бүйрек тінінің 
жарақаттануының басты алаңын анықтайтын - проксимальді түтікшелерді, 
дистальді түтікшелерді, интрестиция, тамырларды; ЖБЗ–ның этиологиясын 
анықтайтын - ишемиялар, токсиндер, сепсис немесе олардың комбинациясы 
[114]. 
Биомаркерлер бүйректің түтікшелік эпителиінде ЖБЗ жағдайы кезінде 
ӛнімделетін және кӛп мӛлшерде зәрге бӛлінетін байланыстардың кӛрсеткіштері 
[115]. Қазіргі таңда ЖБЗ-ның диагностикасындағы ең перспективті болып 
табылады: цистатин C, нейтрофил-желатиноза-ассоциирленген липокалин 
(NGAL), интерлейкин-18 (Il-18), бүйрек зақымдалуы молекуласы - 1 (KIM
-1 

20
(Kidney Injury Molecule)), бауырдың май қышқылдарымен байланысатын ақуыз 
(L-FABP -
Liver-type fatty acid binding protein).
Қан сарысулық цистатин С – бұл тӛмен молекулалы салмақты цистеинді 
протеиназаның эндогенді ингибиторы. Сарысулық цистатин С концентрациясы 
креатининге қарағанда жасына, жынысына, дене салмағына, тәуелсіз. 
Сондықтан бүйрек қызметінің эндогенді биомаркері ретінде ол мінсіз және 
сарысулық креатининмен салыстырғанда жақсырақ нәтиже кӛрсетеді. 
Зәрдегі цистатин С қазіргі уақытта ӛзекше бұзылуының ауырлығын 
сандық бағалау индикаторы болып табылады. Зерттеу қорытындысы зәрде 
цистатин С басқа маркерлерге қарағанда жоғары сенімділікпен орынбасшылық 
терапияға қажеттілігін болжай алады [116-119]. 
NGAL ақуызы ЖБЗ маркері ретінде нефрологтардың мойындауымен 
1993 жылы ашылған. Осы ақуызға қызығушылықтың жоғарылау себебі жедел 
зақымдалу кезінде бүйректе ӛңдірілетін және қан айналым жүйесіне түспейтін, 
NGAL зәрде «ренальды» пул болады. Проксимальді түтікше жасушасында 
NGAL синтезінің жоғарылауы бүйрек паренхимасының ишемиясымен және 
оның нефротоксикалық қосындылармен зақымдалуына байланысты. Ренальды 
ӛзекшелердің зақымдалуына жауап ретінде NGAL деңгейі қан плазмасында 7-
16 рет (қан сарысуындағы NGAL (s-NGAL) деңгейі) және зәрде 25-100 рет 
(зәрде NGAL (u-NGAL) деңгейі) жоғарылайды. 24-48 сағатта NGAL зәрмен 
экскрециясы қан сарысуында креатинин концентрациясының жоғарылауына 
алып келеді. Зәрде NGAL концентрациясының жоғарылауы ЖБЗ, жедел 
тубулярлы некроз немесе тубулоинтерстициалды нефропатия кезінде 
бақыланады [120]. 
Бүйректің зақымдалуы молекуласы-1 (KIM-1) – трансмембранды 
гликопротеиннің -1 типі, қалыпты жағдайда бүйрек тіндерінде минимальды 
мӛлшерде болады. Нефротикалық немесе ишемиялық ЖБЗ-да проксимальді 
бүйрек ӛзекше жасушаларында оның айқын ұлғаюы болады. KIM-1 ЖБЗ-да 
бүйректің проксимальды ӛзекшелерінің зақымдалуымен байланысты ерте 
инвазивті емес биомаркер болып табылады [118, p. 1659]. 
Интерлейкин-18 (Il -18) ишемиялық ЖБЗ бар науқастардың зәрінде 
анықталатын және проксимальды ӛзекшелерде ӛңдірілетін қабынуға қарсы 
цитокин болып табылады. Сонымен қатар зәрде Il -18дің ерте операциядан 
кейінгі 24 сағатта айқын жоғарылауы 73% болжамдықпен ЖБЗ дамуын 
кӛрсетеді. Il -18 қан сарысуындағы креатинин концентрациясы жоғарлауынан 
48-72 сағатқа ерте жүреді [121].
Бауырдың май қышқылдарымен байланысатын (L-FABP) ақуыз қалыпты 
жағдайда бүйректің тікелей ӛзекшесі және проксимальды иілімдерінде 
кӛрінетін протеин болып табылады. ЖБЗ жағдайында L-FABP жоғарлауы 
алғашқы 24 сағатта анықталады, сол уақытта креатинин жоғарылауы тек 72 
сағаттан кейін анықталады [117, p. 127]. 
Кӛптеген потенциалды ЖБЗ-ның маркерлерінің клиникалық маңызы 
нақтылануы керек. ЖБЗ-мен ауыратын науқастарда биомаркерлер деңгейін 
анықтау/ӛлшеу негізінде емдеу тактикасын ӛзгерту ӛлім-жітімнің азаюына 

21
және бүйрек қызметінңң жылдам қалпына келуіне алып келеді [122]. Зерттеу 
әдістерін түсіндіру, биомаркерлердің физиологиялық және патофизиологиялық 
рӛлін жақсы түсіну, ЖБЗ кезінде нефронның әртүрлі бӛліктерінің 
зақымдалуындағы клиникалық сезімталдығы мен спецификалығын, сондай-ақ 
қайта қалпына келуін, бүйректерде қайталанған және созылмалы зақымдалуын 
айқындау және оларды түрлі бүйрек патологиясында қолдана білу қажет [123]. 

жүктеу/скачать 2,81 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: