Диплом жұмысы Мамандық 050102 «Бастауышта оқытудың педагогикасы және әдістемесі»

Қызықты кездесулер

Мұндай қызықты кездесулер барысында оқушылардың табиғат пен орман, жер, су, ауа, өсімдіктер, жан-жануарлар туралы көзқарастарымен, адамгершілік қасиеттерін, еңбекке, еңбек адамдарына деген сүйіспеншілігін тәрбиелеуге солардың негізінде түрлі мамандық адамдарымен жақынырақ танысуға көмектеседі.

Кездесулерді ұйымдастыруда оқушылар арасында оған алдын-ала дайындық жұмыстарын жүргізудің маңызы ерекше. Ол үшін, сынып жетекшісі, кездесудің нақтылы мақсатының белгіленуі және оқушылармен кездесуге кімді шақыру керек деген мәселені дұрыс шешіп алған жөн. Одан кейін конақты шақыруға балалар өкілдері жіберіледі. Бұл оқушылардың белсенділігімен, жауапкершілігін арттыруға болатын кездесуде олардың ықыластарын оятуға көмектеседі.

Дайындықтың маңызды бір саласы сынып жетекшісінің шақырылатын қонақтармен алдын-ала сөйлесіп, пікірлесуі болып табылады. Онда оқушылардың құрамымен, олардың жас шамасы дара ерекшеліктерімен бірге, кездесудің көздейтін мақсаты таныстырылуы керек. Осы орайда сынып жетекшісінің педагогикалық кеңес беруіне болады. Кездесуді бұлай ұйымдастыру шақырылған қонақ сөзінің шашырамай, нақтылы мәселе төңірегінде айтылуына көмектеседі.

Кездесудің болатын уақытын алдын-ала дұрыс ойластыру, оның тәрбиелік маңызын арттырудың оң кепілі. Бүгінгі таңда мектеп тәжірибесінде қалыптасқан дәстүр, ол кездесуді сабақ артынан іле-шала өткізу. Бұл тиімсіз әдіс. Өйткені, бес-алты сабақтан шаршап шыққан балалар көп жағдайда кездесуге онша ниетті бола қоймайды.

Кездесуді өткізетін орынды да алдын-ала белгілеп алған жоқ. Еліміздің көптеген мектептерінде оқу екі мезгілде жүргізіледі. Сыныптан тыс уақыттарында оқушылармен тәрбие сағатын өткізуде сынып бөлмелерінің тапшылығын тудырады, белгіленген тәрбиелік шараларын атқаруда оқушылардың орын іздеп, сендей соғылуына душар етеді.

Осыған қарамастан аталмыш тәрбиелік шараларды сынып жетекшісі тарапынан атқару шарт болса, оған оқушылардың қатынасуы міндетті. Осының нәтижесінде, атқарылған шаралардың тәрбиелік мәні жойылып, оған деген оқушылардың қызығушылығы бәсеңдейді.

Ол үшін кездесудің сипатына қарай орынды таңдаған жөн болар еді. Атап айтсақ, еңбек ардагерлеімен кездесу өндіріс орындарында, соғыс және еңбек ардагерлерімен мектеп мұражайларында, ал өнер адамдарымен мектеп клубтары, не болмаса мәдени бөлмелерінде өткізген жөн болар еді.

Ал кездесу мерзімі негізінен апта соңында сенбі күндері өткізу мұғалімдерге де, оқушыларға да, тіпті шақырылған қонақтарғада тиімді болмақ. Тәрбие жұмысын бұлай ұйымдастыруда сабақтың тиімділігі артып, оқушыларда кез-келген іске алаңдамай біржақты болған болар еді, әрі оның нәтижесі оқу үшінде тәрбие жұмысында нәтижелі болмақ.

Кездесуге оқушылардың өздерін даярлаудың да педагогикалық тұрғыдан құнды екенін ескеру қажет. Ол үшін сынып жетекшісі оқушыларға кездесудің кіммен болатынын, оның уақыты мен өткізу орнын алдын-ала хабарлап қояды. Жекелеген оқушыларға тапсырмалар беріп, олардың ықыласын оятады. Кездесуге арналып қабырға газеттерін шығарады, кездесу орнын безендіреді, ән-би, тақпақ, көрме секілді оқушылардың өздерінің өнер туындылары әзірленеді.

3. 
   Қазақтың ырым –тыйымдарын пайдалану арқылы экологиялық жұмыстарды ұйымдастыру формалары мен әдістері
   

Ырым сөздері алдын ала жамандықтан сақтандыруды, жақсылыққа қарай тәрбиелеуді көздейтін ұстаным. Ал тыйым сөздері – астарлы түрде айтылатын киелі сөздер. Мысалы, қазақта «үйге қарай жүгірме, атпен шаппа, жаман болады» деп жатады. Бұл сөз ырым емес, этикадан туындаған тәлімі терең тыйым сөз. Себебі, көбінесе жау шапқанда, суық хабар жеткізгенде хабаршы жай жүріске салмай, шауып келеді. Міне сондықтан, жай уақытта үйге қарай жүгіріп келу – елдің жүрегіне үрей салу болғандықтан, бабаларымыз «үйге қарай жүгірме, атпен шаппа» деген этикалық астары қалың тыйымдарды айтып отырған.Ендеше осы ырым –тыйымдарды экологиялық тәрбие беру жұмыстарында да пайдаланудың мағынасы аса зор. Оларды түрлі тәрбие жұмыстарында қолдануға болады.

Тәрбие жұмысының формасы – бұл тәрбие процесінің сыртқы көрінісі. Мазмұн мен форманың философиялық категориялары тәрбие құбылыстарындағы ішкі және сыртқы ұғымдардың бірлігін танытады, яғни біріншісі, не бар екенін көрсетсе, ал екіншісі, қандай түрде екендігін білдіреді. Мазмұн мен форма бір – бірімен тығыз байланысты, яғни мазмұн өзгерісі форма өзгерісіне әкеліп соғады және керісінше. Мазмұн қалыптасады немесе формаланады, форма мазмұнмен толығады. Тәрбие процесінің мазмұны жан – жақты және үйлесімді дамыған тұлғаның экологиялық, рухани, адамгершілік, эстетикалық, еңбектік, әлеуметтік қасиеттерден құралады. Тәжірибе жүзінде бұл мазмұн өзіне барынша сәйкес келген ұжымға өтеді. Егер бұл сәйкестік бұзылса, онда тәрбие қиын және шешілмес дағдарысқа тап болады.

Педагогика тарихы тәрбие процесін ұйымдастырудың әр түрлі формаларын басынан кешірді. Олардың әрқайсысы өзгермелі жағдайлардағы белгілі - бір мазмұнды ашу үшін жасалынады. Біріншіден, балалар саны өзгерді: ежелгі оқу орнындағы бір немесе оншақты баладан бүгінгі барлық балалардың міндетті мектеп тәрбиесіне өтуі. Сондықтан, тәрбие формасын талдаудың алғашқы бағамы сандық өлшеммен беріледі. Тәрбие процесінде қамтылған адам санына қарай тәрбие формалары жеке, шағын топтық, топтық (ұжымдық) және бұқаралық болып бөлінеді. Топтағы (ұжымдағы) тәрбиеленушілер саны 5 – 7 –ден 25 – 40 дейін болса, бұқаралық формада оның шегі болмайды. Тәрбие процесінің пәрменділігі оны ұйымдастырудың формасына байланысты. Тәрбиеленушілер саны тәрбие жұмысының мазмұнына және оны басқаруға әсерін тигізеді. Тәрбиеленушілер саны көбейген сайын тәрбие сапасы нашарлайды. Тәрбиелеуде жеке және шағын топтық формалар дұрыс. Бұл тәрбие жұмысын ұйымдастыру формаларын өте жылдам және мақсатты бағдарлауға, жағдайдың өзгеруіне қарай педагогикалық амалдарды өзгертуге ыңғайлы. Бірақ жеке және шағын тәрбиенің жоғары экономикалық шығындарды керек етуі – оның кең тарауындағы елеулі кедергі. Қазіргі жүйелердің көпшілігі тәрбиенің топтық(ұжымдық) формасын пайдалануға көшті. Ол өзінің жеткілікті тиімділігімен, санымен бірге өкініштісі, педагогикалық қызметтің салыстырмалы түрде төиен бағалануымен ерекшеленеді. Соңғысы – біздің елімізде тәрбие формасын таңдаудағы шешуші себеп болып отыр.

Көзқарас, түсінік, сенімді қалыптастыру үшін тұлғаның ақыл – ойын қалыптастыру әдістері қолданылады. Бұл әдістер сенім, қажетті құлықтың эмоционалдық жақтарын қалыптастыруда да маңызды орын алады. Егер оқушылыр әсерден тыс қалып отырса, онда қойылған мақсатқа жету процесі өте баяу жүреді. Тәрбиеленушілердің тәрбие іс - әрекетіне белсенді араласу дайындығы қалыптасқан жағдайда ғана әдістер өз мақсатына жетеді. Әрбір әдістің өзіндік сипаты және қолдау аумағы болады. Педагогтың деңгейі жоғары болған жағдайда бұл топтағы әдістер жүйелі әрі басқалармен бірлескен түрде қолданылады. Мазмұны мен қолданылуына қарай сөздік – эмоционалдық әсер етуші әдістер мыналар: әңгімелесу, түсіндіру, этикалық кеңес, дисут, және көрнекі тәжірибелік әсер ету әдісі, өнеге - өрнек келтіру.

Бастауыш сыныптарда пайдаланылатын этика тақырыбындағы әңгіме – бұл адамгершілік мазмұны бар нақты деректер мен оқиғалардың эмоционалды, айқын көрінісі. Сезімге әсер ету әңгімелері тәрбиеленушілерді моральды жайттарды бағалауға, олардың мәнін түсінуге көмектеседі. Этика тақырыбындағы әңгіме бірнеше қызмет орындайды: баланың білім деңгейін көтеру, басқа адамдардың тәжірибесін баланың тұлғалық, адамгершілік тәжірибесін байытуға бағыттау.

Этикалық әңгімелерді өткізудің жағдайлары:

1.Әңгіме оқушының әлеуметтік деңгейіне сай келуі керек.

2.Әңгіме көрсетпе – көрнекі құралдармен бірге жүрілуі керек.

3.Қоршаған ортаның эмоциялы әсері әңгіменің мәні мен мазмұнына сай болуы керек.

4.Әңгіме кәсіптік деңгейде өткенде ғана тартымды болады.

5.Әңгіме тыңдаушыларды толғандыруы міндетті.

Түсіндіру – тәрбиеленушіге эмоционалды – сөзді әсер ету әдісі. Бұл әдісті қолдануда педагог ұжым мүшелерінің тұлғалақ сапасына, сыныптың білім ерекшеліктеріне сүйенеді. Бастауыш сынып оқушылары үшін түсіндірудің қарапайым тәсілдері мен құралдары қолданылады: «Былай істеу керек», «Барлығы осылай істейді» т.с.с. Бұл әдіс мынадай жағдайларда қолданылады:

• 
  қылық формасы немесе жаңа моральдық сапаны қалыптастыру және бекіту үшін;
  
• 
  болған іске тәрбиеленушінің дұрыс қатынасын орнықтыру үшін.
  

Этикалы сұхбат тәрбиеші мен тәрбиеленушілердің пікір алысуға екі жақты кірісуін керек ететін жүйелі және бірізді әдіс. Сұхбаттың әңгімеден айырмашылығы – сөйлеушіні тыңдап, оның ойын ескере отырып, онымен қарым – қатынас жасау жолдарын құру. Мұндай әңгіме моральды, этикалы, тәрбиелі мәні бар тақырыптардан тұрады. Этикалы сұхбат мақсаты – адамгершілік түсініктерін тереңдету, бекіту, білімді жалпылау, нақтылап орнықтыру және адамгершілік көзқарастары мен нанымдар жүйесін қалыптастыру.

Пікірталастар – тәрбиеленушілерді қызықтыратын әртүрлі тақырыптарға арналған қызу пікір сайысы. Пікірталас мақсаты – белгілі бір шешім шығару емес, оның маңызы балаларды прцеске қосу әрі оны басқара жүргізу.

Өнеге - өрнек - өте күшті тәрбие әдісі. Бұл әдіс мына заңдылыққа негізделеді: көру арқылы қабылданатын құбылыстар тез әрі ешбір қиындықсыз санада бекиді. Сонымен қатар кітаптағы, кинодағы бас кейіпкерлерді, тарихи тұлғаларды, атақты ғалымдарды, саяси майталмандарды т.б өнеге ету үлкен тәрбиелік мәнге ие.

Тұлғаның қажетті қасиеттерін қалыптастырудың біртұтас әдісі – жаттықтыру.

Жаттығу – автоматты түрде жеткізілетін талап әрекетті көп қайталап орындаудан болатын тәрбиенің тәжірибелік әдісі. Жаттығу нәтижесі тұлғаның тұрақты қасиеттері дағдылар мен әдеттерді қалыптастыру.

Талап – бұл тәрбиеленушінің белгілі бір іс - әрекетін тежеп не ынталандырып, жекелей қарым – қатынаста жоғарылайтын, баланың белгілі қасиеттерінің көрінуіне себепші әсер ететін тәрбие әдістерінің бір түрі. Қойылу формасына қарай талаптар мынадай болып бөлінеді:

1.тікелей талап (жеке, нақты, дәл, түсінікті)

2.қосымша (кеңес, өтініш, сенім, қолдау т.б)

3.талап – кеңес

4.ойын түріндегі талап

5.сенім арқылы талап

6.талап - өтініш

7.талап – ишара

8.талап – қуаттау

9.позитивті және негативті талаптар.

Үйрету – бұл тез және жоғары деңгейде керекті сапаны қалыптастыру қажеттілігі туғанда қолданылатын әдіс. Гуманистік педагогика қатал үйретуге қарсы, себебі ол адам құқығына қайшы келеді. Үйрету әдістерін дұрыс пайдалану шарттары:

1.мақсаттың айқын болуы,

2.түсінімді үйрету;

3.тапсырманы беру уақытымен санасу;

4.орындау жолдарын және нәтижені көрсету;

5.сапалардың бірізді және қатар тәрбиесі;

6.үнемі бақылау жасау.

Тапсырма беру әдісі – жақсы нәтижелер береді.Жүйелі тапсырмалар беру арқылы оқушыларды дұрыс істерге үйретуге болады.

Ынталандыру әдістері мақтау және жазалау болып екіге бөлінеді. Мақтаудың түрлеріне қолдау, қуаттау, алғыс айту, мадақтау жатады. Мақтау әдісі мына жағдайда нәтиже береді:

1.балалардың мақтау алуға іштей сенімді талпыныстары болуы;

2.мақтау арқылы тәрбиеленушіні ұжымның қалған мүшелеріне қарсы қоймау;

3.мақтаудың қылық – ісіне сай болуы;

4.мақтау арқылы оқушыға жекелей шешім табуды үйрету;

5.мақтаудың шындыққа негізделуі.

Жазалау – қате қылықты ескертіп тежеу, өз ар – ұяты алдында, басқа адамдар алдында кінәсін түсінуге әсерін тигізетін педагогикалық әдіс.Жазалаудың мынадай түрлері белгілі:

1.қосымша тапсырмалар беру;

2.белгілі бір құқынан айыру немесе уақытша рұқсат етпеу;

3.моральдық кемшілігін таныту.

Жарыс – адамға, қоғамға қажеттісапаларды тәрбиелеуде оқушылардың табиғи, бәсекелестік қасиеттерін бағыттайтын әдіс.

Адамгершілік сапаларын индивидтің өзі анықтап, адамгершілік ұстанымын да өзі қалыптастырады. Мысалы, индивидуализм, коллективизм, эгоизм, альтруизм деген сияқты. Ұстанымды таңдағанда біз тұтастай моральдік бағытты таңдаймыз. Ұстанымды таңдау жеке ережелерге, норма, сапаларға тәуелді. Моральдік жүйеде жеке бастың өз ұстанымын дұрыс таңдауы жеке бастың үлкен жетістігі болвп табылады. Адамгершілік ұстанымын дұрыс таңдап алған адамның жолы – дұрыс адамгершілік жол. Халықтық педагогиканың баға жетпес мұрасы, ілкі бстауы – дәстүр. Әдіс ретінде дәстүр де адамгершілікке тәрбиелеуде қолданылады. П.Пидкасистый ұсынған тәрбие әдістерінің топтамасы мыналар:

1.тәрбиеленушілерде дүниеге қөзқарас қалыптастыру және мәлімет ауыстыруды жүзеге асыру;

2.тәрбиеленушінің әрекетін ұйымдастырушы және олардың мотивін ынталандырушы;

3.тәрбиеленушілерге көмек көрсету және олардың мінез – құлқын бағалау әдістері.

Осы әдістердің қай тобына болсын моральдік – этикалық дәстүрді жатқызуға болады.Тәрбие әдісін балалардың моральдік мінез – құлқын, адамгершілік сапаларын стимулдандыру тәсілі деп түсінеміз. Американ психологы Л.Кольберг адамгершілікке тәрбиелеудің басты мақсаты мінез – құлықты қалыптастыру емес, ұтымды пікір айту қабілеті деп түсіндіреді.Сонымен бірге ол тәрбие бағытын автономды моральдық ұстанымды қалыптастыру үшін жұмысты күшейту бағытына баруды ұсынады.

Оқушылармен жұмыс істеу формаларын ұйымдастыруда олардың ынтасына, күштеріне және әрекеттеріне иек арту қажет.

Мектептегімен салыстырғанда сыныптан тыс сабақ беруде балалардың қабілетін жетілдіру үшін зор мүмкіндіктер бар.

Сондықтан білім берудің жалпы мәселелерін сыныптан тыс жұмыстар деңгейінде қарастыру қажет.

Осы тұрғыдан алып қарағанда терең рухани мәні бар, таным процесінің әр қилы ағымдарын тоғыстырған тәрбиелеудің ұлттық тәсілдері мен жүйелерін пайдалану айырықша маңызды, бірақ жете зерттелмеген сала болып табылады.

Бұл жұмыстардың мақсаты да осыдан туындайды– уақыт талқысынан өткен тәрбие түрлерін сыныптан тыс оқытуда қолдану.

Мектепке оқушылардың жағдайына қарай, тәрбиелік маңызы бар әр түрлі экологиялық жұмыстар ұйымдастыруға болады. Ондай жұмыстардың түрлері сан алуан, мысалы, оқушыларға жеке-жеке тапсырмалар беріп, құстардың ұясын жасауға, тұрған жерлерінің экологиясы туралы шығармалар жазуға, экологиялық күнтізбелік бойынша мерекелерді атап өтуге ұйымдастыру, экологтармен әңгіме өткізу, құстар, табиғат кештерін, экологиялық проблемалар туралы оқушылар конференциясын өткізу т.б. сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыру.

Бұл жұмыстардың әрқайсысысын өз алдына көздейтін мақсаты, соған орай жұмысының мазмұны мен түрлері, ұйымдастыру принципі бар. Сондықтан бұларды сынып жағдайына қарай, оқушылардың жас ерекшеліктерін есепке алып, шығармашылық бағытпен өткізген дұрыс.

Викторинада түрлі жұмбақтар, жаңылтпаштар т.б. түрлі ойындар араласып келсе, өте қызықты, тартымды болады. Өйткені жұмбақпен жаңылтпаш балардың ойын өсіреді, тілін дамытады, мысалы, мына сияқты жұмбақтар кірісіруге болады.

1. 
   Құс шарықтап ұшады,
   

Қанатын сірә қақпайды,

Бұл не нәрсе ойла тап

(Самолет)

2. 
   Тал басында ағаш үй,
   

Соны мекен етеді,

Қыста алысққа кетеді

(Қараторғай ұясы)

3. 
   Қозғалады орнынан бірақ рет күнінде
   

(Сағат)

4. 
   Көлігі жоқ – көшеді
   

(Бұлт)

5. 
   Қанаты бар ұшпайды
   

(Балық)

Зерттеудің айқындаушы кезеңінде оқушылармен ата аналарының экологиялық түсініктерімен ырым, тыйым туралы түсінік деңгейін анықтау жұмыстары жүргізілді. Осы мақсатта сауалнама жүргізілді. Сауалнама сұрақтары төмендегідей болды:

1.Экология дегенді қалай түсінесің?

2.Табиғатты қорғауда өз көмегіңді тигізесіңдер ме?

3. «Ағын суға түкірме», «Көк шөпті жұлма» дегенге қалай қарайсың?

Сауалнама бойынша алынған нәтижелер әр түрлі болды. Қазақтың ырымдарымен тыйымдарын орысша тәрбиеленген және жас ата аналардың арасында білмейтіндіктері анықталды.

Оқушылармен ата –аналардың табиғатты қорғау және қазақ ырым –тыйымдарын тәрбиелік мақсатын түсіндіру мақсатында түрлі шаралар ұйымдастырылды.

• 
  Қазақ баласы жаңа шыққан көк шөпті жұлмайды. Ағаш бүрлерін үзбейді. Көк шыбықты сындырмайды. Өйткені жас өнердің бәрі бақыттың бастамасы, барлық тірліктің қайнар көзі. Көк жұлсаң – көктей ораласың, қарғыс атады деп ырымдалады.
  
• 
  Қазақ баласы бастау басына, бұлақтың қасына дәретке отырмайды. Барлық тірліктің атасы да, жан біткеннің анасы да сол бұлақ. Сондықтан бұлай істегенде оның киесі атады, қарғысы тиеді. Тазаны арамдасаң –арың кірленеді абыройын төгіледі деп ырымдайды.
  
• 
  Қазақ жапан даладағы жалғыз ағашты кеспейді, зақым келтірмейді. Саясына барып паналап ұйықтамайды. Олай істесең- сол ағаштай сопиып жалғыз қаласың, дүниеде жалғыздықтан өткен жамандық жоқ. Жаның құлазудан асқан қорлық жоқ. Жалғыз ағашты жамандық тілеп тұрған жауыздықтың нысаны ретінде қарайды.
  
• 
  Қазақ қосарланып өскен қатар біткен ағашты кеспейді. Олай істегенде қосағыңнан айырыласын, қанатыңнан қайырыласың, тамырыңмен қырқыласың деп шошиды. Дүние түгел әзізден жаралған. Егіздің сыңарын құлатқан оңбайды. Көңілі қарауытып, санада сарғайып зарығып, қиналып өтеді деп ырымдайды.
  

Бұл кеш негізінен 3-бөлімнен тұрады.

1-бөлімінде «Табиғатты аялау – халық даналығы» кіріспе сөз, кешке шақырылған қонақтардың сөздері;

2-бөлімде «Сүйейік, табиғатты аялайық» тақырыбына баяндама, «Табиғатым - тағдырым» әдеби монтажын жасау;

3-бөлімінде оқушылар өнерінің байқауы қорытылады;

Кешке еңбек озаттары, табиғат қорғау саласында еңбек етіп жүрген ғалымдар, ақын-жазушылар, ұстаздар шақырылады.

К.Ахметова. «Жер тағдыры».

Ақын: - Жер – Ана!

Адамдарға бар не тілегің?

Жер: - Қан төгіп соғыспаңдар,

Өтінемін!

Куәсі едім соғыстың.

Ұлы істің де.

Жетпейді екен еш нәрсе тыныш күнге.

Ақылынан адамның азап тауып,

Алмағайып тұрмайтын қыл үстінде.

О, адамдар!

Мезгілден сыр күткендер.

Бейбіт күнде жерде пір тұтты елдер.

Бабалардың ертегін шектемеңдер,

Маралдарды (жер-тегін) үркітпеңдер.

Тұруы үшін бұлбұлды тұнық таңдар,

Отпенен ойнамайтын ғұрыпты аңғар,

Таза ауаны түтінмен құртпаңдар-

Есерліктің есігін құлыптаңдар!

Хиросимо тағдырын ұмытпаңдар!

Тыныш жатсын құстарда ұясында әр.

Күрсінбесін қария, қия шыңдар:

Қару алмай,

Қастаспай, достасып-ақ

Барлығың да төсіме сиясыңдар.

1-Басташы:

• 
  Табиғат, Жер-Ана, Отан, Туған жер, Атамекен деген құлаққа жылы естіліп, жүрекке шаттық сезім ұялататын ұлы да қасиетті, бір-бірімен мағыналас, мазмұнды бай сөздер. Адамның өзі Табиғат пен Жер-Ананың перзенті, Табиғат пе Жер-Ананы сүйе білу, оны аялау - ад–мның азаматтық борышы.
  

Мейірімдері мейлінше теңіз екен.

Анам туды Жер-Ана жетілдірді

Осыны өзім өмірге негіз етем. (Н.Бәрменбаева)

2-оқушы. Жаратылыс – жан ана,

Қарық қып суға, ауаға.

Топытағыңмен асырап,

Сәулесін құйған санаға. (С.Мәуленов)

2-Бастаушы.

• 
  Табиғат – бүкіл тіршілік атаулының алтын ұясы және аялы бесігі, құтты қонысы мен өсіп-өнер мекені.
  

Осы жер үстінде аштың сен тіршіліктің есігін.

Онымен кіндіктес жаның да, қаның да,

Жер-жаһанды аялап тұр алақаның да…

Жұлдыздар аспаннан құласа жамырап,

Күн де ұлы сәулесін төгеді жадырап.

Бар тірлік тұрады бұл жерден жалын ап.

Дүниеге жер – қара шаңырақ. (Ә.Нілібаев)

4-оқушы. Күнім сенсің, тас төбемде тұрса түн,

Анам сенсің жолдан тайсам ұрсатын.

Саған қарай ұшып келем, туған жер,

Көктем шықса құстар солай ұшатын

Сенде көктем, сенде алма ағаш гүлі бар.

Аспаныңда аяулы елдің жыры бар,

Ақ сұңқарың қанша биіік ұшса да,

Саған келер, саған келіп жығылар. (Т.Молдағалиев)

5-оқушы. Армысың, ардақ- мекен, асыл-мекен!

Айрықша топырағың, тасың бөтен,

Бабалар бақыт іздеп кезуші еді.

Білмепті бақыттары қасында екен.

Ғасырлар сілемімен басулы екен. (М.Мақатаев)

«Атамекен» әні (Әні Е.Хасанғалиевтікі, сөзі Қ.Мырзалиевтікі)

1-Бастаушы:

- Табиғат – адам бойына шабыт, көңіліне қуат, сезіміне сұлулық пен сағыныш ұялатады. Адам бойында адамгершілік қасиеттерді қалыптастыратын мол тәрбие көзі.

6-оқушы. Табиғат әсемдік төркінісің,

Ән саламын бір сенің көркің үшін.

Жан-жануар табынып бір өзіңе,

Сенен алып тұрғандай бар тынысын. (Ж.Жабаев)

7-оқушы. О, туған жер, қадіріңді кім білген,

Мен қырыңнан теруші едім бүлдірген

Сенде өткізген артық екен бір күнім,

Басқа жерде той тойлаған мың күннен.