Дипломдық жоба мамандығы: 5В080700 «Орман ресурстары және орман шаруашылығы»
Питомниктер аумағын ұйымдастыру принциптері
жүктеу/скачать 6,19 Mb.
|
Жаксыбай Исатай Бисенбайулы
| 1.2 Питомниктер аумағын ұйымдастыру принциптері.
Питомниктің аумағын ұйымдастыру кезінде оның аумағында барлық өндірістік бөлімдердің, жол және суару желілерінің, қорғаныс екпелерінің және басқа да объектілердің ұтымды орналасуы түсініледі. Питомниктің мақсатына және онда өсіруге болатын отырғызу материалының түрлеріне байланысты оның аумағы бірқатар өндірістік бөлімшелерге бөлінеді. Көшеттерді өсіру үшін себу бөлімі құрылады, онда ағаштар мен бұталардың тұқымдары себіледі және оларға күтім жасау үшін агротехникалық әдістер. Әдетте, питомникте әртүрлі білім беру мерзімі бар бірнеше тұқымның көшеттері өсіріледі (бір - екі жыл немесе одан да көп). Техникалық қызмет көрсету егіс бөлімшесі шегінде біржылдық (бір жыл бойы өсірумен) және екіжылдық (тәрбиелеу мерзімі екі жылды құрайтын) көшеттер жеке орналастырылатын егістіктер бөлінеді. Бір немесе бірнеше жыл бойы отырғызу материалын өсіруден демалатын өрістер де ерекшеленеді. Осылайша, оның ауданы әрдайым бірнеше жылдар бойы өсірілген тұқымдардың белгілі бір ауысуымен бірнеше тең алқаптарға бөлінеді. Олар ауыспалы егіс алқаптары деп аталады. Орман питомниктерінде егіс бөлімшесі негізгі болып табылады. Көшеттерді, шламды және гейстерді өсіру үшін мектеп бөлімдері немесе жай мектептер құрылады. Сұралатын көшеттердің сипаты бойынша мектептер ерекшеленеді: сәндік тұқымдар, жеміс (жеміс), жеміс-жидек, кесілген көшеттер (қысқы шламдардан өсіріледі), көшеттерді өсіру (тамырланған жасыл шламдардан өсіріледі), сондай-ақ аралас және тығыздалған мектептер. Олардың әрқайсысының өсірілетін тұқымдардың жиынтығы, отырғызылатын отырғызу материалдарының түрлері (екпе көшеттер, қалемшелер және т.б.), көшеттерді алаңға орналастыру бойынша (жекелеген, қосарланған немесе салынған қатарлар-ленталар және т. б.), көшеттерді қалыптастыру бойынша алдағы жұмыстардың ерекшеліктері бойынша (екпе егу, діңдерді, ұшарбастарды қалыптастыру және т. б.) өз ерекшеліктері бар. Гейстерді өсіру үшін бірнеше мектептер (бірінші, екінші және үшінші) құрылады, онда көшеттер біртіндеп бір мектептен екінші мектепке ауысып, әр өсімдікке әр уақытта көбірек топырақ қоректендіріледі. Мектептер, сондай-ақ егіс бөлімдері ауыспалы егіс алқаптарына бөлінеді. Шламды тамырлау бөлімі немесе кесу бөлімдері тамырлы шламдарды немесе бұталы талдар мен теректерді бұтақталған сабақтардан немесе тамыр шламдарынан өсіру үшін жасалады. Аналық бөлімшелер аналық ағаштар мен бұталарды олардан қалемшелер кесу және тұқым дайындау мақсатында өсіру үшін тұрақты питомниктерде құрылады. Аналық бөлімшелерге қысқы немесе жазғы қалемшелерді дайындауға арналған талдың, орамжапырақтың және басқа да бағалы және сәндік, техникалық және дәрілік тұқымдардың аналық-қалемшелік плантациялары жатады. Сортты егу материалын алу үшін жеміс, жидек дақылдары мен жаңғақтардың аналық бақтары да жасалады [18]. Қазақстанның орман питомнигінде тал, терек және сирек шырғанақ, итмұрын мен раушанның аналық - қалемшелік плантациялары таралды. Терек шламын жинауды жеңілдету үшін плантацияларда барлық өсімдіктер бұталар түрінде қалыптасады, жыл сайын олардан жас бір-екі жасар қашу кесіледі. Ұшу кезеңінде жойылған бұтақтардың орнына жаңалары өседі. Бұталар сирек орналастырылады, сондықтан әркімге жеткілікті тамақтану орны бар. Ағаш питомниктеріндегі жабық топырақ бөлімшелері өткен ғасырдың жетпісінші-жетпісінші жылдарында, ең алдымен ғылыми мекемелердің әсері құрғақ аудандарда - Алматы, Ақмола және Шығыс Қазақстан облыстарында таралды. Жабық топырақ бөлімдері полиэтиленмен қапталған жылыжайлардан, сирек жылтыратылған жылыжайлардан тұрады. Жылыжайлар ашық немесе жабық тамыр жүйесі бар қылқан жапырақты көшеттер мен ұсақ көшеттерді жедел өсіру үшін қолданылады. Бірінші жағдайда, олар тұқым себілген жоталарды ұйымдастырады. Екіншіден, тұқымдар контейнерлерге немесе контейнер блоктарына себіледі, олар содан кейін жылыжайға орнатылады. Контейнерлердегі көшеттер мен көшеттерді өсіру үшін ҚазНИИЛХА оларды отырғызғаннан кейін оларды жылыжайлардан өсіру полигонына - биіктігі 2 м полиэтилен үлдірінің қабырғасымен желден қоршалған, көлемі 6х8 м жартылай жабық (шатырсыз) алаңға апаруды ұсынады. Сонымен қатар, соңғы уақытта Қазақстанда тұманды суаратын жылыжайларда сәндік, жеміс немесе дәрілік тұқымдардың жасыл кесінділері дами бастады. Осыған байланысты питомниктерде жабық топырақ бөлімдерінің нақты бөліктері ретінде жасыл шламдар бөліне бастады. Өндірістік бөлімшелерден басқа, питомниктерде шаруашылық бөлімшелері құрылады немесе шаруашылық учаскелері бөлінеді. Жаңбыр жауған жағдайда жұмысшыларға арналған жабық бөлме болуы керек. Тұрақты питомниктерде: кеңсе, орманшы кордоны, тұқым, тыңайтқыш және жабдық қоймалары, тұқымдарды стратификациялау және қазылған отырғызу материалдарын сақтау үшін жертөле немесе мұздық салуға болады. Сондай-ақ, көлеңкелі қалқандар мен дақылдарды мульчирование үшін материалдар, сондай-ақ отырғызу материалдарын уақытша сақтау (қазу) үшін орындар бөлінеді [19]. Питомник аумағын ұйымдастырудың негізгі принциптері барлық өндірістік және шаруашылық бөлімшелерін дұрыс орналастыруға, жол желісі мен суару жүйесін ұтымды орналастыруға, қорғаныс екпелерін құруға және механикалық хеджирлеу құрылғыларына дейін азаяды. Орман питомнигіндегі егіс бөлімі ерекше қамқорлық пен назар аударуды қажет ететін ең маңызды болып табылады. Оны ең жақсы жерлерге орналастыру керек; тегіс, құнарлы топырақпен, кепілдендірілген суарумен мүмкіндігінше ферма аймағына жақын болу керек. Ауыспалы егіс алқаптарының мөлшерін есептеу кезінде, әдетте ұзартылған тікбұрышты, пішіні бар, механизмдерді ұтымды пайдалану мүмкіндіктерін қамтамасыз ету қажет. Тракторлардың өнімділігін арттыру үшін өрістердің ұзындығы кемінде 200-300 м болуы керек; ені суару техникасының қалыпты жұмысын қамтамасыз етуі керек: өрісті шектейтін екі жолдан оны толығымен суаруға болатындай етіп, шашыратқыш машина ағынының екі есе ұзындығынан кең болмауы керек. Егер көшеттер көлеңкеге мұқтаж тұқымдарды өсіру жоспарланса, онда егістік таспалар мен қалқандар сол бағытта орналасуы үшін өрістерді шығыстан батысқа қарай ұзын жағына бағыттау керек. Талдар мен теректердің аналық шламдары жер асты суларының деңгейі жақын немесе мол суаруға ыңғайлы жеткілікті ылғалды жерлерде жақсы орналастырылған. Теңіз балдыры, итмұрын және раушан плантацияларын орташа құнарлы топырақтары бар, бірақ жақсы суаруды ұйымдастыруға мүмкіндік беретін аз ыңғайлы жерлерде де жасауға болады. Мектептер мен шламды тамырлау бөлімі үшін питомниктердің топырағына қойылатын жалпы талаптарға сай қалған алаңдар бөлінеді. Тамырлы жасыл шламдардан көшеттерді өсіру мектептері үшін жеңіл механикалық құрамы бар құнарлы топырақтары бар учаскелер таңдалады. Мектептердегі өрістер жеткілікті ұзақ болуы керек және оларды шығыстан батысқа қарай бағыттаған дұрыс, сондықтан көшеттер топырақтан ылғалдың шамадан тыс булануына жол бермейді. Жабық жер учаскелері жақсы құрғатылған топырақпен тегіс немесе биік жерлерде, әдетте экономикалық бөлімге жақын жерде орналасуы керек. Шаруашылық учаскесі питомниктің ортасындағы кез келген топырақта немесе оған кірген кезде барлық бөлімшелердегі барлық жұмыстарды ұйымдастыру және отырғызу материалдарын тұтынушыға беру оңай әрі ыңғайлы болу үшін бөлінеді. Кейде ағаш питомниктерін ұйымдастырған кезде, мысалы, оптикалық жұмыстарды жүргізу үшін жаңа бөлімді немесе ұйымды кеңейту жағдайында резервтік алаң бөлу қарастырылған. Питомниктің аумағын ұйымдастырған кезде оған тікбұрышты конфигурация беру үшін барлық өндірістік бөлімдерді, экономикалық бөлімді және қосалқы аумақты орналастыру керек. Шекаралардың кез-келген сынуы мен қисықтары арамшөптердің ошағына айналатын аумақтың қолайсыз учаскелерінің пайда болуына әкеледі [20]. Питомниктегі жол желісі жылдың кез келген уақытында, әсіресе көктем және күз айларында, отырғызу материалдарын тасып әкету үшін жол жүруді, сондай-ақ кез келген егістіктер мен учаскелерге еркін кіруді қамтамасыз етуі тиіс. Жолдардың ені олардың мақсатына сәйкес келеді. Орман питомниктерінде келесі жолдар бар: округтік, магистральдық және аралық. Айналма жол питомниктің барлық шекаралары бойымен периметр бойымен өтеді. Оның мақсаты кез-келген аумаққа маневрлік кіру үшін барлық ішкі жолдарды біріктіріп қана қоймай, тіркеме құралдары бар тракторлардың еркін айналуын қамтамасыз ету, сонымен қатар өндірістік алаңдарды питомникті қоршап тұрған ересек екпелерден немесе қорғаныс жолақтарынан бөлу. Факт мынада: ағаштардың тамыр жүйелері топырақты қатты құрғатады және егер олар өрістерге таралса, отырғызу материалы ылғалдың жетіспеушілігінен зардап шегеді және өсуден артта қалады. Сондықтан, айналма жол 5 - тен 10 м-ге дейін, ал жақын жерде орман екпелері болған жағдайда - 8-1 м. Питомниктің ортаңғы бөлігінде әдетте отырғызу материалын экспорттауда негізгі болып табылатын магистральдық жолдар орнатылады. Магистральдық жол әдетте питомникті екіге бөледі. Оның ені 6-12 м. барлық өрістер бойында олардың кез-келген бөлігіне кіру үшін аралық жолдар орналастырылған. Олардың ені 3-тен 5 м-ге дейін, ал оларға трактор агрегаттарын бұру қажет болған жағдайда-6 м.питомникті арықтардан сумен суарған кезде жол желісі суландырғыштарды орналастырумен келісілуі керек. Олардың бойымен арықтарды төсеу кезінде жолдардың ені -1,5 м-ге артады. Жолдар жаңбыр суын ағызуға арналған дөңес фильммен берілген. Питомникте суару жүйесі ашық немесе жабық болуы мүмкін. Су көзінен (өзен, көл, тоған, артезиан ұңғымасы) немесе жеткізу каналы арқылы немесе құбыр арқылы беріледі. Суару желісіне су алуды ағындар мен өзендерде бөгеу салу жолымен немесе сорғы станцияларын, мысалы АЕМ-50/80 пайдалана отырып, құрғатуға болады. Питомниктің аумағында суару желісі суару әдісіне және қолданылатын гидротехникалық жабдықтарға байланысты әр түрлі болуы мүмкін. Ашық түрдегі суару желісінде бүрку үшін M-600 мотор соғылары және DDN-70 машинасы қолданылады (соңғысы құбырдың гидранттарынан жұмыс істей алады), ал суару желісі бұл жағдайда жеткізу, тарату және қоқыс каналдарынан тұрады. Өздігінен ағатын суару кезінде егістіктердегі суландырғыштардың ұзындығы жеңіл топырақтарда 80 м - ден, орташа топырақтарда 100 м-ден және ауыр топырақтарда 150-ден аспауы керек (Протасов, 1951). Суару кезінде КИ-50 "Радуга", ЖКМ-64 "Волжанка" жиынтықтарын немесе тамшылатып суаруды суару қондырғыларын қосу үшін гидранттары бар жабық стационарлық немесе жерүсті жиналмалы құбырларды төсемей пайдалану мүмкін емес. Таратушы құбырлардағы гидранттар арасындағы қашықтық: КИ-50-36 м, ЖКМ-64 - 16 м және КДН үшін болуы тиіс-70-90-110 м. Питомниктерді жабайы және үй жануарларының кіруінен қорғау үшін олар кіру қақпаларын қалдырып, қоршалуы керек. Қоршаулар қолданылады: өру, тірек, пикет қоршауынан, тікенді сымнан және торлы тордан. Егер біз питомникті тіпті ұсақ жануарларға (қояндар, тауықтар), кіруіннен сенімді түрде қорғап қана қоймай, сонымен қатар әдемі көрінуі керек деп есептейтін болсақ, онда ең жақсысы жақтауларға созылған пикет қоршаудан немесе тізбекті тордан жасалған қоршаулар болуы керек, тартылған рамаларға ағаш діңгектер немесе металл бұрыштар қолданылады. Уақытша питомниктерді 4-5 тірекпен немесе сымнан тұратын тіректермен қоршауға болады. Бағаналар 4-5 м сайын орнатылады. Өндірістік бөлімдердегі қоршауларды отырғызбау керек, өйткені олар тракторлардың жұмысын қиындатады және қардың егістіктерге біркелкі таралуына жол бермейді, олардың жанында үлкен қар үйінділерін жинайды. Оларды эстетикалық мақсатта экономикалық бөлімде құру ұсынылады. Отырғызу үшін қазақстанның солтүстік облыстарында алтын қарақат, ағаш тәрізді қараған, кәдімгі қарақұйрық, татар үйеңкісі, оңтүстікте кәдімгі қарақат, жай шегіршін немесе тегіс, батыстағыдай балқыған, ақ тұт пайдалануға болады. Егістіктерді қоқыспен толтырып, мол тамыр сорғыштар түзетін итмұрындарды, тот тасмалдаушылары болып табылатын бөрі қарақаттарды енгізуге болмайды. Қарқынды жел режимі бар аудандарда (желдің орташа айлық жылдамдығы секундына 3-4 м және одан да көп) тұрақты питомниктердің айналасында құрғақ желдердің қатты желдерінен қорғау үшін, егістіктерде қарды ұстау және біркелкі тарату үшін орман жолақтары құрылады. Питомниктің үлкен аймағында жолақтар оның аумағында әр 300-500 м сайын басым желге перпендикуляр немесе осы бағыттан 30 градусқа дейін ауытқумен жасалады. Қорғаныш орман жолақтары 2,5-3 метр аралықтары бар екі-үш қатардан тұратын бұталарсыз жергілікті ағаш түрлерінен жасалады [21]. жүктеу/скачать 6,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|