4-жаттығу: Сөйлемдерді аударыңыз.
Ол менен биіктеу. Мынау көйлектен анау көйлек әдемірек. Мына аяқ киімнен ана аяқ киім арзанырақ. Бүгін кешегіден жылырақ.
5-жаттығу: Күшейткіш буындар арқылы асырмалы шырай жасаңыз:
Жақсы- жап-жақсы.
Қызыл, жұмсақ, қатты, әдемі, сұлу, таза.
6-жаттығу: Берілген тұрақты тіркестерді аударыңыз, мағынасын түсіндіріңіз.
Аузына құм құйылғандай.
Қайғыдан қан жұту.
Жер ортасына келген адам.
Салы суға кеткендей.
ОН БІРІНШІ САБАҚ
Сан есім. Сан есімнің сөйлемдегі қызметі.
Сан есім заттың, ретін, білдіреді. Неше? Қанша? Нешінші? Нешеу? деген сұрақтарға жауап береді.
Сан есім мағынасына қарай , 6 түрге бөлінеді. Олар төмендегіше:
Есептік сан есім
|
Реттік сан есім
|
Жинақтық сан есім
|
Болжалдық сан есім
|
Топтау сан есім
|
Бөлшектік сан есім
|
Заттың нақты сан есім білдіреді.
|
Заттың реттік қатарын білдіреді.
|
Заттың жинақталған санын білдіреді.
|
Заттың санын дәл білдірмей, шамамен болжамдап көрсетеді.
|
Заттың санын топтап көрсетеді.
|
Заттың бөлшектік санын білдіреді.
|
Қанша? неше?
|
Нешінші?
|
Нешеу?
|
Қанша? неше? қай шамалы?
|
Нешеден?
|
Қанша? Неше?
|
Түбір сан есімнің өзінен болады.
|
Сан есімдерге –ыншы, -інші, -ншы, -нші жұрнағы жалғану арқылы жасалады.
|
Бірден жетіге дейінгі есептік сан есімдерге –ау,-еу, жұрнақтары жалғану арқылы жасалады.
|
–даған, -деген, -таған, -теген, -дай, -тай, -тей, т.б.
|
Шығыс септігі жалғауы арқылы жасалады.
|
1/2 – екіден бір екінің бірі екіден бірі.
|
Бес, он екі, жиырма үш, екі мың төрт.
|
Бірінші, екінші, үшінші, төртеу, бесінші, алтыншы, жетінші.
|
Біреу,екееу,үшеу, төртеу, бесеу, алтау.
|
Жүздеген, отыздарда, елулерге, қырықтай, тоқсандай, он шақты, екі-үш.
|
Үштен, екеуден, он-оннан, үшеу-үшеуден.
|
2,5 – екі жарым, 1/2 - екіден бір.
|
Күрделі сан есімнің әр сыңары бөлек жазылады. Он бес, жұз жиырма үш, екі мың төрт, т.б.
|
Реттік сан есімдер араб цифрымен берілсе, -ыншы, -інші, -ншы, -нші, жұрнағының орнына дефис қойылады. (8-сынып, 25-пәтер)
|
Екі, алты, жеті сандарына –ау, -еу жұрнағы жалғанғанда, түбірдің соңындағы ы,і дыбыстары түсіп қалады. Екі+еу – екеу, алты+ау – алтау, жеті+еу – жетеу.
|
Болжалдық сан есім цифрымен берілгенде, қосымша дефис арқылы жазылады. 10-даған, 5-терде т.б.
Болжалдық сан есім жасайтын шамалы, шақты т.б.
|
Қосарланып айтылған топтау сан есімдер сөзбен берілсе де, цифрымен берілсе де дефис арқылы жазылады. Екі-екіден, 10-10-нан, 30-30-дан т.б.
|
Цифрымен таңбаланатын дара және күрделі сан есімдерге жалғанатын жалғаулар дефис арқылы жазылады.
15 – тен, 20 – дан, 25 – ке т.б.
|
Достарыңызбен бөлісу: |
