Дістемелік материалдар
Сөздерді талдау дегеніміз не. Грамматикалық талдау парағының мазмұнын қарау
жүктеу/скачать 378,55 Kb.
|
Қазіргі қазақ тілінің морфологиясы
| Сөздерді талдау дегеніміз не. Грамматикалық талдау парағының мазмұнын қарау
Сөзді лингвистикалық талдаудың бұл түрінің мақсаты – соңғысының дыбыстық құрамын анықтау. Бұл жағдайда қажет: - буын санын анықтау; - сөздегі әріптер мен дыбыстардың сапалық және сандық байланысын орнату; -әр дыбысқа мінездеме беру. Буын - оның құрамдас бөліктерінің максималды бірігуімен сипатталатын сөйлеудің минималды айтылу бірлігі... Сөздегі буын саны дауысты дыбыстардың санына қарай анықталады, өйткені ол дауысты дыбыс – буынның төбесі: о-хо-р Ожоқ-жоқ. Стресс - бұл сөздің бір буынының фонетикалық құралдары арқылы таңдау. Екпінді буын басқаларына қарағанда ұзағырақ, күштірек және айқынырақ айтылады. Сөз екпіні сөздің міндетті белгісі болып табылады. Дегенмен, басқа сөздермен іргелес және тәуелсіз екпін көтермейтін бірқатар сөздер бар (бөлшектер, көсемшелер және басқалар). Стресс фонетикалық сөзді анықтайтындықтан, кейбір жағдайларда оның шекаралары морфологиялық сөзбен сәйкес келмеуі мүмкін, мысалы, үлгінің алдында. амен, мен едім Озығыр, б анен болды (екі морфологиялық сөз бір фонетиканы құрайды). Сөздегі екпін бір, алайда, егер сөз ұзақ болса, қосымша екпін пайда болуы мүмкін: el eкім аұлт. Орыс әрпі дыбыс емес, осыған байланысты орыс тілінде белгілі бір әріп-дыбыстық қатынас бар. Сөздің транскрипциясын немесе оның дыбыстық құрамын жазуда ең көп таралған және әдетте қиындық тудыратындарға мыналар жатады: әріп бірнеше дыбысты білдіреді (е, е, ю, и сөздің басында, дауысты дыбыстан кейін, б және б бөлгеннен кейін): юла - [юла]. Кейбір жағдайларда b-ден кейін екі дыбысты дауысты дыбыспен белгілеуге болады және: ағындар - [ручйи]; бірнеше әріп бір дыбысты білдіреді (mid, zh, zch = [u]; ds, ts, ts = [c]): в Озчик - [балауыз], д eцкий - [д'ецкий]. Орыс тілінде, басқа тілдердегі сияқты, дыбыстардың екі түрі бар: дауысты және дауыссыз. Орналасқан буынның сипатына қарай дауысты дыбыстар - ал олардың алтауы бар: [а, о, е, у, с, және] - екпінді және екпінсіз болып екіге бөлінеді. Барлық дауыстылар екпінді және екпінсіз күйде болуы мүмкін, бірақ екпінсіз о дауысты дыбыс тек кейбір қабылданған сөздерде кездеседі: radio - [p. а d'io].Дауыссыз дыбыстар (олардың 36-сы бар) қаттылық/жұмсақтық және дауысты/саңыраулықпен сипатталады. 30 дауыссыз дыбыс қаттылығы/жұмсақтығы жағынан жұп жасайды: [b - b ', c - c', g - g', d - d', h - z', k - k', l - l', m - m ', n - n ', n - p', p - p ', s - s', t - t', f - f ', x - x']. Әрқашан қатты немесе қатты жұпталмаған, [w, w, c] және әрқашан жұмсақ немесе жұмсақ жұпталмаған, - [d, h, w]. Әрқашан дауысты немесе жұпсыз дауыстылар [d, l, m, n, p] және әрқашан саңырау немесе жұпталмаған дауыссыз, - [x, c, h, w]. Сөйлеу ағымында дыбыстардың бір-біріне әсер ететінін де есте ұстаған жөн. Мысалы, предлогтың айтылуын дауыссыз және дауысты (сізге - [кт’эб ’ Н.С], үйге - [қайда О mu]), бастапқы және оқшауланған түрде және предлогтың қатысуымен (идеалды - [id'e ал], дұрысы - [vyd'e а l'e]). Кейбір жағдайларда сөздің айтылуының бірнеше нұсқаларына рұқсат етіледі: ет - [м'исн О th] және [m'esn О th], (o) шыдамдылық - [t'erp ' Н.С n'ii], [t'erp ' Н.С n'iye], [t'irp ' Н.С n'ii] және [t'irp ' Н.Сние], тізбек - [цеп Очка] және [балапан Отексеру]. жүктеу/скачать 378,55 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|