Дістемелік материалдар
Қанша «мөлдір» көрінсе де, сөзді талдауды ешқашан түбірін табудан бастамау керек!
жүктеу/скачать 378,55 Kb.
|
Қазіргі қазақ тілінің морфологиясы
| Қанша «мөлдір» көрінсе де, сөзді талдауды ешқашан түбірін табудан бастамау керек!
Сөзді талдаудың негізгі әдісі - оның формаларын таңдау (аяқтауды ерекшелеу үшін), бір құрылымды сөздерді (жұрнақтар мен префикстерді анықтау үшін) және бір түбірлі сөздерді (түбірді табу үшін). Белгілі бір морфеманы ерекшелегенде оның грамматикалық мағынасын анықтаған жөн. Алғашында лингвистикалық талдаудың бұл түрін меңгеру кезінде тіпті сөздің әрбір мүшесіне тән белгілерді жазып алған жөн. Соңы- Бұл сөздің сөз формасын құрайтын, сөз тіркесі мен сөйлемдегі сөздерді байланыстыру қызметін атқаратын ауыспалы, мәнді бөлігі. Аяқтаудың мағынасы таза грамматикалық: ол зат есімнің, сан есімнің және тұлғалы есімдердің саны мен жағдайын көрсетеді; жағдай, сан және - тек жекеше түрде - сын есімде, жіктікте және кейбір есімдіктерде жыныс; осы және келер шақтағы етістіктердің тұлғасы мен саны; өткен шақтағы және шартты райдағы етістіктердің саны мен жынысы. Орыс тілінде өзгермейтіндіктен аяқталмайтын сөздердің айтарлықтай саны бар. Ол: үстеу, герундтар, сын есімнің салыстырмалы дәрежесі, кейбір зат есімдер ( пальто, тас жол), кейбір сын есімдер ( бежевый, мини), кейбір иелік есімдіктер ( ол, ол, олар). Жалғауы жоқ сөздерді нөлдік жалғауы бар сөздермен шатастырмау керек. Нөлдік аяқталу материалды түрде көрсетілген аяқталуға қарсы: үй - үйге... Демек, нөлдік аяқталуы сөздің заттық білдірілген морфемалары бар басқа формалармен салыстыру кезінде сөзде ерекшеленетін соншалықты маңызды, заттық білдірілмеген бөлігі болып табылады. Нөлдік жалғаулары ерекшеленетін сөздердің негізгі формалары мен сыныптары: им.п. бірлік h зат есімдер м. - бақша, қар; им.п. бірлік h зат есімдер - қуаныш, тышқан; им.п. бірлік h Мырза. қысқа сын есімдер мен жіктік жалғаулар: мұңды, ренжіген, тұйықталған; им.п. кейбір сандар: он екі, алты, бір; тұқымдас б. көпше кейбір зат есімдер: stocking (stock-i), family, (se [m ‘y]); им.п. бірлік h Мырза. иелік сын есімдер: Зевс (Cf. Zeus), апалар (сіңлілер), балық (ry [b'y]). бірлік h Мырза. өткен етістіктер уақыт. ал шартты рай: жүру, сөйлесу, қалу, келу, адасу. Айта кету керек, сөздердің соңындағы жұмсақ белгі аяқталуға қосылмайды, өйткені бұл әріп, әріпке тән грамматикалық мағынасы жоқ, тек алдыңғы дауыссыз дыбыстың жұмсақтық көрсеткіші болып табылады. (көлеңке)немесе зат есімдердің жынысына арналған формалды категория идентификаторы (пышақ пен қара бидайды салыстыру). негізі –сөздің аяқталмайтын бөлігі. Демек, ауыспалы сөздер түбір мен жалғаудан тұрады. (ауырсыну,бол [және]), және өзгермейтін - тек негізден ( кеше, тас жол). Рефлексивті жұрнағы бар етістіктің тұлғалық және септік формаларында -sia (-s), септік жалғауы арқылы үзіледі: қалау. жүктеу/скачать 378,55 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|