Э. М. Мурзаев былай деп жазған: Қазіргі әлемді географиялық атауларсыз елестету мүмкін емес. Пошта, телеграф, темір жолдар өз қызметтерін тоқтатады, үшақ- тар әуежайда, кемелер аты жоқ кеме токтайтын жерлерде түры
жүктеу/скачать 0,76 Mb.
|
treatise53019 (1)
| 1 тарау. Ономастика - гылыми пән
жүргізілмегені, жануар түріне сай терминология жасалма- ғаны айтылған. Дегенмен зоонимика бойынша зерттеулер бар, олар негізінен үй жануарлары аттарына арналған. Сонымен катар жануарлардың барлығы бірдей атауға ие бола бермейді, тек адамға маңызды жануарлар ғана ар- найы атауға ие. Жануарларға атау адам мен жануар ара- сында белгілі бір катынас болғанда ғана беріледі [Жанүзақов (1982), Линко (1989), Леонович (2002)]. Зооним түрлеріне карай жасалған зерттеулер бойынша фелисонимдер (мысық аттары), фелисонимика - фелисонимдерді зерттейтін зоонимия түрі, камеллонимдер (түйе аттары) және камеллонимика т.б. терминдер қалып- тасты. Зоонимдердің аз зерттелуіне себеп: зоонимдерді реттеп жинау киындығы (ономастикалық материалдарды жинаудың ең маңызды шарты); зоонимдерді зерттеудің прагматикалық маңыздылығы (зоонимдер іс жүзінде қызығушылық тудырмайты- ны ескеріледі). Дегенмен, зерттеушілердің пікірі бойынша, аталмыш ең көне жалқы есімдер қабатының маңыздылығы тіл бірлігі болып келуінде және зоонимдер ономастикалык атау беру ерекшелігін аныктауда танымды-теориялық маңызды қызмет атқарады. Сонымен катар зоонимдер тілдің көне формалары мен тіл дамуының тарихи үрдістерін бақылау материалдары ретінде танылады. Зоонимдерді зерттеу этногенетикалық байланыс пен халық қоныстанған территорияны анықтауға мүмкіндік береді. Жалқы есімдердің баска да түрлері сияқты зоонимдерге де экстралингвистикалық факторлар ықпал етеді. Қазақ жалкы есімдерін зерттей отырып, Т. Жанүзақов былай деп жазады: “Зоонимдер тілдің әр дәуірі бойынша бай материал береді. Олардың қүрамы- нан көне грамматикалық формалар, шет тілдік, тарихи, диалект сөздерді кездестіруге болады”.
Мэселен Т.В. Линконың байқауынша, Талдықорған облысында үлкен дегенді дәу сөзімен алмастыру жиі байк- алады: Дәукөк, Дәубас, Дәуқарын, Дәуқабақ т.б. Жамбыл облысының Мерке ауданында жеке сөздерде ш-ның орнына ч әрпінің қолдануы көбірек кездеседі: Алчақ, Ақчолақ, Чүнақ, Чүйкетай т.б. (1986, 119). Зоонимдердің жалпы белгілері. Зоонимдер келесі белгілері бойынша ерекшелінеді: үқсас түрлері арасынан жеке дара бөлінеді; жануарлардың генетикалык түкымдастарын жекелейді; атау берген халықтың үлттық, диалектік болмысын көрсетеді; аймақтық тіл жүйесі қүрамына кіреді; атау берушінің этнографиялық және мәдени ерекшеліктерін көрсетеді; мәдениаралық қатынасты білдіреді. Зооним материалдары халықтың шаруашылық- экономикалық мәдениетінде жануарлардың қай түрін өсіретінін, белгілі бір даму кезеңіндегі әлеуметтің эстетикасын және қызығушылығын көрсетеді. Зоонимдерді зерттеу әрбір халыққа жануарлардың қай түрі маңызды деген түжырым жасауға мүмкіндік береді. Түркі халықта- ры, соның ішінде қазак халқы үшін жануарлардың төрт түрі өте маңызды болып саналады: жылкы, түйе, ешкі және сиыр. Кейбір жағдайларға байланысты праславян халық- тары үшін мал шаруашылығы мен егіс шаруашылығында сиыр, өгіз кейіннен жылқы, ешкі, шошқа маңызды болды. Н.В. Подольскаяның байқауынша, жануарларға атау беру үрдісі адамдарға лақап ат беруге үқсас, зоонимдерді зерттеу екіншілік атау беру үрдісінің кейбір үрдістерін ашуға көмектеседі. жүктеу/скачать 0,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|