Э. М. Мурзаев былай деп жазған: Қазіргі әлемді географиялық атауларсыз елестету мүмкін емес. Пошта, телеграф, темір жолдар өз қызметтерін тоқтатады, үшақ- тар әуежайда, кемелер аты жоқ кеме токтайтын жерлерде түры
жүктеу/скачать 0,76 Mb.
|
treatise53019 (1)
| II тарау. Ономастиканың теориялық мәселелері
ды. К. Аллендорфтің пікірі бойынша, “жалқы есімнің ма- ғынасы ретінде зат туралы нені білсек, соны қабылдау керек. Жалқы есімнің мазмүнын білмеу - оның затпен қатынасын білмеу деген сөз; жалпы есімнің мазмүнын білмеу - оның үғыммен байланысын білмеу деген сөз” [А.В. Суперанская, 1973, 263]. В.И. Болотовтың пікірінше, жалқы есімдерге энциклопедиялық мағына тән, ол сөйленісте аныкталатын денотат туралы нақты акпарат жиынтығын карастырады [2001, 45]. Н.И. Толстойдың пікірінше, “жалқы есімге жалпыға бірдей емес ақпарат (“мазмүн”) тән, оны мағынамен (“семантика”) шатасты- руға болмайды” [1970, 200]. Н.В. Подольскаяның сөздігінде онимдік семантика “атаудың танымалдық факторын, ақпарат, арнайы ономастикалык қызметі мен стилистикалық және эстетикалык мағынасы (сөйленісте) баска да компоненттерін қамтыған атаудың экстралинг- вистикалық мағынасы ретінде” талданады [1988, 93]. Жалқы есімдердің семантикасы туралы айтқанда зерттеушілер ең алдымен, атауда берілген энциклопедия- лык деректі еске алады, яғни объектілердің экстралингви- стикалык байланысына негізделген және сөйленіске атау- ды катыстыруда кажет болатын объект туралы деректер жиынтығы деген сөз [А.В. Суперанская, 1973, 328]. Е.М. Верещагин мен В.Г. Костомаров жалкы есімді лингвоелтаным түрғысынан карастырып, жалкы есімнің семантикасы мүлде жоқ емес деген түжырымға келеді: “Жалкы есімнің лексикалық аясы бар. Оның, шын мәнінде, лексикалық үғымы болмауы мүмкін, дегенмен оның лексикалык аясы кең және сапасы жағынан күрделі. Жалкы есім аясының семантикалык шектерін, бір жағынан оны бірыңғай атаулар жиынтығына катыстырады, екінші жа- ғынан накты атауга қайталанбас келбет береді, оны жекелейді” [1990, 56].
В.Г. Гак жалкы есім семантикасы туралы барлық пікірлерді талдай отырып, келесі қорытындыға келеді: . “Кейбір зерттеушілер жалқы есімдерде, көмекші сөздерде, одагайларда лексикалық мағынаның болмайтынын айта отырып, лексикалық мағына негізгі сөз таптарына тән деп қарастырады. Дегенмен, әр сөздің лексикалық мағынасы бар, ал олардың айырмашылығы қолданысында, жеке ма- ғына ретінде бөлінуіне байланысты. Жалқы есімдерде де мағынаның сигнификат элементтері бар, себебі, белгілі бір объект түріне қатысты болады” (Лингвистический энциклопедический словарь. М., 1990, 262). Ономастикадағы жалқы есімнің мағынасы бір теориялық жүмыста “соз туралы дерек аталмыш объект туралы дерекпен сабақтасып берілген күрделі кешен” деп қарастырылады [ТМОИ, 104]. Мағынаның лингвистикалық (соз туралы дерек) және экстралингвистикалык (объект туралы дерек) компоненттері атау беру уәжін, оның тарихын және заманына сай қолданысын, этимологиясын, мәдени-тарихи ассоциациясын, аталмыш объекттің таны- малдығын т.б. қамтиды. Бүл үғымдарға қатысты шетел зерттеулері де бірыңғай емес. Мәселен, Л. Витгенштейн индивидтің жекелеуші белгілерінен түратын жалқы есім сойленістегі мағынасы бар және атауды екінші бір объектке қатысты қолданғанда ауысуы мүмкін деп гіайымдайды. С. Крипке жалқы есімді “қатаң” магына беруші, яғни түрақты мағыналы дегі са- найды. Г.А. Суит жалқы есімнің мағынасын түсіну үшін олардың нені білдіретінін: кісі атын, географиялық атауды, объекттің, жүлдыздардың, жүлдыз шоғырларының, жасанды объекттің т.б. жалқы есімдерін боліп шығарған тиімді деп санаган, ғалымның ойынша бүл магынаның тек бір бөлігі ғана. Әр жалқы есімнің бүдан басқа да коптеген арнайы мағыналары бар (Платон есімі Платон атты адам- ның барлық ерекшеліктерін қамтиды) [А. В. Суперанская 1973, 263].
жүктеу/скачать 0,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|