Э. М. Мурзаев былай деп жазған: Қазіргі әлемді географиялық атауларсыз елестету мүмкін емес. Пошта, телеграф, темір жолдар өз қызметтерін тоқтатады, үшақ- тар әуежайда, кемелер аты жоқ кеме токтайтын жерлерде түры
жүктеу/скачать 0,76 Mb.
|
treatise53019 (1)
| II тарау. Ономастиканың теорыялық мәселелері
Жалқы есімдердің ұлттык-мәдени ерекшеліктері Жалқы есімнің табиғатын зерттеу, олардын ерекшеліктерін анықтау, семантикасы мен этимологиясын ашу, ор халықтың, әр аймақтың жалқы есімін сөзжасам- дық қүрылымын талдау зерттеушілерді жалқы есімді тарихи ғана емес, үлттық та деген түжырым жасауға итермелейді. “Ұлттык ономастиканның ерекшеліктері олардың белгілі бір үлттық тілге қатыстылығында ғана смес, сонымен қатар үлттық онимия жасалып, қалыпта- скан үлттық мәдениетке де байланысты [Қайдаров, Керімбаев 1990]. Сол себептен жалқы есімнің үлттық ерекшелігі жөніндегі деректі халықтың үлттық модениетінен іздеу керек. Бүл түрғыдан жалқы есімге қатысты “үлттык-мәдени ерскшелік” дегеніміз халықтың біртүтас әлемге деген көзқарасы, әлеуметтік және материалды мәдениеті, сонымен бірге олардың жалқы есімнің семантикасында көрініс табуы. Үлттық ономастиконды қарастыру үшін, этимология түргысынан әр түрлі онимдерден түратын разрядтар ба- рын ескере отырып, жалқы есімнің қай үлтқа қагысты екендігін аныктау керек. Ономастикада бүл мәселе біржақты шешімді таппай талас тудырып келеді. М.В. Горбаневскийдің пікірі бойынша, “Ресейде жүргізілген ономастикалык зерттеулерде “орыс фамилиясы”, “орысталған фамилия”, “орыстарда қолданылатын фамилия” терминдері бойынша пікірталас тууы заңды, ал топонимдерге арналған еңбектерде “орыс топонимі” терминіне кеңінен үгымды-терминологиялық анықтама берудің қажеті жоқ. Орыс топонимі жэне орыс топонимиясы терминдеріне анықтама бергенде тарихи- мәдени, функционалды-колданыс және әлеуметтік- географиялык басты критерийлері болып табылады. М.В. Горбаневский орыс топонимдік кеңістігі үғымына орыс социумінде қазіргі кезеңдегі қалыптасу (синхрония) 124
және кызмет атқарудың жалпы критерийлерін жатқы- зады. Сонымен көптеген зерттеушілер этимологиясына қара- маотан орыс тілінде колданылушы және барлық бейімделу сатыларынан өткен топонимдерді орыс тілдік деп санай- ды. Бұл мәселе бойынша барлық пікірлерді талдай отырып, әр кезеңде және әр тілде калыптасқан, белгілі бір территорияда, мысалы, Қазақстанда қолданылатын және белгілі тілдік социумда колданылатын топонимдер накты лингвомәдени қоғамдастыққа қызмет атқарады және оның тононимдік жүйесін қүрайды. Сонымен қатар Қазакстан территориясында қазақ лингвомәдени қоғамда қызмет атқаратын барлык жалқы есімдер шығу гегіне (моңғол, араб, орыс, парсы т.б. тілдерден енген) қарамастан казақ ономастиконына енеді. А.А. Белецкий шығыс славян антроионимдерін этимология түрғысынан талдап, олар славян жоне скандинав тілдерінен шыққан кейбір есімдер (Владимир, Всеволод, Глеб, Ярослав т.б.) есептемегенде, тарихи Византия дәуіріндегі грек антропонимдерінен шыккан деген түжырым жасайды. Қазіргі шығыс славян антропонимиясы славяндарға жатпайды, тіл туралы емес, есімдерді тіл иелерінің мәдениеті туралы дерек береді. Демек, А.А. Белецкийдің пікірі бойынша, “антропонимдер мен жалпы лексикадағы мүндай алшақтық негізінен мәдени аралас- тық нәтижесі және күрделі мәдени эволюцияның көрсеткіші болып саналады” [1972, 78]. Жалқы есімдердің үлттық-мәдени ерекшелігі туралы сөз қозғау үшін нақты негіз болу керек. Нақты денотат атау- ында бейне, лексикалық ая осындай негіз болып табылады, яғни аталмыш объектке қатысты білім мен акпарат жиынтыты болу керек. Жалқы есімдер адам таккан белгілер (белгі, символ, мифологемалар т.б.) оның санасында ту- ындайды және ойлау кабілетімен негізделген, адам түрмы- сына байланысты болады. Әсіресе, Н.А. Бердяевтің пікірі 125
жүктеу/скачать 0,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|